Tag: Africa

Celem niniejszego artykułu jest analiza społecznych uwarunkowań występowania HIV w Afryce. Dla Światowej Organizacji Zdrowia zdrowie nie polega na braku choroby, ale na złożonym fizycznym i psychicznym samopoczuciu. Jakie są społeczne uwarunkowania HIV, na podstawie których choroba jest kształtowana społecznie? Proponujemy ujęcie naszej analizy w ramach paradygmatu zdrowia zbiorowego opracowanego w krajach Ameryki Łacińskiej. Wyniki pokazują, że rozpowszechnienie HIV jest zjawiskiem skorelowanym z nierównościami i koncentracją bogactwa. Ta choroba jest niejednorodna na całym kontynencie afrykańskim. Z naszego badania wynika, że możemy wyraźnie wyróżnić trzy grupy krajów. W związku z tym należy wprowadzić nowy paradygmat zbiorowej polityki zdrowotnej w oparciu o nowe rozumienie przyczyn HIV, uwzględniając nierówności społeczno-kulturowe i społeczno-ekonomiczne, a także dystrybucję bogactwa.Słowa kluczowe: uwarunkowania społeczne, Afryka, analiza wieloczynnikowaWprowadzenieW artykule przedstawiono analizę społecznych uwarunkowań rozpowszechnienia HIV, które należy traktować nie tylko jako chorobę (Phaladze i Tlou, 2006). Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) Afryka jest regionem najbardziej dotkniętym HIV / AIDS na świecie. Szczególnie dotknięte tą chorobą są młode kobiety (WHO 2015; WHO 2018; Fiander 1989). W 2015 roku około 26 milionów osób żyło z HIV, z czego 2,3 miliona to dzieci poniżej 15 roku życia. 90% dzieci na świecie żyjących z HIV mieszkało w Afryce Subsaharyjskiej, a 70% zgonów związanych z AIDS na świecie miało miejsce w Afryce.Autorzy z Ameryki Łacińskiej stworzyli istotne ramy teoretyczne epidemiologii nierówności i zdrowia zbiorowego, które pojawiły się w latach siedemdziesiątych jako nowy paradygmat, oznaczający zerwanie medycyny prewencyjnej i zdrowia publicznego. W Meksyku Mario Bronsman wykazał, że AIDS dotyka grupy społeczne, które z trudem mogą zorganizować odpowiednią obronę przed epidemią (Bronsman, 1989; Bronsman, 1995). Podejście latynoamerykańskie różni się od oficjalnego podejścia WHO, zgodnie z którym zdrowie to nie brak choroby, ale stan pełnego fizycznego samopoczucia psychicznego. Jednak według Breilha to stanowisko WHO jest pełne hipokryzji i „bańki kartezjańskiej”. Ta bańka, znana również jako „bańka biomedyczna”, jest tworzona zgodnie z kapitalistyczną logiką produkcji i wydobycia.Niezdrowe ekosystemy, sankcjonowana przez państwo ekstraktywizm, neoekstraktywizm i hodowla zwierząt zapewniają szerokie ramy rozwoju chorób. Wyznaczniki te można wyjaśnić w trzech perspektywach: ogólnej, szczegółowej i indywidualnej. Na pierwszym poziomie obserwujemy ekspansje i wypędzenia terytoriów, ekstraktywizm i stosowanie wysoko rozwiniętej genetyki (Sassen, 2014); na drugim poziomie tworzą się nierówności, a na trzecim poziomie indywidualnej satysfakcji z życia, dobrego samopoczucia i bezbronności.W niniejszej pracy skonstruowano bazę danych wskaźników społeczno-demograficznych w celu zbadania społeczno-ekonomicznych uwarunkowań rozpowszechnienia HIV. Celem tego badania było przeprowadzenie analizy wieloczynnikowej. Najpierw przeprowadzono analizę opisową, następnie analizę głównych komponentów (PCA), a następnie przeprowadzono wielowymiarowe skalowanie. Po drugie, do badania wprowadzono analizę skupień i analizę dyskryminacyjną. Wyniki tego artykułu pokazują, że rozpowszechnienie HIV jest zjawiskiem skorelowanym z nierównościami, w których kraje o najwyższej chorobowości mają najwyższe wartości GINI. Ponadto kraje o najwyższych wskaźnikach zgonów przypisywanych wirusowi HIV mają najwyższe wartości GINI. Z drugiej strony kraje o najwyższych wskaźnikach terapii antyretrowirusowej to te o najwyższym wskaźniku rozwoju społecznego i najwyższym odsetku całkowitego dochodu, który przypada na najwyższe 10 procent populacji.Stąd nowy paradygmat polityki zdrowia publicznego powinien być realizowany w oparciu o nową wizję medycyny społecznej, uwzględniającą społeczno-kulturowe i społeczno-ekonomiczne rozumienie choroby.Ramy teoretyczneHIV jest powiązany z dwoma transcendentalnymi procesami człowieka: seksualnością i śmiercią. Ten proces jest holistyczny i stanowi część zdrowia zbiorowego i jest sprzeczny z paradygmatem medycyny społecznej. Według Social Medicine Reader, napisanej zgodnie z paradygmatem medycyny społecznej, „ta książka bada doświadczenia choroby; role i szkolenie pracowników służby zdrowia oraz ich relacje z pacjentami w kontekście szerszych kultur biomedycyny; etyka w ochronie zdrowia; doświadczenia i decyzje dotyczące śmierci, umierania i walki o życie; oraz szczególne przejawy niesprawiedliwości w szeroko rozumianym systemie opieki zdrowotnej ”(Oberlander i in. 2019).Od XIX wieku do pierwszych dziesięcioleci XX wieku choroba jako epidemia pojawia się na Globalnym Południu, zwłaszcza w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej w procesie imperialistycznej kapitalistycznej ekspansji niektórych mocarstw europejskich. Jak podkreśla Breilh: „Narzucenie pogarszających się form pracy i ogólnych warunków nieludzkiej reprodukcji społecznej sprawiło, że siła robocza stała się łatwym celem destrukcyjnych procesów, które również powstały w świecie przyrody w wyniku irracjonalnej eksploatacji przyrody i degradacji. przestrzeni konsumpcji rozległych sektorów ludności ”(Breihl, 1986: 81).Afryka to kontynent o ogromnych różnicach, gdzie zjawisko „przekleństwa zasobów” (maldición de los recursos) opisało sprzeczność między bogactwem Afryki a skrajnym ubóstwem oraz wpływ na społeczne uwarunkowania chorób, w tym HIV. Karol Marks przeanalizował tę logikę: „Odkrycie złota i srebra w Ameryce, wytępienie, zniewolenie i pogrzebanie w kopalniach rdzennej ludności, początek podboju i grabieży Indii Wschodnich, przemiana Afryki w legowisko dla komercyjne polowanie na czarnoskórych skór sygnalizowało różowy świt ery produkcji kapitalistycznej ”. Koncentracja produkcji i globalne wykluczenie w kapitalistycznym trybie reprodukcji jest częścią logiki, w której powielany jest paradygmat medycyny społecznej. Wu (2018) przeanalizował globalną koncentrację kapitału; ekstremalna koncentracja gospodarcza powoduje rażące nierówności i materialne cierpienie, podsycając apetyt na nacjonalistyczne i ekstremistyczne przywództwo.Jak choroba jest postrzegana na terenach kolonizowanych przez Wielką Brytanię, Niemcy i Francję? Breilh wyjaśnił: „choroba pochodzi z zewnątrz, wymaga kwarantanny i administracyjnego wykonywania biurokracji” (Breilh, 1986: 85). Kolonizatorzy chcieli nie tylko panować na podbitych ziemiach, ale także zarządzać stosunkami społecznymi „choroby”, co oznacza, że stało się przeciwieństwem „my, zdrowi”, w przeciwieństwie do innych „oni, chorzy, brudni i zaraźliwi” .Struktura ekspansji i wypędzania ludzi generowała tropikalne choroby zakaźne: „w wyniku irracjonalnej eksploatacji przyrody i degradacji przestrzeni konsumpcyjnej rozległych sektorów ludności” (Breilh, 1989: 81). Przeprowadzono badania mikrobiologiczne, a dialektyka nauki i hegemonia doprowadziły do uznania tropikalnych chorób zakaźnych za sprawę „ich”, ludów podbitych, w przeciwieństwie do „my”. Paradygmat wzajemnych powiązań między niesprawiedliwością społeczną a nierównościami zdrowotnymi miał swój początek w drugiej połowie XIX wieku, kiedy to prace Rudolfa Virchowa (1821-1902) i Friedricha Engelsa (1820-1895) w celu zrozumienia kapitalizmu przemysłowego (Krieger et al. 2010: 749).Choroba jest całkowicie wyodrębniona ze środowiska społeczno-kulturowego, jednak według Ivána Illicha: „kultura i zdrowie to tylko dwie nazwy paradygmatu, zgodnie z którym żyje grupa społeczna, aby poprawić zdolność jej członków do radzenia sobie z niebezpieczeństwami żywioły i inni ludzie ”(Illich, 1975: 111).Wdrażając systematyzację „dobrych doświadczeń i praktyk” oraz przy udziale tzw. „Elit” Nowego Zdrowia Publicznego, Banku Światowego (BŚ), Międzyamerykańskiego Banku Rozwoju (IADB), Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ), a agencje takie jak Agencja Stanów Zjednoczonych ds. Rozwoju Międzynarodowego (USAID) „dyktują rządom politykę społeczną dla krajów rozwijających się” (Tetelboin-Henrion, 2015: 14).Zdaniem Caroliny Tetelboin: „Zdrowie zbiorowe czy medycyna społeczna to współczesna myśl krytyczna dotycząca zdrowia w odniesieniu do perspektyw biomedycznych i zdrowia publicznego, które w przeciwieństwie do nich wychodzą od kategorii społecznych uwarunkowań, według których podmioty społeczne są społecznie zdeterminowane; oprócz przedmiotów biologicznych są społeczne ”. Paradygmat ten pojawia się w propozycji grupy lekarzy i socjologów Panamerykańskiej Organizacji Zdrowia, którzy rozważali zmianę kształcenia w zakresie zdrowia, a nie tylko medycyny. Obecnie istnieją trzy ośrodki, w których strategia ta się rozwija: Uniwersytet w Rio de Janeiro z Hesio Cordeiro, który oferuje tytuł magistra zdrowia publicznego; Metropolitan Autonomous University of Mexico (UAM Xochimilco) oferujący tytuł magistra medycyny społecznej oraz w Ekwadorze wraz z utworzeniem centrum badawczego w Quito. Obowiązki społeczne spoczywają na państwie, które zapewnia prawo do zdrowia poprzez własny system świadczenia powszechnych i bezpłatnych usług w zakresie zdrowia publicznego.Zrozumienie tych instytucji powinno uwzględniać historyczne rozumienie choroby podczas przejścia od śmierci naturalnej do kontrolowanej śmierci pod opieką medyczną. Według Ilicha obraz naturalnej śmierci uległ transformacji w ciągu ostatnich pięciuset lat i ewoluował poprzez sześć odrębnych etapów (Ilich, 1975: 64).Każdy etap znalazł swój ikonograficzny wyraz: (1) XV-wieczny „taniec umarłych”; (2) taniec renesansowy na polecenie człowieka-szkieletu, tak zwany „Taniec Śmierci”; (3) scena w sypialni starzejącego się lubieżnika w czasach starożytnego reżimu; (4) dziewiętnastowieczny lekarz w walce z wędrującymi widmami konsumpcji i zarazy; (5) lekarz z połowy XX wieku, który staje między pacjentem a jego śmiercią; oraz (6) zgon w trakcie intensywnej opieki szpitalnej. Według Ilicha historia śmierci naturalnej to historia medykalizacji walki ze śmiercią, w czasach pandemii szczepień.Analiza Tetelboin-Henrion jest szczególnie ważna, gdy odnosi się do analizy WHO i USAID w Afryce, dotyczącej działań przeciwko HIV / AIDS. Ich „etnocentryczny” - wciąż kolonialny - paradygmat opiera się na założeniu, że poprawa stanu zdrowia wynika w dużej mierze z włączenia nowych technologii i medycyny narkotykowej, zasadniczo izolując procesy od społecznego, ekonomicznego i politycznego zrozumienia (Barreto i in., 2001: 158). Zachodni model rozwoju był wynikiem rewolucji przemysłowej w kilku krajach, podczas gdy w krajach afrykańskich, klasyfikowanych jako „rozwijające się”, „rewolucja” została narzucona z zagranicy.Społeczeństwa „wytwarzają i reprodukują nierówności społeczne, dominację polityczną, stosunki pracy, styl życia i kontekst ekologiczny, wpływając na zdrowie i nierówności zdrowotne” (Krieger et al., 2010: 747). Szczególnie w przypadku HIV / AIDS należy położyć kres technokratycznej postawie, gdzie programy HIV / AIDS koncentrują się na chorobie, promując pionowe interwencje zdrowotne. Należy to zastąpić podejściem bardziej zintegrowanym i międzysektorowym.Międzynarodowe organizacje, takie jak między innymi WHO, uważają HIV / AIDS za chorobę zaraźliwą. Ich raporty obejmują analizę rozpowszechnienia HIV / AIDS, stosowania leków antywirusowych itp. Międzynarodowa wizja według WHO opiera się głównie na podejściu biomedycznym i informacyjnym. Ponadto WHO zaktualizowała wytyczne i wydała zalecenia dotyczące rozszerzenia usług testowania w kierunku HIV, w tym testów wyszkolonych usługodawców mających siedzibę w społeczności; zalecenie „leczenia każdego” wirusa HIV, wdrożenie testów monitorujących, leczenia, zatrzymania i supresji na wczesnym początku leczenia, aby uzyskać korzyści z profilaktyki i zaoferować profilaktykę przedekspozycyjną tym, którzy są negatywni, ale są bardziej narażeni na zarażenie wirusem HIV. Rządy krajowe w regionie, zwłaszcza na Globalnym Południu, są zdecydowane zwiększyć swoje wysiłki w walce z chorobą (WHO, 2016: 3).Według Eduardo Menendeza (2020) w medycynie ustanowiono hegemoniczny model neoliberalny (MMH): „w rozwoju nowego MMH przemysł chemiczno-farmaceutyczny i coraz częściej ten związany z genetyką i robotyką stał się jednymi z najważniejszych najbardziej dochodowe firmy w obecnych i przyszłych warunkach kapitalistycznych ”. W podobnych ramach Graciela Freyermuth (2000) badała przemoc strukturalną, która była przyczyną śmierci kobiet. Ta strukturalna przemoc jest obecna w kapitalistycznej logice produkcji i wydobycia.Ograniczenia podejścia WHO opierają się na czysto biomedycznej analizie choroby HIV / AIDS. Chociaż poczyniono znaczne postępy w kontrolowaniu zdrowia, kraje muszą przyspieszyć zapobieganie nowym infekcjom, wdrożyć strategię „leczenia dla wszystkich”, zmniejszyć liczbę zgonów z powodu AIDS oraz wyeliminować stygmatyzację i dyskryminację związaną z HIV (WHO, 2016: 8). Cele szczegółowe są zgodne z Celami Zrównoważonego Rozwoju, które obejmują cel, jakim jest wyeliminowanie AIDS jako zagrożenia dla zdrowia publicznego do 2030 r. Aby osiągnąć ten cel, UNAIDS (2014, 2016) i jego partnerzy, w tym WHO, zażądali szybkiej ścieżki podejście, które do 2020 r. przyniesie:- zmniejszyć liczbę nowych zakażeń wirusem HIV o 75 procent, z 2,1 miliona w 2015 roku do mniej niż 500 tysięcy na świecie,- upewnić się, że 90 procent osób żyjących z HIV zna swój stan,- zapewnić, że 90 procent osób, które znają swój status, otrzyma stałą terapię antyretrowirusową, oraz- 90 procent osób leczonych przeciwretrowirusowo jest leczonych wirusami.Wystarczające pokrycie wczesnym i trwałym lekiem przeciwretrowirusowym dla osób żyjących z wirusem AIDS może zmniejszyć liczbę zgonów związanych z AIDS na całym świecie z 1,1 mln w 2015 r. Do mniej niż 500 000 do 2020 r. (WHO, 2016: 9). Postęp w celach rozwoju zdrowia obejmuje zmniejszenie śmiertelności dzieci, poprawę zdrowia matek oraz walkę z HIV / AIDS, malarią i innymi chorobami (WHO, 2018: 2).Ivan Illich zwrócił uwagę, że „medykalizacja życia jest jednym z aspektów destrukcyjnej domeny przemysłu w naszym społeczeństwie. Supermedykalizacja jest szczególnie bolesnym przykładem frustrującej nadprodukcji ”(Illich, 1975: 77).Odnosi się to do współczesnych praktyk organizacji międzynarodowych wobec krajów afrykańskich. W przeciwieństwie do podejść indywidualnych, komponenty zaufania i kapitału społecznego powinny zostać wzmocnione (Chiu et al., 2008).Baza danych zawierająca kraje afrykańskie i zmienne została wyodrębniona z różnych źródeł, jak pokazano w tabeli 1.Tabela 1. Opis zmiennych analitycznychWynikiAnaliza głównych składników (PCA)PCA służy do zmniejszania wymiarowości zbioru danych. Zmienne w naszej analizie można wyjaśnić składową 1, która wyjaśnia 42,7% całkowitej wariancji i składową 2, która wyjaśnia 28,9% całkowitej wariancji. Skumulowany udział wyjaśnionej wariancji obu składników wynosi 77 procent. Oznacza to, że możliwe byłoby uwzględnienie tylko dwóch składników.Rysunek 1 przedstawia kraje przedstawione na podstawie ich wyników PCA oraz zmienne wykreślone jako wektory. Możemy rozdzielić kraje i wyróżnić trzy grupy. Kraje w prawym górnym rogu wykresu to Eswatini, Lesotho, Botswana, Namibia, Zambia, Zimbabwe, Mozambik i Republika Południowej Afryki, które wykazują wysoką częstość występowania wirusa HIV, wysoką śmiertelność przypisywaną wirusowi HIV, wysoki wskaźnik gruźlicy, a także wysokie nierówności dochodów ( in10r oraz GINI). Kraje po lewej stronie wykresu, od Egiptu po Mauritius, wykazują wyższy wskaźnik rozwoju społecznego, większą liczbę kobiet stosujących antykoncepcję i wysoką oczekiwaną długość życia. Z drugiej strony, na dole, są kraje o niskim wskaźniku rozwoju społecznego, małej liczbie kobiet stosujących antykoncepcję i niskim odsetku osób otrzymujących terapię antyretrowirusową.Rysunek 1. Analiza PCAAnaliza skupieńKlastry można podzielić na hierarchiczne i niehierarchiczne. W następnej sekcji grupowanie krajów afrykańskich zostanie przeanalizowane przy użyciu podejścia niehierarchicznego.Aby potwierdzić grupy zaproponowane w biplocie PCA, przeprowadziliśmy nieherarchiczne grupowanie metodą k-średnich i k = 3 (liczba skupień). Rysunek 3 przedstawia zastosowanie metody k-średnich (kmeans).Rysunek 2. Klastry niehierarchiczneŹródło: ekstrapolacja autora.Metodę k-średnich wykonano algorytmem MacQueena. Rysunek 3 przedstawia pierwszą grupę obejmującą Algierię, Cabo Verde, Egipt, Maroko, Tunezję, Libię, Seszele i Mauritius. Drugi obejmuje RPA, Eswatini, Lesotho, Mozambik, Zimbabwe, Zambię, Namibię i Botswanę. Kraje te charakteryzują się znacznymi wskaźnikami rozpowszechnienia i nierówności w zakresie HIV. Wreszcie trzecia grupa obejmuje większość krajów afrykańskich. Grupy utworzone tą metodą są zgodne z grupami zaproponowanymi wcześniej w analizie PCA.ZakończenieParadygmat zdrowia zbiorowego ustanowił paradygmat społecznej odpowiedzialności państwa. Jednak doszło do medykalizacji życia społecznego w ramach polityki neoliberalnej opartej na wytycznych wielostronnych organizacji międzynarodowych, w tym m.in. Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Światowej Organizacji Zdrowia. Celem programów zdrowia publicznego promowanych przez te wielostronne organizacje była prywatyzacja sektora zdrowia, ograniczenie programów pomocy społecznej, wdrożenie ukierunkowanych programów pomocowych, wprowadzenie podstawowych pakietów zdrowotnych, a wreszcie zlikwidowanie systemu ochrony zdrowia (Laurell, 2015). Co więcej, badania Breilha dotyczące ubiegłego wieku w odniesieniu do chorób tropikalnych są obecnie powielane w ścisłym tego słowa znaczeniu, ponieważ można je odnieść do problemu chorób przenoszonych drogą płciową, zwłaszcza takich jak HIV / AIDS. Polityka zdrowotna nie jest już promowana przez organizacje krajowe, ale przez międzynarodowe, które narzuciły politykę medyczną w zakresie zdrowia publicznego.Nasza analiza rozpowszechnienia HIV jako zbiorowego i społecznego konstruktu przyczynia się do nowego podejścia w badaniach nad chorobami. Surender i in. (2015) argumentowali, że zrozumienie ludzkich motywacji i zachowań ma zasadnicze znaczenie dla pomyślnego zaprojektowania polityki społecznej. Odnosi się to do decydentów w zakresie uniwersalnych i zbiorowych działań zapobiegających AIDS. Osoby z AIDS nadal żyją w stygmatyzacji i ciągłym procesie adaptacji do nowych wyzwań i ról (Goudge i in., 2009).Zgodnie z wynikami analizy PCA, a następnie wielowymiarowego skalowania i analizy skupień, można było utworzyć dla zmiennych trzy grupy krajów. Istnieje wyraźny podział grupowy między różnymi krajami. W krajach, w których wskaźnik nierówności dochodów jest wyższy, jest wyższy odsetek osób dorosłych żyjących z wirusem HIV i wyższy odsetek osób dorosłych umierających z powodu wirusa HIV. Wśród tych krajów są RPA, Eswatini, Lesotho, Republika Środkowoafrykańska, Mozambik, Zimbabwe, Zambia, Namibia i Botswana. A kraje o wyższym HDI, dłuższej oczekiwanej długości życia i kobietach stosujących antykoncepcję mają najwyższe wskaźniki terapii antyretrowirusowej. Wśród tych krajów są Egipt, Mauritius i Tunezja.Zdrowie zbiorowe jawi się jako konieczność zrozumienia częstości występowania wirusa HIV jako problemu dotyczącego wszystkich krajów afrykańskich. Krajowa polityka publiczna w krajach afrykańskich powinna wdrażać społeczną politykę publiczną w celu zwalczania ogromnych nierówności, w których ludzie są zanurzeni i które zmuszają ich do odtwarzania ich sytuacji z pokolenia na pokolenie.Bibliografia: Barreto M, De Almeida-Filho N, Breilh J. Epidemiology Is More than Discourse: Critical Thoughts from Latin America. Journal of Epidemiology and Community Health 2001; 55 (3): 158-159.Breihl J. Epidemiologia: economía, medicina y política: hacia una investigación médica en la transformación de la investigación en salud, Barcelona: Fontamara; 1986.Bronsman M, Sepuldeva J. SIDA, Ciencia y Sociedad en México, Secretaría de Salud, Instituto Nacional de Salud Pública; 1989.Bronsman M. et al. Sida en México: migración, adolescencia y género, México: IPE; 1995..Chiu J, Grobbelaar J, Sikkema K, Vandormoel A, Bomela N, Kershaw T. HIV-related stigma and social capital in South Africa. AIDS education and prevention: official publication of the International Society for AIDS Education 2008; 20(6): 519–530.Fiander A. HIV Infection in Africa. BMJ: British Medical Journal 1989; 299 (6693): 260-260.Freyermuth G. Morir en Chenhalo. PhD tesis, Mexico City: UNAM; 2001.Goudge J, Bulelwa N, Lenore M, Schneider H. Stigma, identity and resistance among people living with HIV in South Africa, SAHARA-J: Journal of Social Aspects of HIV/AIDS, 2009: (6) 3: 94-104. Illich I. Némesis médica. La expropiación de la salud, 1975; Mexico: Barral Editores. Koenig R. South Africa Bolsters HIV/AIDS Plan, but Obstacles Remain. Science, 2006; 314 (5804): 1378-1379.Krieger N, Alegría M, Almeida-Filho N, Silva J, Barreto M, Beckfield J, Walters K. Who, and what, causes health inequities? Reflections on emerging debates from an exploratory Latin American/North American workshop. Journal of Epidemiology and Community Health 2010; 64 (9): 747-749.Laurell A. C. Three Decades of Neoliberalism in Mexico: The Destruction of Society. International Journal of Health Services, 2015; 45 (2): 246–64. Menendez E. Modelo médico hegemónico: tendencias posibles y tendencias más o menos imaginarias, Salud Colectiva, 2020; 16, https://www.redalyc.org/jatsRepo/731/73162897015/html/index.htmlPhaladze N., Tlou S. Gender and HIV/AIDS in Botswana: A Focus on Inequalities and Discrimination. Gender and Development 2006; 14(1): 23-35.Sassen S. Expulsions. Brutality and Complexity in the Global Economy, Belkam Press 2014. Surender R., Van Niekerk R., Bridget H.L., Maylene A., King S. (2015). The drive for universal healthcare in South Africa: views from private general practitioners. Health Policy and Planning, 30(6), pp. 759-767.Tetelboin-Henrion C., Granados A. Transformaciones del sistema de salud mexicano. Alames en la memoria, Rojas Ochoa F, Márquez M, 2009, Habana: Editorial Caminos, 562-578. Tetelboin-Henrion C. Políticas sociales y de salud. Los momentos de las reformas en América latina y los derechos ciudadanos. Debates y problemas actuales en Medicina Social. La salud desde las políticas y los derechos, el trabajo, la formación y la comunicación, Mexico: UAM-X, 11-39; 2015.UNAIDS. World AIDS Day 2014 Report-Fact Sheet, Ending the AIDS Epidemic. Joint United Nations Program on HIV/AIDS, 2014; Geneva: UNAIDS. UNAIDS. Prevention Gap Report, 2016 http://www.unaids.org/sites/default/files/media_asset/2016-prevention-gap-report_en.pdf UNAIDS. Country progress report - South Africa Global AIDS Monitoring, 2018, http://www.unaids.org/sites/default/files/country/documents/ZAF_2018_countryreport.pdfUSAIDS. Ending Aids. Progress towards the 90–90–90 targets”, United Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS), 2017, http://www.unaids.org/sites/default/files/media_asset/Global_AIDS_update_2017_en.pdfWHO. Regional Office for South-East Asia. HIV/AIDS in the South-East Asia Region: progress report 2010, Asia: World Health Organization, 2010, http://www.who.int/hiv/pub/surveillance/Searo_HIV-AIDS_HIV_report2010_2.pdfWHO. Information on HIV/AIDS. Brazzaville: World Health Organization - Regional Office for Africa, 2015 https://afro.who.int/health-topics/hivaidsWHO. Regional Office for South-East Asia. Progress report on HIV in the South-East Asia Region 2016, India: World Health Organization, 2016.WHO. State of health in the WHO African Region. An analysis of the status of health, health services and health systems in the context of the Sustainable Development Goals. Brazzaville: World Health Organization, Regional Office for Africa, 2018 https://afro.who.int/publications/state-health-who-african-regionWHO. HIV prevalence, 2019 https://www.who.int/data/gho/data/indicators/indicator-details/GHO/prevalence-of-hiv-among-adults-aged-15-to-49-Wu T. The curse of bigness: antitrust in the new Gilded Age, Columbia Global Reports 2018."Temeke District, Tanzania Harm reduction programme" by Doctors of the World UK is licensed under CC BY-NC-SA 2.0

Od czasu ogłoszenia niepodległości w 1960 roku Nigeria odgrywa istotną rolę w promowaniu regionalnej stabilności oraz rozwoju gospodarczego. Jest wiodącym członkiem zarówno Unii Afrykańskiej, jak i Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Zachodniej (ang. Economic Community of West African States, ECOWAS). Nigeria jest również jednym z najbardziej zaangażowanych uczestników misji pokojowych Organizacji Narodów Zjednoczonych[1]. Na poziomie regionalnym wniosła wkład w różne wysiłki na rzecz budowania i utrzymywania pokoju na kontynencie afrykańskim w takich miejscach jak Somalia, Sierra Leone i Liberia[2].W 1999 roku, kiedy to Nigeria powróciła do rządów cywilnych, po szesnastoletnim okresie przywództwa wojskowego, kraj przyjął demokratyczny system rządów. Przemiana ta była wynikiem porozumienia zawartego w 1999 roku[3], po śmierci brutalnego dyktatora, Sani Abachy. Jedno z głównych założeń transformacji zakładało, że prezydentura miała zmieniać się co osiem lat pomiędzy południem a północą państwa.Północna Nigeria, która podzielona jest obecnie na kilka stanów i trzy strefy geopolityczne[4], jest w większości muzułmańska. Jej tereny stanowiły centrum przedkolonialnego imperium islamskiego zwanego kalifatem Sokoto. Południe, to z kolei zróżnicowany etnicznie region obejmujący kolejne trzy strefy geopolityczne[5], które są w dużej mierze chrześcijańskie.Konsekwencją nieformalnego porozumienia z 1999 roku było to, że jeśli kandydat na prezydenta wyznawał wiarę chrześcijańską, to kandydatem na wiceprezydenta powinien być muzułmanin i na odwrót. Choć przepis nigdy nie stał się przedmiotem prawa, został jednak włączony do regulaminu rządzącej wówczas Ludowej Partii Demokratycznej (ang. Peoples Democratic Party, PDP). Druga główna partia polityczna, obecnie pod nazwą Kongres Wszystkich Postępowców (ang. All Progressives Congress, APC), nigdy jednak formalnie nie przyjęła tej zasady. Niepisana umowa złagodziła secesjonistyczną presję ze strony południa, która nasiliła się podczas dziesięcioleci rządów wojskowych pod wodzą dyktatorów z północy[6]. Przez pewien czas ten mechanizm naprzemiennej władzy pomagał utrzymać pokój w tym zróżnicowanym pod względem etnicznym kraju z ponad pięćset różnymi językami[7].W 2005 i 2006 roku urzędujący ówcześnie prezydent, Olusegun Obasanjo starał się zmienić konstytucję, tak aby mógł ubiegać się o trzecią kadencję[8]. Gdyby to zrobił, naruszona zostałaby zasada zmiany co osiem lat między południem a północą. Zamiary Obasanjo nie doszły jednak do skutku, a na jego następcę wybrano w 2007 roku, Umaru Yar’Adua, muzułmanina z północy. Jednak kiedy Yar’Adua zmarł, podczas reszty jego kadencji urząd sprawował chrześcijański wiceprezydent, pochodzący z południowych terenów, Goodluck Jonathan. Na północy oczekiwano, że Jonathan nie będzie kandydował w 2011 roku, ponieważ nadeszła kolej na zmianę, a główni kandydaci na prezydenta będą wywodzić się z północy kraju.Jonathan Goodluck finalnie zdecydował się na udział w wyborach, wygrywając je. Niemniej jednak, nim to nastąpiło, w zamieszkach na północy Nigerii zginęło kilkaset osób, po tym, jak partia PDP pozwoliła mu wystartować. Przeciwnicy Goodluck’a przeszli do opozycyjnego ugrupowania APC, które Muhammadu Buhari, obecny Prezydent, poprowadził do zwycięstwa w 2015 roku.Wybory prezydenckie z 2019 rokuW 2019 roku Buhari ponownie wygrał wybory, jednak charakteryzowały się one rażącym sfałszowaniem, podobnie jak głosowania z lat 1999, 2003, 2007 oraz 2011. Podczas wyborów prezydenckich w 2019 roku bezpieczeństwo i gospodarka były kluczowymi kwestiami, które zdominowały kampanię. Przez ponad dekadę Boko Haram – grupa terrorystyczna z północno-wschodniej Nigerii – pustoszyła kraj. Chociaż obecny rząd odniósł znaczące sukcesy w wojnie z terroryzmem w pierwszych dwóch latach działania swojej administracji, pojawienie się w 2016 roku w Afryce Zachodniej odłamu Boko Haram o nazwie Prowincja Afryki Zachodniej Państwa Islamskiego (ang. Islamic State West Africa Province, ISWAP) zwiększyło wyzwania w zakresie bezpieczeństwa, przed którymi stoi Nigeria. Gospodarka Nigerii także budziła niepokój wyborców. W latach 2014-2020, PKB spadł z 546 miliardów dolarów do 432 miliardów dolarów[9].W wyborach 2019 roku wzięło udział aż siedemdziesięciu trzech kandydatów na prezydenta[10], ale prawdziwa rywalizacja toczyła się między urzędującym prezydentem, Mohammadu Buhari z APC a byłym wiceprezydentem, Atiku Abubakarem. Buhari wygrał wyścig o urząd prezydenta z dużą przewagą, zdobywając 56% oddanych głosów[11].Pomimo dużej popularności Abubakara, trzy kluczowe kwestie przyczyniły się do przegranej kandydata PDP. Po pierwsze, program prywatyzacji byłego wiceprezydenta nie został dobrze przyjęty przez Nigeryjczyków. Atiku obiecał stworzyć miejsca pracy i sprzedać krajową korporację naftową, Nigerian National Petroleum Corporation. Chociaż sprzedaż wysoce nieefektywnej korporacji może być dobrą opcją dla kraju, osiągnięcia byłego wiceprezesa wzbudziły wątpliwości dużej części Nigeryjczyków. Atiku był wcześniej odpowiedzialny za częściową prywatyzację krajowego sektora elektroenergetycznego, który pozostaje w stanie agonalnym. W całym kraju krążyły również pogłoski, że sprzeda cenny majątek kraju swoim współpracownikom. To zmusiło Atiku do konfrontacji z zarzutami podczas kilku wywiadów w ramach kampanii przedwyborczej. Po drugie, kalkulacje polityczne – zwłaszcza w południowo-zachodnim regionie kraju – działały przeciwko byłemu wiceprezydentowi. Od 1999 roku, kiedy Nigeria powróciła do demokracji po szesnastu latach rządów wojskowych, prezydentom konstytucyjnie przyznano maksymalnie dwie czteroletnie kadencje. Prezydent Buhari, mieszkaniec północy, zakończył już swoją pierwszą czteroletnią kadencję. W związku z tym pojawiły się obawy, że głosowanie na Atiku, który również pochodzi z północy, może potencjalnie zakłócić porozumienie dotyczące naprzemiennej władzy. Wielu mieszkańców południowych terenów obawiało się, że jeśli Atiku wygra, a następnie będzie kontynuował drugą kadencję, państwo może stanąć w obliczu dwunastu kolejnych lat rządów północy. To założenie skłoniło wielu wyborców z południa do wystąpienia przeciwko Atiku.Prezydent musiał też zdobyć co najmniej 25% głosów oddanych w dwudziestu czterech stanach. Prezydent Buhari z Kongresu Wszystkich Postępowców został ponownie wybrany w lutym 2019 roku, zdobywając 53%[12]. Kandydat Partii Ludowo-Demokratycznej zdobył z kolei 39%[13]. Nieufność społeczeństwa wzbudziło również tygodniowe opóźnienie w głosowaniu, które dodatkowo podważyło zaufanie do Niezależnej Państwowej Komisji Wyborczej Nigerii. Zagrożenia i ingerencje w proces wyborczyNigeria mierzy się z działalnością ugrupowania terrorystycznego, Boko Haram od 2002 roku[14], czyli od momentu jego utworzenia. Rebelianci działają na obszarze północno-wschodniej Nigerii, a także w Czadzie, Nigrze i Kamerunie.We wrześniu 2021 roku, nigeryjskie wojsko poinformowało, że w ostatnich tygodniach poddało się ponad 6000 bojowników i członków ich rodzin, co oznacza jedną z największych dezercji od rozpoczęcia 12-letniej rebelii[15]. Masowe dezercje nastąpiły również po doniesieniach o śmierci przywódcy Boko Haram, Abubakara Shekau w maju br., którego kontrola nad grupą została znacznie osłabiona w ostatnich latach, ponieważ odłam ugrupowania znany jako ISWAP zyskał na znaczeniu.Prezydent Buhari w marcu 2018 roku ogłosił gotowość swojego rządu do zaakceptowania „bezwarunkowego złożenia broni przez każdego członka grupy Boko Haram, który wykazuje silne zaangażowanie w tym zakresie”[16]. Wielu Nigeryjczyków skrytykowało jednak ten ruch, obawiając się, że uwolnienie byłych bojowników Boko Haram do ludności cywilnej może przynieść efekt przeciwny do zamierzonego i doprowadzić do zrekrutowania większej ilości osób do organizacji.Od 1999 roku, kiedy kraj zerwał z rządami wojskowymi, w Nigerii wybory miały miejsce już pięć razy, żadne nie obyły się jednak bez kontrowersji. W celu uwiarygodnienia wyborów, dopuszczono do użytku przenośne elektroniczne urządzenie uwierzytelniające głosowanie, skonfigurowane do odczytu stałych kart wyborczych (ang. permanent voters card, PVC) wydanych przez Niezależną Państwową Komisję Wyborczą Nigerii (ang. Independent National Electoral Commission, INEC).Korzystanie z czytników kart elektronicznych zmniejszyło częstotliwość manipulacji wyborczych, które charakteryzowały poprzednie głosowania. Czytniki zostały po raz pierwszy użyte w wyborach w 2015 roku. Przed wprowadzeniem czytników kart wyniki wskazywały na większą ilość głosów oddanych niż łączna liczba zarejestrowanych wyborców. To dlatego, że wybory obfitowały w liczne nieprawidłowości. Niższy odsetek głosów oddanych w ostatnich dwóch wyborach wskazuje, że korzystanie z czytników kart elektronicznych ograniczyło występowanie wielokrotnego głosowania oraz głosowania nieletnich. Pomimo rekordowej liczby zarejestrowanych wyborców w 2019 roku frekwencja wyborcza była stosunkowo niska i wyniosła 35,6% – co wskazuje, że głosowanie elektroniczne zmniejszyło manipulacje wyborcze i uczyniło wybory bardziej wiarygodnymi[17]. Jednak prawdopodobnie największym czynnikiem wpływającym na skrajnie niską frekwencję było poczucie, że wygrana któregokolwiek z kandydatów i tak nie doprowadzi do znaczących zmian. Według badania Pew Research Center z 2019 roku, aż 72% Nigeryjczyków uznało większość polityków za skorumpowanych, a 57% stwierdziło, że niezależnie od tego, kto wygrywa wybory, niewiele się zmienia[18].Protesty Swoje niezadowolenie z elit politycznych obywatele Nigerii wielokrotnie wyrażali poprzez liczne demonstracje. W październiku 2020 roku Nigeryjczycy rozpoczęli protesty, których hasłem przewodnim był slogan #EndSARS często umieszczany na banerach trzymanych przez demonstrujących. Fundamentalną przyczyną społecznego sprzeciwu były działania prowadzone przez Specjalny Oddział Przeciwdziałania Napadom (ang. Special Anti-Robbery Squad, SARS). Jednostka policyjna została formalnie utworzona w 1992 roku w celu zmniejszania napadów z bronią w ręku, będących wówczas poważnym problemem m.in. w największym mieście kraju oraz dawnej stolicy – Lagos. We wczesnych latach SARS odniósł imponujące osiągnięcia, likwidując kilka brutalnych gangów. Po pierwszej dekadzie istnienia słabo nadzorowana jednostka zaczęła jednak stopniowo wykazywać swój malejący profesjonalizm i rosnącą brutalność. Część personelu podjęła się zastraszania, aresztowania, a nawet mordowania obywateli. W wielu przypadkach funkcjonariusze SARS, z reguły podczas nieautoryzowanych patroli ulicznych, uprowadzali młodych ludzi, zmuszając ich do dokonywania przelewów bankowych przez internet lub prowadząc ich do bankomatów w celu opróżnienia środków finansowych ze swoich kont jako warunek odzyskania wolności[19].Choć część protestujących skupiała się jedynie na pojedynczym problemie zakończenia brutalności policji, rosła jednak liczba osób, które domagały się reform, dotyczących zwłaszcza polityki gospodarczej i bezpieczeństwa. Wielu młodych Nigeryjczyków postrzegało trwały protest jako jedyny sposób na pociągnięcie rządzących do odpowiedzialności za wysokie bezrobocie, wzrastającą inflację i pogłębiającą się biedę. Sytuacja, która rozpoczęła się od protestu przeciwko jednej jednostce policji, przerodziła się w kryzys, uwidaczniający niepowodzenia Prezydenta Buhariego oraz jego poprzedników.Jeszcze przed pandemią, która jedynie pogorszyła sytuację w kraju, ludność Nigerii źle postrzegała swoich polityków. Badanie Pew Research Center przeprowadzone na początku 2019 roku wykazało, że aż 60% Nigeryjczyków nie jest zadowolonych z funkcjonowania demokracji w państwie[20]. W czerwcu 2021 roku ponownie wybuchły demonstracje. Miały one miejsce w 22. rocznicę demokratycznych rządów i pierwszą rocznicę uznania 12 czerwca za Dzień Demokracji. Nigeryjczycy wraz z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego wyrazili dezaprobatę w związku z pogarszającym się stanem ubóstwem i innymi wyzwaniami zagrażającymi jedności kraju. Protesty pojawiły się w momencie, gdy rząd federalny walczył o ograniczenie terroryzmu, porwań i agitacji separatystycznych w całym kraju.Wybory w 2023 rokuPaństwowa Komisja Wyborcza Nigerii ogłosiła w marcu br., że kolejne wybory odbędą się 18 lutego 2023 roku[21]. W rządzącej partii, Kongresie Wszystkich Postępowców i opozycyjnej Ludowej Partii Demokratycznej rozpoczęły się już polityczne przepychanki, aby zobaczyć, kto może go zastąpić Buhari’ego po dwóch kadencjach. Zgodnie z nieformalnym porozumieniem w kolejnych wyborach to południowa część kraju powinna wyłonić następnego prezydenta, aby podtrzymać jedność Nigerii oraz z racji tego, że Buhari, kończąc swoją kadencję w 2023 roku, sprawowałby swój urząd już przez osiem lat.Przedwyborcze napięcia społeczne stają się coraz bardziej widoczne, czego rezultatem są ataki na lokalne biura Państwowej Komisji Wyborczej. Choć żadna grupa nie przyznała się do odpowiedzialności za nie, na południowym wschodzie Nigerii w tym samym czasie nastąpił gwałtowny wzrost ataków na policję, o które to władze obwiniają separatystów z organizacji –Rdzenni Mieszkańcy Biafry (ang. Indigenous People of Biafra, IPOB), chcących większej niezależności. IPOB kilkakrotnie zaprzeczało jednak w jakikolwiek udział w atakach.Republika Biafry, była państwem secesjonistycznym w Afryce Zachodniej, które oddzieliło się od Nigerii i istniało od maja 1967 do stycznia 1970 roku[22]. Jej terytorium składało się z południowo-wschodniego regionu Nigerii, który jest zamieszkany głównie przez lud Igbo.W 1967 roku, po dwóch zamachach stanu i zamieszkach, które doprowadziły do ​​​​powrotu około miliona osób pochodzących z ludu Igbos do południowo-wschodniej Nigerii, Republika Biafry odłączyła się od Nigerii[23]. W tym samym roku wybuchła pomiędzy nimi wojna, a siły biafrańskie ostatecznie poddały się na początku stycznia 1970 roku.Nnamdi Kanu, obecny przywódca rdzennej ludności Biafry, został ponownie aresztowany w 2021 roku. Po raz pierwszy złapano go w październiku 2015 roku i oskarżono o zdradę stanu, zakłócanie spokoju oraz łamanie praw człowieka. W 2017 roku został jednak zwolniony za kaucją i opuścił Nigerię. W tym samym roku nigeryjski rząd uznał IPOB za organizację terrorystyczną.PodsumowanieOd momentu powrotu do demokracji w 1999 roku, po szesnastu latach dyktatury wojskowej, Nigeria przeprowadziła pięć rund wyborów prezydenckich. Chociaż istniały różne wątpliwości, co do tego, czy były to wolne i uczciwe wybory, fakt, że rzeczywiście odbywają się co cztery lata bez większych zakłóceń, świadczy o tym, że demokracja w kraju ciągle się rozwija[24].Zwycięstwo rządzącego Kongresu Wszystkich Postępowców lub opozycyjnej Ludowej Partii Demokratycznejniekoniecznie będzie oznaczać publiczną akceptację lub aprobatę ich polityki oraz programów. W ciągu 2022 roku na nigeryjskiej scenie politycznej wciąż może pojawić się trzecia partia polityczna, która przeciągnie na swoją stronę niezadowolonych dotychczasowymi rządami obywateli. W zależności od rozwoju sytuacji znaczącą rolę podczas głosowania może odegrać również nasilenie działalności grup terrorystycznych, co może przełożyć się na zmniejszoną frekwencję wyborczą. Niejasna i ciągle ewoluująca jest także kwestia związana z separatystycznymi tendencjami Rdzennych Mieszkańców Biafry, dla których poparcie ze strony społeczeństwa może się znacząco zmienić do 2023 roku, co mogłoby wpłynąć na zakłócenie procesu wyborczego.Osłabiająca się gospodarka, rosnąca niepewność i gwałtowne konflikty zagrażają postępom w demokratycznym rozwoju Nigerii. W obliczu pogłębiającej się nieufności do rządu i instytucji Nigeria ma do wykonania znaczną pracę w zakresie poprawy bezpieczeństwa i zarządzania narodowego oraz lokalnego przed wyborami w2023 roku[25].Bibliografia:Cambridge, The End of a New Beginning: Nigeria’s Transition, 1999–2015,https://www.cambridge.org/core/books/contemporary-nigerian-politics/end-of-a-new-beginning-nigerias-transition-19992015/D2951DB9F17CAB130B7637BCECB35CBA/core-reader, dostęp: 04.09.2021.Channels TV, Boko Haram Blows Up Power Tower, Throws Maiduguri Into Darkness Again,https://www.channelstv.com/2021/03/27/boko-haram-bombs-power-tower-throws-maiduguri-into-darkness-again/, dostęp: 25.09.2021.Combating Terrorism Center, AQIM and the Growth of International Investment in North Africa, https://ctc.usma.edu/aqim-and-the-growth-of-international-investment-in-north-africa/, dostęp: 25.09.2021.Council on Foreign Relations, Boko Haram Blocks Oil Exploration in Northeast Nigeria, https://www.cfr.org/blog/boko-haram-blocks-oil-exploration-northeast-nigeria,dostęp: 25.09.2021.European Parliament, Nigeria: Security situation,https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2016/573955/EPRS_ATA(2016)573955_EN.pdf, dostęp: 31.08.2021.France TV Info, Nigeria: du pétrole bientôt exploité sur les terres de Boko Haram?, https://www.francetvinfo.fr/monde/afrique/politique-africaine/nigeria-du-petrole-bientot-exploite-sur-les-terres-de-boko-haram_3057249.html, dostęp: 25.09.2021.Foreign Policy, The Gentleman’s Agreement That Could Break Apart Nigeria, https://foreignpolicy.com/2017/06/01/the-gentlemans-agreement-that-could-break-apart-nigeria-buhari-health-rumors/, dostęp: 31.08.2021.International Centre for Investigative Reporting, Nigeria’s general election to commence on February 18, 2023 -INEC, https://www.icirnigeria.org/nigerias-general-election-to-commence-on-february-18-2023-inec/, dostęp: 12.09.2021.International Food Policy Research Institute, Africa/Indonesia Region Research Report,https://ebrary.ifpri.org/digital/api/collection/p15738coll2/id/28114/download, dostęp: 04.09.2021.International Peace Institute, Threats and Opportunities for Energy Sector in West Africa,https://www.ipinst.org/2014/09/threats-and-opportunities-for-energy-sector-in-west-africa, dostęp: 27.09.2021.Jeune Afrique, Nigeria : les Vengeurs du Delta du Niger menacent de déclarer l’indépendance de la région pétrolifère,https://www.jeuneafrique.com/350315/politique/nigeria-rebelles-menacent-de-declarer-lindependance-delta-niger/, dostęp: 25.09.2021.Journal of Political Sciences & Public Affairs, Resurgence of Militancy in the Niger Delta Region of Nigeria, 2017, https://www.researchgate.net/profile/Olaniyi-Ayodele/publication/322389107_Resurgence_of_Militancy_in_the_Niger_Delta_Region_of_Nigeria/links/5f675114299bf1b53ee47ed6/Resurgence-of-Militancy-in-the-Niger-Delta-Region-of-Nigeria.pdf, dostęp: 25.09.2021.Jurist, Nigeria Senate rejects constitutional amendment allowing third term for Obasanjo, https://www.jurist.org/news/2006/05/nigeria-senate-rejects-constitutional/, dostęp: 30.08.2021.National Public Radio, A Week Late, Nigeria's Election Unfolds, https://www.npr.org/2019/02/23/697315901/a-week-late-nigerias-election-unfolds?t=1632381903522, dostęp: 31.08.2021.Le Monde, Nigeria : les Vengeurs du delta du Niger annoncent un cessez-le-feu, https://www.lemonde.fr/afrique/article/2016/08/21/nigeria-les-vengeurs-du-delta-du-niger-annoncent-un-cessez-le-feu_4985709_3212.html, dostęp: 25.09.2021.The Guardian, Muhammadu Buhari wins Nigerian election with 56% of the vote,https://www.theguardian.com/world/2019/feb/26/muhammadu-buhari-to-claim-victory-in-nigerias-presidential-election, dostęp: 31.08.2021.Origins, All Politics is Local: Understanding Boko Haram, https://origins.osu.edu/article/all-politics-local-understanding-boko-haram, dostęp: 03.09.2021.Pew Research Center, As elections near, Nigerians view their country’s economy and political system negatively, https://www.pewresearch.org/fact-tank/2019/02/12/as-elections-near-nigerians-view-their-countrys-economy-and-political-system-negatively/, dostęp: 02.09.2021.Peace Operations Training Institute, Nigeria’s participation in peacekeeping operations,https://cdn.peaceopstraining.org/theses/sule.pdf, dostęp: 12.09.2021.Premium Times, Six years after, Buhari has failed to keep promise of securing Nigeria,https://www.premiumtimesng.com/news/headlines/464754-analysis-six-years-after-buhari-has-failed-to-keep-promise-of-securing-nigeria.html, dostęp: 10.09.2021.Reuters, Almost 6,000 Boko Haram fighters have surrendered, Nigerian army says, https://www.reuters.com/world/africa/almost-6000-boko-haram-fighters-have-surrendered-nigerian-army-says-2021-09-02/, dostęp: 03.09.2021.RFI Afrique, France creates agency to fight foreign fake news aiming to undermine the state,https://www.rfi.fr/fr/afrique/20160526-nigeria-sont-vengeurs-delta-niger-rebelles-mend-installations-petrolieres, dostęp: 25.09.2021.Robert Strauss Center, Energy and Security Developments in the energy field and questions of international security, https://www.strausscenter.org/energy-and-security-project/nigeria/, dostęp: 25.09.2021.Science Direct, Lukáš Tichý, 2019, The Islamic State oil and gas strategy in North Africa,https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2211467X19300288, dostęp: 25.09.2021.S&P Global Platts, Niger Delta militants threaten to resume attacks on nigerias oil installations,https://www.spglobal.com/platts/en/market-insights/latest-news/oil/062821-niger-delta-militants-threaten-to-resume-attacks-on-nigerias-oil-installations,dostęp: 25.09.2021.The Conversation, Nigeria is not a failed state, but it has not delivered democracy for its people,https://theconversation.com/nigeria-is-not-a-failed-state-but-it-has-not-delivered-democracy-for-its-people-149769, dostęp: 12.09.2021The Fletcher Forum of World Affairs, The Climate Change and Energy Security Nexus, MarcusDuBois King, Jay Gulledge, 2013,The Guardian, Democracy has failed in Nigeria when voters no longer care who wins,https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/mar/01/democracy-failed-nigeria-turnout-presidential-election, dostęp: 05.09.2021.United States Institute of Peace, USIP’s Work in Nigeria , https://www.usip.org/sites/default/files/2021-08/the-current-situation-in-nigeria.pdf, dostęp: 25.08.2021.Quartz Africa, How a youth-led digital movement is driving Nigeria’s largest protests in a decade,https://qz.com/africa/1916319/how-nigerians-use-social-media-to-organize-endsars-protests/, dostęp: 02.09.2021.[1] European Parliament, Nigeria: Security situation,https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2016/573955/EPRS_ATA(2016)573955_EN.pdf, dostęp: 31.08.2021.[2] Peace Operations Training Institute, Nigeria’s participation in peacekeeping operations, https://cdn.peaceopstraining.org/theses/sule.pdf, dostęp: 12.09.2021.[3] Cambridge, The End of a New Beginning: Nigeria’s Transition, 1999–2015, https://www.cambridge.org/core/books/contemporary-nigerian-politics/end-of-a-new-beginning-nigerias-transition-19992015/D2951DB9F17CAB130B7637BCECB35CBA/core-reader, dostęp: 04.09.2021.[4] International Food Policy Research Institute, Africa/Indonesia Region Research Report,https://ebrary.ifpri.org/digital/api/collection/p15738coll2/id/28114/download, dostęp: 04.09.2021.[5] Ibidem.[6] Foreign Policy, The Gentleman’s Agreement That Could Break Apart Nigeria, https://foreignpolicy.com/2017/06/01/the-gentlemans-agreement-that-could-break-apart-nigeria-buhari-health-rumors/, dostęp: 31.08.2021.[7] Foreign Policy, The Gentleman’s Agreement That Could Break Apart Nigeria, https://foreignpolicy.com/2017/06/01/the-gentlemans-agreement-that-could-break-apart-nigeria-buhari-health-rumors/, dostęp: 31.08.2021.[8] Jurist, Nigeria Senate rejects constitutional amendment allowing third term for Obasanjo, https://www.jurist.org/news/2006/05/nigeria-senate-rejects-constitutional/, dostęp: 30.08.2021.[9] World Bank Data, GDP (current US$) – Nigeria, https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=NG, dostęp: 31.08.2021.[10] National Public Radio, A Week Late, Nigeria's Election Unfolds, https://www.npr.org/2019/02/23/697315901/a-week-late-nigerias-election-unfolds?t=1632381903522, dostęp: 31.08.2021.[11] The Guardian, Muhammadu Buhari wins Nigerian election with 56% of the vote, https://www.theguardian.com/world/2019/feb/26/muhammadu-buhari-to-claim-victory-in-nigerias-presidential-election, dostęp: 31.08.2021.[12] Freedom House, Nigeria, https://freedomhouse.org/country/nigeria/freedom-world/2021, dostęp: 12.09.2021.[13] Freedom House, Nigeria, https://freedomhouse.org/country/nigeria/freedom-world/2021, dostęp: 12.09.2021.[14] Origins, All Politics is Local: Understanding Boko Haram, https://origins.osu.edu/article/all-politics-local-understanding-boko-haram, dostęp: 03.09.2021.[15] Reuters, Almost 6,000 Boko Haram fighters have surrendered, Nigerian army says, https://www.reuters.com/world/africa/almost-6000-boko-haram-fighters-have-surrendered-nigerian-army-says-2021-09-02/, dostęp: 03.09.2021.[16] Premium Times, Six years after, Buhari has failed to keep promise of securing Nigeria,https://www.premiumtimesng.com/news/headlines/464754-analysis-six-years-after-buhari-has-failed-to-keep-promise-of-securing-nigeria.html, dostęp: 10.09.2021.[17] The Guardian, Democracy has failed in Nigeria when voters no longer care who wins,https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/mar/01/democracy-failed-nigeria-turnout-presidential-election, dostęp: 05.09.2021.[18] Pew Research Center, As elections near, Nigerians view their country’s economy and political system negatively, https://www.pewresearch.org/fact-tank/2019/02/12/as-elections-near-nigerians-view-their-countrys-economy-and-political-system-negatively/, dostęp: 02.09.2021.[19] Quartz Africa, How a youth-led digital movement is driving Nigeria’s largest protests in a decade, https://qz.com/africa/1916319/how-nigerians-use-social-media-to-organize-endsars-protests/, dostęp: 02.09.2021.[20] Pew Research Center, As elections near, Nigerians view their country’s economy and political system negatively, https://www.pewresearch.org/fact-tank/2019/02/12/as-elections-near-nigerians-view-their-countrys-economy-and-political-system-negatively/, dostęp: 02.09.2021.[21] International Centre for Investigative Reporting, Nigeria’s general election to commence on February 18, 2023 -INEC, https://www.icirnigeria.org/nigerias-general-election-to-commence-on-february-18-2023-inec/, dostęp: 12.09.2021.[22] Britannica, https://www.britannica.com/place/Biafra, dostęp: 12.09.2021.[23] https://www.bbc.com/news/world-africa-51094093?piano-modal[24] The Conversation, https://theconversation.com/nigeria-is-not-a-failed-state-but-it-has-not-delivered-democracy-for-its-people-149769, dostęp: 12.09.2021.[25] United States Institute of Peace, USIP’s Work in Nigeria , https://www.usip.org/sites/default/files/2021-08/the-current-situation-in-nigeria.pdf, dostęp: 25.08.2021.Źródło zdjęcia: Flickr

Streszczenie: W 2011 r. od Republiki Sudanu oddzielił się Sudan Południowy, co nastąpiło w drodze demokratycznego referendum. Poprzedzone było to jednakże latami krwawej wojny domowej oraz licznymi waśniami etnicznymi, których przyczyny nigdy nie zostały zażegnane wywołując kolejne konflikty zbrojne, zabójstwa ofiar cywilnych, masowe wychodźstwo, kryzys humanitarny, zapaść społeczną i gospodarczą. Nienawiść na tle religijnym i narodowościowym wydaje się być o wiele silniejszym bodźcem niż chęć zbudowania demokratycznych i stabilnych podwalin pod najmłodsze na kontynencie afrykańskim oraz na całym świecie państwo.Słowa kluczowe: Sudan, Sudan Południowy, kryzys humanitarny, demokracja, stabilizacjaSummary: In 2011 South Sudan was separated from the Republic of Sudan by a democratic referendum. It was preceded, however, by years of bloody civil war and numerous ethnic disputes, the causes of which have never been resolved, causing further armed conflicts, murder of civilian victims, mass emigration, humanitarian crisis, social and economic collapse. Religious and national hatred seems to be a far stronger incentive than the desire to build a democratic and stable foundation for the youngest state on the African continent, as well as in the world.Key words: South Sudan, Sudan, humanitarian crisis, democracy, stabilizationWstępPo latach krwawej wojny domowej oraz wojskowej władzy wywalczanej po uzyskaniu niepodległości od brytyjsko-egipskiego kondominium w 1956 r. Sudan, państwo w środkowej Afryce, zostało ponownie podzielone. W 2011 r. od Republiki Sudanu oddzielił się Sudan Południowy, co nastąpiło w drodze demokratycznego referendum. Oba bliźniacze państwa, mierzące się w kwestii prawnej, politycznej i gospodarczej z dziedzictwem kolonialnym, znajdują się dopiero na początku własnej drogi do państwowości. Dlatego wszelkie przemiany ustrojowe nie postępują równie szybko jak w innych suwerennych państwach. Same pojęcia norm prawnych, demokracji, państwa prawa czy równości wszystkich obywateli uważane są przez Sudańczyków za narzucone przez stary, nieprzychylny, kolonialny systemem. Stąd, stosując tak wrogie nastawienie, wszelkie próby ustanowienia, a następnie egzekucji reform ustrojowych są nie tylko niezrozumiane, ale też nie dające się akceptować przez obywateli.Dodatkowo, jako że przykład idzie z góry, rola polityków i ustawodawców powinna być wzorcowa. Nie dzieję się tak jednak ani w rządzie Republiki w Chartum, ani w stolicy Sudanu Południowego – Dżubie. Konflikty zbrojne o oderwanie się kolejnych rejonów trwają, co dodatkowo destabilizuje macierz. Sudan oraz Sudan Południowy zmagają się także z ogromnymi problemami humanitarnymi, częstymi suszami i plagami dając w efekcie dramatycznie niski poziom dostępu do wody pitnej, niewydolną opieką zdrowotną, gdzie duża część społeczeństwa choruje na choroby wirusowe, w tym HIV, a wskaźnik analfabetyzmu jest bardzo wysoki, podobnie jak poziom korupcji. Pomoc zagraniczna to z jednej strony jedyny w tak wstrząsającej sytuacji czynnik polepszający los Sudańczyków. Z drugiej jednak strony, uzależnienie od nakładów pieniężnych napływających z innych państw osłabia samodzielność „starego” Sudanu oraz „nowego” Sudanu Południowego, które powinny móc samodzielnie rozwiązywać własne problemy używając swojego kapitału, w tym kapitału społecznego.Proces pokojowy w Sudanie Południowym jest nadal na etapie negocjacji, z udziałem zewnętrznych mediatorów. Nowy Sudan Południowy musi wyłonić się poprzez cywilny rząd technokratyczny, odżegnując się od całego swojego niechlubnego dorobku niedemokratycznego, pełnego wzajemnych oskarżeń, oszustw finansowych, a nieczęsto także i kryminalnych względem politycznych rywali. Będzie to wymagało jednak zmiany sposobu, w jaki siły bezpieczeństwa kontrolują państwo. Mowa tu przede wszystkim o siłach zbrojnych, głównie o armii. Oznacza to w równej mierze poważne, tj. zaplanowane, zrównoważone i wykalkulowane, podejście do rozwiązywania pierwotnych przyczyn konfliktu, konfliktu na tle narodowościowym, wprowadzenia parlamentu przejściowego, opracowania projektu nowej efektywnej konstytucji, podjęcia decyzji o tym, jaki rodzaj federalizmu najlepiej pasuje do kraju oraz wreszcie wzmocnienia funkcjonowania komisji wyborczej [Yaw Tchie 2021].Bratobójcza walkaSudan posiada długą tradycję państwowości w swoim regionie: od historycznej krainy zwanej Nubią, czasy świetności Królestwa Kermy, następnie Królestwa Kush, średniowieczne chrześcijańskie królestwa utworzone przez Nubijczyków, kalifat arabskich nomadów po kolonizację Europejczyków. Jednak przemiany ustrojowe były albo narzucane z zewnątrz, albo podyktowane koniecznością konsolidacji plemion w obliczu zagrożenia płynącego ze strony najbliższych sąsiadów. Egipt, a następnie Wielka Brytania stały się okupantami narzucającymi własne rozwiązania instytucjonalne wraz z katalogiem wartości, czego efektem było antyegipskie i antybrytyjskie powstanie Sudańczyków pod wodzą Mahdiego z Sudanu [Malendowski 2003: 54-55; Perkowski 2008: 223; Prokopczuk 1964].Po uniezależnieniu się od brytyjsko-egipskiego kondominium w 1956 r. reżimy wojskowe, jawnie faworyzujące rządy zorientowane na ortodoksyjny islam, zdominowały politykę krajową. Sudan był uwikłany w dwie bratobójcze wojny: I wojna domowa (1955-1972), której przyczyną były marginalizacja i arabizacja Sudanu Południowego oraz żądania południowych regionów uzyskania autonomii oraz II wojna domowa, zaliczana do najkrwawszy starć XX w. (1983–2005), która pochłonęła 1,5 mln ofiar cywilnych zmuszając kolejne 4 mln do opuszczenia kraju, z czego przeważająca większość przypłaciła to śmiercią głodową [Bytyń 2010].Konflikty na terenie Sudanu trwają także współcześnie. W lipcu 2020 r. doszło do ataku bombowego w Darfurze, zachodnim regionie Sudanu [Defence24 2020]. Starcia zbrojne nieprzerwanie wynikają z ekonomicznej marginalizacji pewnych (południowych) regionów państwa oraz z przyczyn etnicznych, „nienawiści rasowej”. Jak wciąż pokazuje historia konfliktów na całym świecie, również w przypadku Sudanu odmienna religia, odcień skóry czy tradycja dają przyczynek do zachowań bezprawnych, niehumanitarnych, całkowicie destabilizujących jednostki państwowe czy pozapaństwowe, których mieszkańcy z jednej strony walczą o przetrwanie, a z drugiej chcą ukonstytuować własną niezależność na arenie międzynarodowej. W Sudanie bratobójcza niechęć prowadząca do przemocy zakorzeniona jest w ekonomicznej, politycznej i społecznej dominacji Północy. Republikę Sudanu zamieszkują bowiem arabscy muzułmanie. Na południu (tereny Sudanu Południowego) mieszkają zaś chrześcijanie oraz wyznawczy wierzeń rodzimy, tj. animistycznych. Zanim Brytyjczycy 1 stycznia 1956 r. oddali Sudańczykom wolność, ich kolonialne rządy wyraźnie sprzyjały Północy dodatkowo pogłębiając i tak zasadnicze różnice między regionami nastawiając między sobą obywateli.Po ustaniu II wojny domowej w Sudanie uzgodniono zasady porozumień pokojowych, zgodnie z którymi po 6 latach autonomii nastąpiło referendum niepodległościowego w Sudanie Południowym. Wynik nie zdziwił nikogo, gdyż jak oczekiwano w styczniu 2011 r. aż 98% głosujących oddało swój głos „za” uzyskaniem niepodległości przez Sudan Południowy i uznaniem go za suwerenny podmiot na arenie międzynarodowej. Rząd w Dżubie ogłosił swoją niepodległość od Republiki Sudanu w dniu 9 lipca 2011r. [UNIC 2011]. Tym samym, na chwilę sporządzania niniejszej analizy, Sudan Południowy jest najmłodszym na świecie niepodległym państwem, podczas gdy Sudan przestał być największym terytorialnie państwem na kontynencie afrykańskim.Pogrążający się chaosO normalizacji bilateralnych stosunków nie może być jednak mowy. Kwestie bezpieczeństwa narodowego, w tym współpracy gospodarczej czy militarnej nigdy nie zostały wdrożone pomiędzy bratnimi narodami. Nic też obecnie nie wskazuje, aby obie strony przychylnie, tj. zgodnie z fundamentalną zasadą prawa międzynarodowego o wstępowaniu do porozumień międzynarodowych z dobrą wiarą, zasiadły do stołu negocjacyjnego. Sudan Południowy zamiast przeprowadzić istotne dla procesu formowania się państwowości reformy ustrojotwórcze wciąż zmuszony jest walczyć z siłami opozycji na własnym terytorium. W wyniku braku współpracy gospodarczej z Sudanem, Sudan Południowy nie jest w stanie uporać się z pogorszeniem koniunktury jeszcze z 2012 r. W tym to bowiem roku podjęto decyzję o wstrzymaniu wydobycia ropy naftowej w wyniku sąsiedzkich sporów rządów w Chartum i Dżubie. Miało to niebagatelne znaczenie, bowiem dochody z eksportu ropy stanowiły do 98% budżetu rocznego państwa. Wreszcie żadna ze stron nie ma zamiaru dokończyć, jak można domniemywać celowo, rozmów o strefach przygranicznych oraz podziale zysków z wydobycia ropy. Napięcia te, skutkujące w masowym bezrobociu i utracie środków do życia przez większość mieszkańców doprowadziły do kolejnej eskalacji napięcia i m.in. zbombardowania przygranicznych rejonów Sudanu Południowego przez lotnictwo sudańskie [Forsal 2012].Militarne próby rozprawienia się przez Sudan Południowy z siłami opozycji jedynie pogorszyły sytuację dając początek ogromnemu kryzysowi humanitarnemu w grudniu 2013 r. Po obu stronach naliczono dziesiątki tysięcy ofiar oraz przymusowych wysiedleńców, co przy wszechogarniającej suszy, braku dostępu do wody pitnej, pożywienia oraz opieki medycznej i chorobach skazało na śmierć głodową na pustyni migrujących Sudańczyków [UNICEF 2020]. Nadzieją na stabilizację dla walczących stron było, jedynie przez 2 lata, podpisanie porozumienia pokojowego w kwietniu 2016 r. zakładającego utworzenie rządu przejściowego jedności narodowej. We wrześniu 2018 r. rząd Sudanu Południowego po jednej stronie oraz liczne ugrupowania rebeliantów po drugiej stronie podpisały „zrewitalizowane” porozumienie pokojowe kończące walki. Umowas ta była dwa razy przedłużana, a następnie wstrzymano realizację jej postanowień z powodu braku kompromisu w sprawie wewnętrznych granic kraju [UNMISS 2020].Pomiędzy politycznymi rozmowami zwaśnionych stron, już wewnątrz państwa jakim jest Sudan Południowy, na terenach Republiki oraz właśnie Sudanu Południowego trwają separatystyczne walki, w których giną cywile. Konflikt w Darfurze to, jak szacuje Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), największy obecnie kryzys humanitarny na świecie. To właśnie w zachodniej części Sudanu, na początku 2003 r. murzyńskie ludy rolnicze oskarżyły rząd w Chartumie o faworyzowanie arabskich nomadów. Zginęło co najmniej 300 tys. ludzi, a 2,7 mln osób musiało opuścić swój dom uciekając przede wszystkim do Czadu. Dzięki regionalnym mediacjom, prowadzonym głównie przez Unię Afrykańską oraz ONZ, podpisano 5 maja 2006 r. porozumienie pokojowe. Nie miało on jednak skutków prawnych, gdyż nie wszystkie skonfliktowane strony podpisały się pod treścią umowy. Dodatkowo, walczące strony zdążyły skonfliktować się w zaledwie kilka tygodni od podpisania dokumentu. Niestety akceptowalną codziennością stały się ataki na ludność cywilną, personel misji humanitarnych oraz żołnierzy sił pokojowych. Do kolejnego pokojowego porozumienia doszło w lutym 2010 r., a już w maju konflikt rozgorzał na nowo [Keith 2007].Jednakże konflikt w Darfurze to nie jedyny spór militarny na omawianym terenie. Od 2011 r. trwa także starcie zbrojne w Kordofanie Południowym, regionie leżącym w Sudanie przy granicy z Sudanem Południowym. Pomimo, że Kordofan Południowy geograficznie położony jest w Sudanie, znaczna większość jego mieszkańców identyfikuje swoją przynależność do Sudanu Południowego. Kraj ten jest słynny z bogatych w złoża ropy naftowej terenów. W wyniku porozumienia jeszcze z 2005 r. z Abyei, głównego miasta nazywanego „mostem między Północą i Południem”, przewidziano referendum w sprawie jego ostatecznej przynależności. W czerwcu 2011 r. wybuchł konflikt między siłami zbrojnymi Sudanu a zjednoczonymi siłami Południa [UNIC 2011]. Od tamtej pory toczy się nierozwiązany konflikt, gdzie, jak informuje ONZ, codziennością są uprowadzenie, przetrzymywanie, tortury i zabójstwa ludności cywilnej. Odkryto także masowe groby nie-żołnierzy, którzy zgodnie z doktryną międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych winni byliby być objęci specjalną ochroną. Mowa zatem o zbrodni wojennej, która czeka na sprawę w trybunale karnym.W tym miejscu, choćby skrótowo, należy odnieść się do misji humanitarnych, których ogromna pomoc wydaje się być jednak jak przysłowiowa kropa w morzu, choć bardziej pasowałby sparafrazowany zwrot „jak kropla na pustyni”. Otóż Sudan Południowy nie jest w stanie dostarczyć obywatelom podstawowych usług, jak dostęp do wody pitnej, służby zdrowia czy edukacji, nie wspominając o poczuciu bezpieczeństwa i nadziei, że ich los wkrótce się poprawi. Walki zbrojne na przeważającym obszarze kraju, fale suszy, plagi szarańczy, stałe występowanie głodu, zapaść ekonomiczna, gdzie państwo nie jest w stanie inwestować ani wypracować innych napływów do budżetu, upadek służby zdrowia w jej najbardziej elementarnych segmentach opieki nad noworodkami i przeciwdziałaniu chorobom, zwłaszcza wirusowym zabijającym tysiące istnień, jak HIV czy malaria, kończąc na falach przemocy niekontrolowanych przez południowo-sudańskie siły porządkowe pokazują słabość młodego państwa [CIA 2021]. Według szacunków UNICEF w samym Sudanie Południowym, nie wymieniając innych pogrążonych w stanie wojny i klęski humanitarnej Darfurze, Kordofanie i innych regionach na terenie Sudanu, ponad 1,3 mln dzieci jest niedożywionych, a blisko 300 tys. z nich z powodu głodu znajduje się na granicy życia i śmierci [UNICEF 2020].Ogromne, niespotykane wcześniej na tak szeroką skalę zaangażowanie sił międzynarodowych, a także konkretnych państw-ofiarodawców ma jednak swoją cenę[1]. Po pierwsze, ponad połowa mieszkańców polega na pomocy humanitarnej z zewnątrz, by przeżyć [Strzałkowski 2019]. Z powodu ciągłej walki o przeżycie swoje i swoich najbliższych Sudańczycy odzwyczaili się od pracy na roli, a z powodu walk zbrojnych opuścili ziemię, która leży odłogiem. Oni sami nie mają, jak uprawiać roli w obozach przejściowych, czy wszędzie indziej, gdzie uciekają. Tracą zatem źródło dochodu, nie są w stanie kupić jedzenia, zadbać o zdrowie. Krąg bezsilności, niegospodarności i braku realnych perspektyw na lepsze jutro się zamyka. Po drugie, obserwuje się wzrost przestępczości także względempracowników humanitarnych, w tym wykorzystywanie seksualne kobiet i dzieci. Zgodnie z sudańską tradycją przemoc seksualna traktowana jest jako temat tabu, a dla ofiar i ich rodzin jest powodem hańby. Stąd najczęściej przestępstwo seksualne nie jest zgłaszane władzom. Z drugiej jednak strony, służby porządkowe nie funkcjonują efektywnie, a najczęściej nie są w ogóle obsadzane z powodu braków budżetowych. Pierwsza w historii państwowości Sudanu Południowego kobieta-Minister Obrony Narodowej Angelina Teny wskazała publicznie, w obecności przedstawicieli misji pokojowej ONZ oraz żołnierzy skonfliktowanych armii rządowej oraz rebelianckiej, na konieczność wyciągnięcia wniosków z „epidemii przemocy seksualnej”, w której dzieci są szczególnie zagrożone [UNMISS 2020].ZakończenieWedług południowo-sudańskiego aktywisty, działacza na rzecz praw człowieka oraz polepszenia warunków demokracji w swojej ojczyźnie, Johna Adora: „Nasz obecny reżim jest demokratyczny tylko na papierze, a nie w praktyce. Jeśli chodzi o polityki i ich wdrażanie, w ogóle nie ma demokracji. Konstytucja daje nam prawo do protestowania na zgromadzeniach publicznych i swobodnego wyrażania opinii, ale tak się nie dzieje. Większość działaczy społeczeństwa obywatelskiego, mediów i obywateli nie mówi otwarcie o tym, co dzieje się w Sudanie Południowym. Istnieje obawa, że ​​za każdym razem, gdy będziemy mówić lub protestować, możemy zostać zatrzymani. Dla przykładu jeden z członków społeczeństwa obywatelskiego został niedawno zatrzymany za głośne mówienie o wydarzeniach w Sudanie Południowym. Kiedy lobbowaliśmy za jego uwolnieniem, a przynajmniej za doprowadzeniem go przed sąd na rzetelny proces, odpowiedziano nam, że go nie mają i nie wiedzą, gdzie jest. Inne agencje, z którymi się skontaktowaliśmy, powiedziały nam, że nie był aresztowany, ale właśnie został postawiony na przesłuchanie. Z różnych urzędów dostaliśmy zupełnie inne informacje. Nie wiem, kto mówił prawdę, czy wszyscy po prostu grali w grę” [CIVICUS 2018].W państwie pogrążonym w chaosie, nie tylko wojennym, ale także ustrojowym, przy chwiejnej demokracji, jedyna pomoc jaka dociera do Sudańczyków pochodzi z zewnątrz. Sami obywatele tracą nadzieję na wyjście z impasu, gdyż ich marzenie o odseparowaniu się od Republiki Sudanu wraz z osiągnięciem suwerenności na arenie międzynarodowej nie tylko nie zapewniło im pomyślności i dobrobytu, ale jeszcze wpędziło w kolejne lata głodu, śmierci i strachu. Cytowany wyżej aktywista dodaje: „jako naród powinniśmy przestać koncentrować się na ropie i zacząć uprawiać ziemię - a teraz, gdy jest pora deszczowa, w Dżubie można wreszcie zobaczyć wszystkie te małe ogrody rosnące na podwórkach. (…) wszyscy są zmęczeni przemocą. (…) Zdecydowanie zmierzamy w dobrym kierunku”[CIVICUS 2018].Bibliografia:Bytyń A.M. (2010), Obcy wśród swoich – obozy uchodźców wewnętrznych w Sudanie, „Forum Politologiczne”, vol. 10.Center for Strategic and International Studies (2018), Accessing South Sudan: Humanitarian Aid in a Time of Crisis: https://www.csis.org/analysis/accessing-south-sudan-humanitarian-aid-time-crisis (dostęp: 30.05.2021).Central Intelligence Agency (CIA) (2021), South Sudan [w:] The World Factbook: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/od.html (dostęp: 30.05.2021).CIVICUS (2018), “South Sudan: Our current regime is democratic only on paper, not in practice”:https://www.civicus.org/index.php/media-resources/news/interviews/3423-south-sudan-our-current-regime-is-democratic-only-on-paper-not-in-practice (dostęp: 30.05.2021).Defence24 (2020), Sudan: co najmniej 20 osób zginęło po ataku na jedną z osad w Darfurze(26.07.2020): https://www.defence24.pl/sudan-co-najmniej-20-osob-zginelo-po-ataku-na-jedna-z-osad-w-darfurze(dostęp: 30.05.2021).European Commission (2020), South Sudan: https://ec.europa.eu/echo/where/africa/south-sudan_en (dostęp: 30.05.2021).Forsal (2012), Wojna o zyski z ropy: Sudan zbombardował miasto Bentiu w Sudanie Południowym (12.04.2012): https://forsal.pl/artykuly/609727,wojna-o-zyski-z-ropy-sudan-zbombardowal-miasto-bentiu-w-sudanie-poludniowym.html (dostęp: 30.05.2021).Keith A. (2007), The African Union in Darfur: An African Solution to a Global Problem?, “Journal of Public & International Affairs”, vol. 18, s.149.Malendowski W. (2003), Zbrojne konflikty i spory międzynarodowe u progu XXI wieku: analiza problemów i studia przypadków, Alta 2, Wrocław.Perkowski M. (2008), Podmiotowość prawa międzynarodowego współczesnego uniwersalizmu w złożonym modelu klasyfikacyjnym, Ekopress, Białystok.Prokopczuk J. (1964), Historia Afryki w zarysie, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.Strzałkowski P. (2019), Po pięciu latach konfliktu w Sudanie Południowym brakuje wszystkiego - od jedzenia po bezpieczeństwo, „Gazeta,pl”: https://special.gazeta.pl/special/1,167436,24280119,po-pieciu-latach-konfliktu-w-sudanie-poludniowym-brakuje-wszystkiego.html (dostęp: 30.05.2021).United Nations Children’s Fund (UNICEF) (2020) UNICEF Sudan Południowy: https://www.unicef.pl/O-nas/Gdzie-pomagamy/UNICEF-SUDAN-POLUDNIOWY (dostęp: 30.05.2021).United Nations Information Centre (UNIC) (2011), Sudan i Sudan Południowy: http://www.unic.un.org.pl/sudan/index.php?news=2210 (dostęp: 30.05.2021).United Nations Mission in South Sudan (UNMISS) (2020) Defense Minister Declares Unified Troops at ALEL Training Centre Ready to Graduate and Deploy in Upper Nile: https://unmiss.unmissions.org/defense-minister-declares-unified-troops-alel-training-centre-ready-graduate-and-deploy-upper-nile (dostęp: 30.05.2021).Yaw Tchie A.E. (2021), South Sudan’s battle for Democracy (31.03.2021) “Accord.org”: https://www.accord.org.za/analysis/south-sudans-battle-for-democracy/ (dostęp: 30.05.2021).[1] Pomoc napływająca m.in. z Unii Europejskiej to jedynie w 2020 r. kwota rzędu 42,5 mln EUR [European Commission (2020), South Sudan: https://ec.europa.eu/echo/where/africa/south-sudan_en podczas gdy transfery pienięzne ze Stanów Zjednoczonych Ameryki w latach 2011-2018 to ponad 9,5 mld USD [Center for Strategic and International Studies (2018), Accessing South Sudan: Humanitarian Aid in a Time of Crisis: https://www.csis.org/analysis/accessing-south-sudan-humanitarian-aid-time-crisis (dostęp 30.05.2021).Źródło zdjęcia: C.C. via Pixabay_______________________________dr Joanna SiekieraWydział PrawaUniwersytet w Bergen, [email protected]

Propozycje zmian systemu politycznego Kenii – Building Bridges Initiative (2018-2020)Proposals of changes in Kenyan politcal system – Building Bridges Initiative (2018-2020)[1]Streszczenie:Przełom 2017 a 2018 roku to okres tymczasowej destabilizacji politycznej w Kenii spowodowanej kontestacją wyników ostatnich wyborów powszechnych. Okres ten został zakończony podpisaniem porozumienia między elitami politycznymiKenii w lutym 2018 roku. Głównym rezultatem tego porozumienia było rozpoczęcie prac nad inicjatywą BBI (Building Bridges Initiaitve). Dzięki niej ma dojść do kolejnej fali reform systemu politycznego. Celem mojej pracy będzie przeanalizowanie zaproponowanych w ramach inicjatywy BBI nowych rozwiązań ustrojowych z uwzględnieniem kwestii etnicznych i politycznych.The turn of 2017 and 2018 was a period of temporary political destabilisation in Kenya, which was caused by the contestation of the results of the last general election. This period broke with the signing of an agreement between Kenya's political elites in february 2018. The main result of this agreement was the beginning of Building Bridges Initiative (BBI) This initiative is intended to bring about another wave of reforms in the political system and adapt its institutions to the realities of Kenya. The aim of my work will be an analysis of new political solutions proposed under the BBI, included ethnic and political issues too.1. WstępMiędzy listopadem 2017, a lutym 2018 roku sytuacja polityczno-społeczna w Kenii uległa destabilizacji. Był to rezultat utrzymującego się wysokiego poziomu mobilizacji i polaryzacji politycznej społeczeństwa kenijskiego, ożywionych podczas poprzedzających ten okres: kampanii wyborczej i wyborów powszechnych z 8 sierpnia 2017 roku oraz ponownej tury wyborów prezydenckich z 26 października 2017 roku. Tym bardziej, że w trakcie kampanii wyborczej miały miejsce zastanawiające wydarzenia. Pierwszym z nich było uprowadzenie, torturowanie i zamordowanie przez nieznanych sprawców Chrisa Msando, szefa departamentu informacji, komunikacji i technologii Independent Electoral and Boundaries Commission[2] (IEBC). Sugerowało to możliwość wpływania na głosy oddawane drogą elektroniczną na przykład dzięki informacjom pozyskanym od Chrisa Msando. Drugim wydarzeniem było wtargnięcie uzbrojonego osobnika do domu wiceprezydenta[3] Williama Ruto (Jubilee[4]).Sukces w wyborach prezydenckich odniósł Uhuru Kenyatta (Jubilee) zdobywając 54,17 % głosów względem swojego głównego konkurenta Raila Odingi (NASA[5]), który osiągnął 44,94 % głosów [IEBC 2018]. W części parlamentarnej wyborów zdecydowanie zwyciężyło prezydenckie ugrupowanie Jubilee[6]. Jednak to urząd prezydenta z racji posiadanych kompetencji oraz możliwości politycznych jest najbardziej atrakcyjny dla kandydujących polityków. Walka o prezydenturę wzbudza również największe zainteresowanie wśród wyborców. Niemal od razu doszło do protestów, a sytuacja powyborcza niebezpiecznie zaczęła przypominać tę z przełomu 2007 i 2008 roku, gdy doszło do fali przemocy powyborczej, która następnie przerodziła się w czystki etniczne. Wyniki części prezydenckiej wyborów stały się obiektem kontestacji Raila Odingi i NASA, którzy przekonywali, że poparcie dla Uhuru Kenyatty mogło zostać sztucznie zawyżone [Cheeseman 2019: 219]. Zdaniem Raila Odingi o fałszerstwie wyborczym miały świadczyć nieścisłości proceduralne w zakresie wymaganych przez IEBC formularzy sporządzanych przez komisje wyborcze [Cheeseman 2019: 219]. Niektórych było mniej niż powinno, brakowało pieczątek, kserokopii lub oryginałów [Cheeseman 2019: 219]. Raila Odinga uważał ponadto, że mogło dojść do ataku hakerów i ich ingerencji w głosy oddane w sposób elektroniczny [Cheeseman 2019: 219]. Lider NASA i jego prawnicy zebrali wszystkie dowody i złożyli protest wyborczy. W rezultacie Sąd Najwyższy zakwestionował wyniki wyborów prezydenckich, a IEBC wyznaczyła datę ich kolejnej tury na 26 października 2017 roku.Decyzja sądu miała uspokoić nastroje zwolenników opozycji i nie doprowadzić do eskalacji negatywnych nastrojów w społeczeństwie. Zwłaszcza nie spowodować ponownego wybuchu czystek etnicznych. Mimo to, w miarę zbliżającego się dnia głosowania napięcia społeczne w dalszym ciągu narastały. Często dochodziło do protestów organizowanych przez zwolenników obydwu kandydatów, które w większości przypadków przeradzały się w starcia ze służbami porządkowymi, niepozbawione ofiar śmiertelnych. Miały one miejsce najczęściej w hrabstwach zachodniej Kenii, Nairobi (zwłaszcza w Kiberze – dzielnicy biedy) oraz Mombasie. Symbolem powtórzonych wyborów prezydenckich stała się ucieczka do Stanów Zjednoczonych, Roselyn Akombe jednej na komisarzy IEBC, w obawie przed możliwymi naciskami. Sam Raila Odinga ostatecznie zrezygnował ze startu kolejnej turze wyborów, z uwagi na brak pewności co do ich uczciwości, nawołując jednocześnie swoich zwolenników do bojkotu głosowania. Jednak na skutek decyzji Sądu Najwyższego, zgodnie z którą wszyscy kandydaci, którzy wzięli udział w wyborach prezydenckich w sierpniu, zostali uwzględnieni w nowej turze, Raila Odinga ostatecznie znalazł się na kartach do głosowania. Ostatecznie wybory prezydenckie odbyły się w wyznaczonym terminie, i wygrał je ponownie Uhuru Kenyatta, uzyskując 98,26% głosów, podczas gdy Raila Odinga zdobył 0,96% głosów [IEBC 2018]. Należy mieć jednak na uwadze trzy elementy, które wpłynęły na taki rezultat wyborów. Po pierwsze, do urn udało się zdecydowanie mniej zarejestrowanych wyborców, na co wpłynęły nawoływania do bojkotu wyborów przez Raila Odingę i jego obóz polityczny. W konsekwencji w październikowych wyborach wzięło udział tylko 34% zarejestrowanych wyborców w porównaniu z 80% w sierpniu [„Kenya election: Voting marred by boycott” 2017]. Po drugie, część komisji wyborczych nie została otwarta, zwłaszcza w południowo-zachodniej Kenii zamieszkiwanej przez grupę etniczną Luo, do której należy Raila Odinga [„Kenya election: Voting married by boycott” 2017]. Również komisarze IEBC ze względów bezpieczeństwa nie udali się do niektórych komisji. Po trzecie, zdarzały się przypadki zatrzymywania przez zwolenników Raila Odingi i NASA osób chcących oddać głos [„Kenya election: Voting married by boycott” 2017]. Mimo dalszych protestów oraz krytyki płynącej głównie ze strony opozycji i środowiska związanego z NASA i Raila Odingą ostatecznie 30 października 2017 roku Uhuru Kenyatta został oficjalnie uznany za zwycięzcę wyborów i 28 listopada złożył przysięgę prezydencką.Zakończenie cyklu wyborczego wcale nie oznaczało wygaszenia zamieszek i stopniowej stabilizacji sytuacji politycznej w Kenii. Raila Odinga i jego koalicja NASA, w dalszym ciągu jawnie nie uznawali wyników przeprowadzonych wyborów z 2017 roku, choć pogodzili się z ich wynikiem i oświadczyli, że od tego momentu przechodzą do twardej opozycji wobec rządów Uhuru Kenyatty i Jubilee. Wciąż odbywały się protesty, których ukoronowaniem był wiec z 30 stycznia 2018 roku w Nairobi, podczas którego miało miejsce złożenie przysięgi przez Raila Odingę na „prezydenta ludu” – the people’s president, symulowane na rzeczywiste składanie przysięgi prezydenckiej [„Kenya's Raila Odinga 'inaugurates' himself as president” 2018]. Ponadto karnie na tydzień zamrożono sygnał stacji telewizyjnych, które transmitowały to wydarzenie: NTV, KTN, Citizen TV i Inooro TV [„Kenya TV channels still off air despite court order” 2018].Sytuacja polityczna w Kenii ustabilizowała się dopiero w następstwie symbolicznego spotkania prezydenta Uhuru Kenyatty i przywódcy opozycji Raila Odingi, które odbyło 9 marca 2018 roku w Harambee House w Nairobi[7]. Podczas tego spotkania miały miejsce pojednanie obydwu polityków oraz rozmowa na temat przyszłości Kenii. Jednak najważniejszym rezultatem tego spotkania stała się zgoda odnośnie kolejnej, możliwej restrukturyzacji systemu politycznego i socjoekonomicznego Kenii, tak aby możliwe było rozwiązywanie bieżących wyzwań i problemów. Ponownie wyrażono gotowość do wzmacniania jedności narodowej oraz przeciwdziałania wykorzystywaniu tożsamości etnicznych w polityce. W ten sposób doszło do powstania inicjatywy BBI – Building Bridges Initiative[8].Głównym organem koordynującym prace nad inicjatywą BBI stało się specjalnie utworzone w tym celu kolegium pod nazwą: Presidential Taskforce on Building Bridges to Unity Advisory, składające się z wybranych senatorów, zarówno z partii rządzącej jak i opozycji, przedstawicieli kościoła oraz prawników i akademików kenijskich. Patronat nad tą inicjatywą objęli prezydent Uhuru Kenyatta oraz lider opozycji Raila Odinga. W trakcie pierwszego okresu prac nad BBI – od marca 2018 do listopada 2019 – wspomniane kolegium pracowało nad raportem, w którym znalazły się analizy, dotyczące bieżących problemów Kenii, wraz z propozycjami ich rozwiązania. Ponadto organizowano konsultacje, a także spotkania na temat inicjatywy i raportu BBI w każdym z 47 hrabstw Kenii. Do prac nad BBI włączyli się także niektórzy politycy rządzącej Jubilee oraz opozycji. Rezultatem przeprowadzonych działań stało się oficjalne opublikowanie raportu BBI. Stało się to 27 listopada 2019 roku podczas specjalnie w tym celu zorganizowanej gali w Bomas pod Nairobi. W wydarzeniu tym wzięli udział prezydent, lider opozycji, politycy oraz wszystkie osoby zaangażowane w projekt. Kolejna część prac nad BBI obejmuje promocję proponowanych zmian oraz rozpropagowanie samego raportu wśród społeczeństwa Kenii. Rozpoczęła się ona praktycznie zaraz po oficjalnej prezentacji raportu, lecz została przerwana przez wybuch globalnej pandemii COVID-19. Mimo to wciąż trwa debata nad BBI. W związku z tym należy oczekiwać, że gdy tylko dojdzie do złagodzenia pandemii, wówczas wysoce prawdopodobne jest głosowanie obywateli Kenii nad postulowanymi reformami w formie referendum. Wspominane zresztą przez kenijskich polityków. Celem tej analizy jest przedstawienie proponowanych w ramach inicjatywy BBI zmian systemu politycznego Kenii. W tym celu zostaną przeanalizowane ujęte w opublikowanym raporcie na temat BBI propozycje: wprowadzenia nowych instytucji do kenijskiego systemu politycznego lub zmian już tych istniejących. Głównym źródłem wiedzy na temat BBI wciąż pozostaje raport powstały na rzecz tej inicjatywy oraz informacje medialne. Sam raport bardzo szeroko traktuje o wszelkich kwestiach związanych z reformą zarówno systemów politycznego, społecznego jak i ekonomicznego Kenii. Dlatego, zgodnie z tytułem skupiam się tylko na systemie politycznym, a w szczególności konkretnych propozycjach reform. Pomijając wszelkie niedopowiedzenia lub kwestie ogólne, które również zawiera cytowany raport. W tej pracy zastosowałem metodę analizy instytucjonalno-prawnej. Posłużyłem się nią w analizie aktów i przepisów prawnych oraz zapisów samego raportu BBI. W pracy została także wykorzystana metoda porównawcza, głównie w celu porównania propozycji zmian ustrojowych z praktyką polityczną Kenii. 2. Proponowane zmiany w ramach inicjatywy BBI2.1. Władza wykonawcza Proponowane w ramach inicjatywy BBI zmiany systemu politycznego Kenii dotyczą w największym stopniu egzekutywy. W następstwie zmian wprowadzonych na mocy obecnie obowiązującej konstytucji z 2010 roku, osłabiono względem poprzednich rozwiązań pozycję prezydenta w systemie politycznym oraz ograniczono część kompetencji prezydenta na rzecz rozszerzenia prerogatyw władzy ustawodawczej, polegającej głównie na wymaganej zgodzie parlamentu na mianowanie przez prezydenta ministrów oraz możliwej procedurze impeachmentu wobec prezydenta ze strony parlamentu [Berman i in. 2009: 479]. Wprowadzone zmiany miały doprowadzić nie tylko do osłabienia możliwości politycznych prezydenta, ale zwłaszcza do zaniechania etnicyzacji tego urzędu. Ponadto dążono do sytuacji, w której urząd ten będzie integrował w sobie wszystkie grupy etniczne zamieszkujące Kenię. Jednocześnie wpływałoby to na łagodzenie tak istotnych w tym państwie napięć etnicznych. Niestety nie udało się w pełni zrealizować tych założeń. Mimo poczynionych cesji prezydent w dalszym ciągu jest głównym decydentem w polityce kenijskiej oraz przy podziale dóbr publicznych. Co więcej, kojarzony jest z konkretną grupą etniczną lub sojuszem grup etnicznych, których interesy realizuje. Urząd prezydenta wciąż jest obiektem najzacieklejszej walki wyborczej, co pokazała chociażby kampania w 2017 roku oraz praktyka polityczna Kenii. Zatem w ramach inicjatywy BBI, ponownie proponuje się wypracowanie takich rozwiązań, aby urząd prezydenta miał charakter konsensualny oraz jednoczył i reprezentował interesy wszystkich grup etnicznych Kenii [Presidential Taskforce... 2019: 35]. Nie podano jednak w jaki sposób miałoby to zostać uczynione. Wówczas jest to kolejne powtórzenie tych samych postulatów obecnych w życiu politycznym Kenii podczas kampanii wyborczych oraz kolejnych prób reform systemu politycznego. Co zresztą potwierdzone jest praktyką polityczna Kenii, w której prezydent jest głównym patronem reprezentowanej grupy etnicznej lub sojuszu grup etnicznych. Skutkuje to w rezultacie powstaniem uprzywilejowanych grup etnicznych zarówno w polityce oraz życiu ekonomicznym i społecznym państwa. Postulowaną innowacją w ramach urzędu prezydenta jest natomiast powstanie funkcjonującego przy nim specjalnego kolegium pełniącego nieodpłatnie funkcje doradcze pod nazwą „Baraza la washauri[9]” składającego się z osób zasłużonych dla państwa, specjalistów w swojej dziedzinie [Presidential Taskforce... 2019: 46]. Ponownie brak szczegółowych informacji odnośnie członków tej rady. Skoro prezydent ma pełnić rolę symbolu jedności państwa, warto, aby w skład takiej rady wchodziły osoby pochodzące z różnych grup etnicznych zamieszkujących Kenię. Dzięki czemu mniejsze lub marginalizowane grupy etniczne zyskałyby możliwość artykulacji swoich potrzeb lub interesów. Również prezydent stałby się dzięki wieloetniczności tej rady, bardziej otwarty na postulaty wyżej wskazanych grup. Pozostają natomiast dotychczasowe kryteria uznania danego kandydata za zwycięzcę wyborów prezydenckich oraz funkcje sprawowane przez prezydenta. Niezmienione pozostały również rola i funkcje wiceprezydenta podczas kampanii wyborczej – jako running mate kandydata na prezydenta – oraz podczas sprawowania urzędu. Najważniejszą innowacją w ramach władzy wykonawczej jest ponowne wprowadzenia do kenijskiego systemu politycznego urzędu premiera. Jak do tej pory stanowisko premiera obecne było w systemie politycznym dwukrotnie. W okresie od 1 czerwca 1963 do 12 grudnia 1964, kiedy to było piastowane przez Jomo Kenyattę. Wówczas był to okres przejściowy od kolonii do republiki, a głową państwa była królowa Elżbieta II. Następnie od 17 kwietnia 2008 do 9 kwietnia 2013, czyli w okresie funkcjonowania gabinetu power-sharing będącego następstwem porozumienia pokojowego National Accord and Reconciliation Act z 28 lutego 2008 roku, kończącego okres powyborczych zamieszek etnicznych. Na mocy tego porozumienia prezydentem pozostał Mwai Kibaki, natomiast w celu spełnienia żądań Raila Odingi stworzono specjalnie przygotowany dla niego urząd premiera. Stanowiska dwóch wicepremierów zostały przydzielone reprezentantom prezydenta i PNU oraz opozycyjnej ODM. W ten sposób jednym z wicepremierów został Uhuru Kenyatta (PNU), a drugim Musala Mudavadi (ODM). Utworzony na mocy porozumienia pokojowego gabinet składał się z prezydenta, premiera, dwóch wicepremierów oraz 43 ministrów [National Accord and Reconciliation Act 2008: 7]. Tak duża liczba ministerstw została powołana po to, aby zaspokoić ambicje i żądania polityczne reprezentantów skonfliktowanych stron. Sam premier miał zostać wybrany przez parlament i wywodzić się z największego klubu, w tym przypadku był to ODM [National Accord and Reconciliation Act 2008: 7]. Skład gabinetu koalicyjnego miał uwzględniać równowagę w podziale stanowisk ministerialnych pomiędzy przedstawicielami partii – stron porozumienia oraz ich siłę parlamentarną. Urzędowanie Raila Odingi na stanowisku premiera zakończyło się w 2013 roku, sam urząd premiera nie znalazł miejsca w nowym systemie podziału władzy, wprowadzonego na mocy obecnie obowiązującej konstytucji.Dopiero w ramach inicjatywy BBI ponownie powrócono do pomysłu utworzenia urzędu premiera, co jest bezpośrednim nawiązaniem do rozwiązań obecnych w National Accord and Reconciliation Act z 2008 roku, które podobnie jak inicjatywa BBI pomogły ustabilizować sytuację polityczną w Kenii.Zgodnie z zaleceniami zawartymi w raporcie BBI, prezydent w ciągu określonej liczby dni od zwołania parlamentu, po wyborach, powołuje na stanowisko premiera jednego z członków Zgromadzenia Narodowego, należącego do partii politycznej mającej większość w Zgromadzeniu Narodowym. Jeśli żadna partia polityczna nie ma większości, wówczas powoływana jest osoba, posiadająca poparcie większości posłów [Presidential Taskforce... 2019: 51]. Następnie kandydat na premiera musi uzyskać potwierdzenie jego powołania uchwałą Zgromadzenia Narodowego popartą bezwzględną większością głosów [Presidential Taskforce... 2019: 51]. Ten element wciąż jest obiektem ustaleń kolegium ds. BBI. Sugeruje się, zwiększenie wymaganej większości, na przykład do większości kwalifikowanej [Presidential Taskforce... 2019: 51]. Tak wybrany premier, mógłby cieszyć się wówczas szerszą legitymizacją i poparciem. Jeżeli kandydat na to stanowisko nie uzyska poparcia, wówczas prezydent ma wyznaczoną liczbę dni na przedstawienie kolejnego kandydata. Proces ten będzie trwał do momentu pomyślnej nominacji danego pretendenta na to stanowisko. Tak wybrany premier nie będzie pobierał żadnej gratyfikacji finansowej z tytułu pełnionej funkcji, ponieważ nadal będzie pobierał wynagrodzenie przysługujące mu jako członkowi Zgromadzenia Narodowego oraz czerpał płynące z tego przywileje [Presidential Taskforce... 2019: 52]. Natomiast odwołanie premiera może nastąpić poprzez udzielenie mu wotum nieufności przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów lub może zostać w każdej chwili odwołany przez prezydenta. W ramach inicjatywy BBI ustalono także rolę jaką pełniłby on w nowej strukturze władzy w Kenii. Głównym jego zadaniem będzie sprawowanie nadzoru nad wykonaniem codziennych zadań gabinetu oraz realizacji jego funkcji [Presidential Taskforce... 2019: 52]. Poza tym premier ma pełnić funkcję reprezentanta spraw rządowych w Zgromadzeniu Narodowym oraz może zostać upoważniony przez prezydenta do przewodniczenia prac jednej z podkomisji gabinetu [Presidential Taskforce... 2019: 52]. Będzie mógł on również realizować wszelkie pozostałe zdania wyznaczone mu przez prezydenta [Presidential Taskforce... 2019: 52].Wprowadzenie do systemu politycznego urzędu premiera ma nie dopuścić do powtórzenia sytuacji z 2007 roku, która wówczas doprowadziła do wybuchu zamieszek etnicznych i destabilizacji państwa. Rozwiązanie to ma w szczególności zapobiec sytuacji, w której to prezydent pochodzi z innej grupy etnicznej lub sojuszu grup etnicznych, a większość parlamentarna wraz z jej liderem pochodzi z konkurującego sojuszu grup etnicznych. Wówczas lider większości – nierzadko przegrany w rywalizacji o prezydenturę – zyskuje wraz z reprezentowanym sojuszem grup etnicznych, możliwość realizacji swoich ambicji politycznych, interesów oraz programu wyborczego. Zmniejsza się wtedy możliwość mobilizacji etnicznej i wystąpienia konfliktów na tym tle. Ponadto, dzięki instytucji premiera doszłoby do zjawiska współrządzenia przez przedstawicieli – w osobie prezydenta i premiera – różnych grup etnicznych.Niejasnością związaną z urzędem premiera jest kwestia jego odwołania w każdej chwili przez prezydenta, co może skutkować występowaniem destabilizacji systemu politycznego oraz brakiem szczegółowych unormowań dotyczących warunków współpracy i możliwych konfliktów między prezydentem a premierem. Tym bardziej, że taka sytuacja miała już miejsce w latach 2008-2013. Brak wskazania szczegółowych zasad współpracy między prezydentem a premierem skutkował wówczas powstaniem wielu niejasności i konfliktów podczas prac gabinetu [Cheeseman i Murray 2017: 47-48]. Między innymi przy wielu okazjach decyzje podejmowane przez premiera były uchylane przez prezydenta, również lojalność członków gabinetu była wątpliwa. W efekcie doprowadziło to do rozchwiania i zakłócania równowagi między stronami gabinetu [Cheeseman i Murray 2017: 46]. Zaproponowanie ponownego wprowadzenia do systemu politycznego Kenii, urzędu premiera oraz prace w ramach inicjatywy BBI doprowadziły także do zmian w instytucji gabinetu. W dalszym ciągu to prezydent będzie przewodził pracom gabinetu. Jednak mianowanie członków gabinetu będzie odbywało się tylko po konsultacji z premierem [Presidential Taskforce... 2019: 53]. Gabinet ma mieć charakter mieszany, to znaczy ma składać się zarówno z nominowanych na stanowiska ministerialne członków parlamentu oraz zewnętrznych specjalistów w swojej dziedzinie, którzy wraz z powołaniem stają się ex-officio członkami parlamentu, jednak po uprzednim uzyskaniu pozytywnej zgody tego organu [Presidential Taskforce... 2019: 53]. Jest to rozwiązanie zupełnie odmienne od obecnie funkcjonujących rozwiązań, w ramach których minister-członek gabinetu nie może być jednocześnie członkiem parlamentu. Nowością jest wprowadzenie do gabinetu stanowiska Ministra Stanu (Ministry of State), który będzie powoływany spośród członków Zgromadzenia Narodowego [Presidential Taskforce... 2019: 53]. Minister Stanu ma zostać powołany w celu zapewnienia bardziej efektywnego kierownictwa politycznego i odpowiedzialności parlamentarnej gabinetu [Presidential Taskforce... 2019: 53]. Jednocześnie zostanie zniesione funkcjonujące obecnie stanowisko Sekretarza Gabinetu. W praktyce jednak to Minister Stanu ma przejąć obowiązki dotychczas pełnione przez Sekretarza Gabinetu.2.2. Władza ustawodawczaW ramach inicjatywy BBI nie poświęcono dużej uwagi legislatywie, skupiając się w dużej mierze na egzekutywie oraz władzach lokalnych – w przypadku Kenii hrabstw. Wyrażano tylko potrzebę przeglądu regulacji i funkcjonowania legislatury – Zgromadzenia Narodowego, a także Senatu – tak aby stosownie odpowiadały one zmianom przeprowadzonym we władzy wykonawczej oraz władzach lokalnych [Presidential Taskforce... 2019: 95]. Zatem prawdopodobnie obecne rozwiązania dotyczące legislatywy zostaną utrzymane lub dojdzie do ich przeglądu w późniejszym czasie.2.3. Władza sądowniczaSądy i trybunały w Kenii przeszły gruntowną restrukturyzację w następstwie reform konstytucyjnych z 2010 roku. Mimo to podczas prac w ramach inicjatywy BBI zanotowano skargi obywateli na niesprawiedliwość sądownictwa, przewlekłość prac sądów, korupcję oraz brak odpowiedzi na obecne, lokalne wyzwania – zwłaszcza terroryzm i działalność gangów [Presidential Taskforce... 2019: 78]. Dlatego w ramach inicjatywy BBI zaproponowano stworzenie stanowiska specjalnych sędziów[10] do zajmowania się najcięższymi przypadkami handlu narkotykami, korupcją, terroryzmem i innymi poważnymi przestępstwami [Presidential Taskforce... 2019: 78]. Obecnie są to najpoważniejsze problemy Kenii w zakresie bezpieczeństwa. Proponuje się więc wprowadzenie sędziów wyspecjalizowanych w tych sprawach i zajmujących się tylko nimi. Postuluje się także specjalne, zapewnione przez państwo środki bezpieczeństwa dla tych sędziów [Presidential Taskforce... 2019: 78]. W kwestii korupcji wymiaru sprawiedliwości postuluje się rozszerzenie uprawnień dyscyplinarnych Komisji Służby Sądowniczej[11] w zakresie postępowań dyscyplinarnych sędziów, tak aby Komisja mogła legalnie zajmować się również mniejszymi wykroczeniami dyscyplinarnymi popełnianymi przez sędziów, które nie skutkują konstytucyjnym usunięciem ich ze stanowiska [Presidential Taskforce... 2019: 78]. Z kolei w ramach odpowiedzi na zgłaszany przez obywateli problem braku sprawiedliwości czy przewlekłości procesów proponuje się restrukturyzację instytucji Ombudsmana ds. Sądownictwa. Po to, aby wszyscy obywatele mieli do niej jak najłatwiejszy dostęp, przeprowadzając jednocześnie akcje mające na celu poinformowanie opinii publicznej o takiej instytucji oraz możliwościach (wniesienie skargi na decyzję sądu) jakie oferuje obywatelom [Presidential Taskforce... 2019: 78]. Planowane jest również wzmocnienie Dyrekcji ds. Dochodzeń Kryminalnych w celu uzupełnienia niezależności wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych [Presidential Taskforce... 2019: 78]. 2.4. Partie polityczneRównież kenijski system partyjny został objęty inicjatywą BBI. Zaproponowane reformy są kolejnym etapem przeobrażeń zapoczątkowanych konstytucją z 2010 oraz ustawą o partiach politycznych z 2011 roku. Zmiany te miały na celu doprowadzenie do zaprzestania wykorzystywania tożsamości etnicznych w polityce, na rzecz rywalizacji politycznej prowadzonej w oparciu o kryteria programowe. Wprowadzono szereg kryteriów i obostrzeń utrudniających założenie partii politycznej, takich jak: zakaz tworzenia partii politycznych w oparciu o kryteria religijne, językowe, rasowe, etniczne, regionalne czy wykorzystywania ugrupowań do szerzenia nienawiści lub nawoływania do przemocy [Konstytucja Kenii 2010: 130]. Rezultatem reform było dążenie do budowy partii wieloetnicznych lub takowych koalicji, tak aby w efekcie doprowadzić do utworzenia wieloetnicznych bloków politycznych, które skupiałyby większość grup etnicznych Kenii. Ponadto doszło do zmniejszenia liczby ugrupowań politycznych w Kenii, co miało przyczynić się do stabilizacji politycznej tego państwa. Nie udało się jednak w pełni doprowadzić do zakładanych rezultatów.W tym celu w ramach inicjatywy BBI ponownie postuluje się, aby wszystkie partie polityczne odzwierciedlały etniczne, religijne i regionalne zróżnicowanie społeczeństwa Kenii [Presidential Taskforce... 2019: 46]. Ponadto proponuje się wzmocnienie obecnie funkcjonującego Biura Rejestracji Partii Politycznych[12] (Office of the Registrar of Political Parties), tak aby posiadało więcej niezależności w działaniu oraz możliwości kontroli i sankcji wobec partii politycznych [Presidential Taskforce... 2019: 46]. Sugeruje się także wzmocnienie roli kierownika tej instytucji w monitorowaniu wdrażania kodeksu postępowania dla partii politycznych i nakładaniu kar w razie potrzeby [Presidential Taskforce... 2019: 46]. Mają również zostać zwiększone wymagania stojące przed kandydatem na stanowisko sekretarza biura. Tym razem mają być one porównywalne z wymaganiami zwartymi w rozdziale 15 konstytucji stawianymi przez kandydatami na przewodniczących komisji[13]. Ostatnim elementem wskazanym w raporcie BBI, który miałby być wymagany od partii politycznych jest obowiązek świadomego wdrażania w odezwach i programach wyborczych postanowień art. 43 konstytucji Kenii: „prawa ekonomiczne i społeczne” [Presidential Taskforce... 2019: 69]. Wiązałoby się to z wymaganiem od wszystkich partii politycznych sformułowania wizji i polityk późniejszego realizowania wspominanych praw ekonomicznych i społecznych z art. 43 konstytucji. Dzięki czemu partie polityczne zostałyby zobligowane do obowiązku konstruowania programów wyborczych.2.5. Dewolucja i hrabstwaNajbardziej pożądaną przez obywateli Kenii reformą stał się przeprowadzony w 2013 roku proces dewolucji, w wyniku którego utworzono 47 samorządnych hrabstw. Dewolucja w Kenii niewątpliwie odniosła sukces, stając się rozwiązaniem wielu problemów kenijskiego społeczeństwa, zwłaszcza tych obecnych na poziomie lokalnym. Przyczyniła się także do utrzymania stabilności politycznej tego wieloetnicznego państwa. Siedmioletni okres obowiązywania dewolucji pozwala jednak na wypracowanie pewnych usprawnień wobec pojawiających się tym okresie problemów, również wskazanych przez obywateli. Zostało to uczynione w ramach inicjatywy BBI. Postuluje się więc zastosowanie parytetów płci w organach władzy wykonawczej hrabstw. Tyczy się to zwłaszcza osoby wicegubernatora, która ma być zawsze przeciwnej płci niż gubernator, co ma mieć miejsce już na etapie kampanii wyborczej – wówczas jako tzw. „running mate” [Presidential Taskforce... 2019: 83]. Kolejna innowacja dotyczy również stanowiska wicegubernatora. W przypadku wakatu, z jakiegokolwiek powodu, na stanowisku wicegubernatora, a gdy gubernator nie wyznaczy zastępcy w ciągu 90 dni, to wówczas przewodniczący zgromadzenia hrabstwa powołuje za zgodą tego zgromadzenia wicegubernatora [Presidential Taskforce... 2019: 83]. W stosunku do władzy ustawodawczej hrabstw – zgromadzenia hrabstwa – postuluje się zwiększenie niezależności nadzorczej tego organu zwłaszcza w zakresie wyłączności w zarządzaniu swoim budżetem, tak aby był on wolny ingerencji ze strony egzekutywy hrabstwa [Presidential Taskforce... 2019: 84]. Zgromadzenie hrabstwa ma ponadto zyskać specjalną możliwość dodatkowej kontroli projektów zainicjowanych w ostatnim roku funkcjonowania władz hrabstwa [Presidential Taskforce... 2019: 84]. Narzędzie to jest odpowiedzią na przypadki oszczędzania środków przez gubernatorów, w celu wydatkowania ich na rzecz hrabstwa dopiero przed wyborami, tak aby za wszelką cenę utrzymać się na stanowisku [„Governors to spend millions in upcoming elections” 2016]. Zaoszczędzone środki były nielegalnie przeznaczane na kampanię wyborczą gubernatora, jak miało to miejsce chociażby przed ostatnimi wyborami w 2017 roku [„Governors to spend millions in upcoming elections” 2016]. W ramach kolejnej propozycji zaleca się radykalne ograniczenie arbitralnej i nepotystycznej formuły rekrutacji pracowników do administracji hrabstw oraz pozostałych jednostek (np. przedsiębiorstw) należących do danego hrabstwa, która ignoruje zasługi i doświadczenie [Presidential Taskforce... 2019: 84]. W tym celu proponuje się utworzenie na poziomie jednostki samorządowej instytucji analogicznej do Komisji ds. Służby Publicznej[14], obecnej na poziomie centralnym [Presidential Taskforce... 2019: 84]. Obecny brak takiego organu prowadzi do wykorzystywania przez gubernatorów zasobów publicznych w postaci redystrybucji między innymi miejsc pracy w lokalnej administracji. Tworząc w ten sposób lokalne sieci patronażu i klientelizmu, tak aby zabezpieczyć swoją reelekcję oraz utrzymanie swojego urzędu podczas sprawowania władzy [Steeves 2016: 493]. Taka możliwość rodzi prawdopodobieństwo korupcji oraz daje obecnie urzędującemu gubernatorowi w danym hrabstwie znaczną przewagę nad pozostałymi kandydatami, pozbawionymi takich możliwości [Cheeseman 2016: 17]. Podobna instytucja, jak Komisja ds. Służby Publicznej na poziomie hrabstw byłaby, więc odpowiedzialna za rekrutację pracowników administracji i jednostek samorządu, ustalanie poziomów zatrudnienia zgodnie z odgórnie przyjętymi normami oraz podnoszenie umiejętności i osób zatrudnionych [Presidential Taskforce... 2019: 84]. Ponadto postuluje się organicznie liczby osób, które mogą być zatrudnione w administracji hrabstwa, podając ustalony pułap między populacją hrabstwa a liczbą pracowników [Presidential Taskforce... 2019: 84].Kolejnymi istotnymi, powiązanymi z systemem władzy hrabstw są kwestie finansowe hrabstw. W ich ramach postuluje się zwiększenie obecnego podziału dochodu narodowego przynależnego hrabstwom z 15% do 35% [Presidential Taskforce... 2019: 82-83]. Prawdopodobnie jest to najbardziej pożądana zmiana dla hrabstw, ponieważ jeżeli dojdzie do jej implementacji zyskają one więcej środków na potrzebne wydatki. Jednak wraz ze zwiększeniem proporcji dochodu narodowego przynależnego hrabstwom, proponuje się szczegółową kontrolę ich wydatkowania. Miałoby temu służyć odgórne ukierunkowanie środków na konkretne cele takie jak rolnictwo, zdrowie i urbanizacja [Presidential Taskforce... 2019: 83]. Przyznawane środki miałyby „podążać” za konkretną, realizowaną przez jednostkę funkcją, dzięki czemu uniknięto by marnotrawienia środków oraz ich niezgodnego wydatkowania w stosunku do potrzeb lub celów [Presidential Taskforce... 2019: 83]. Reguła ta ma obejmować nie tylko wskazany na początku procent dochodu narodowego przynależnego hrabstwom, ale także wszystkie środki, które otrzymuje oraz wewnętrzne finanse [Presidential Taskforce... 2019: 83-85]. Dotychczas część dochodu narodowego przynależna hrabstwom była im przydzielana bez żadnych uwarunkowań. Powodowało to rozmaite podejrzenia o niegospodarność przy wydatkowaniu środków, nierzadko słuszne i potwierdzone przeprowadzonymi audytami [Steeves 2016: 494]. Kolejną kwestią dotyczącą finansów hrabstw jest formuła stosowana przy alokacji środków na rzecz hrabstw. Przyjęta i obecnie stosowana formuła jest skomplikowana do zrozumienia dla przeciętnego obywatela, pozostawiając pole do nadużyć [Irungu 2013: 174]. Poza tym promuje ona hrabstwa o dużej populacji, które otrzymują większe środki finansowe niż pozostałe, co ma największe znaczenie dla tych położonych na dotychczas najbardziej marginalizowanych terytoriach Kenii [Irungu 2013: 174]. Zwłaszcza półpustynnym terytorium północnym i północno-zachodnim. Zatem w ramach prac nad inicjatywą BBI postanowiono po raz kolejny poprawić istniejąca formułę alokacji dochodów, tak aby stała się przejrzysta i lepiej zrozumiała dla obywateli oraz uwzględniała zróżnicowanie potrzeb i celów hrabstw Kenii [Presidential Taskforce... 2019: 83]. Niestety poza ogólnikami brakuje informacji odnośnie sposobu wyliczenia nowej formuły oraz elementów czy wartości, które byłyby brane pod uwagę przy wyliczaniu kwoty przynależnej hrabstwom. Prawdopodobnie będzie ona efektem dalszych ustaleń. Ponadto postuluje się lepsze zarządzanie finansami przez hrabstwa oraz obniżkę podatków lokalnych nakładanych przez nie. Dodatkowymi proponowanymi w ramach inicjatywy BBI zmianami na szczeblu hrabstw są: większa otwartość władz (zwłaszcza gubernatora) na sprawy obywateli, przejawiająca się w obowiązkowym przeznaczeniu jednego dnia pracy gubernatora, w tygodniu tylko i wyłącznie na spotkanie informacyjne z obywatelami oraz wykorzystywanie tradycyjnych instytucji rad starszych w celu rozwiązania lokalnych problemów [Presidential Taskforce... 2019: 86]. 3. PodsumowanieInicjatywa BBI niewątpliwie stanowi istotny element w polityce Kenii. Nie tylko przyczyniła się do zakończenia okresu destabilizacji jaki miał miejsce po ostatnich wyborach powszechnych z 2017 roku oraz pojednania dwóch głównych konkretów politycznych i ich stronnictw. BBI stała się zatem jedyną płaszczyzną ich współpracy. Również dzięki tej inicjatywie rozpoczęła się debata nad rewizją obowiązujących od dziesięciu lat instytucji systemu politycznego oraz przyszłości samej Kenii, jej problemów i wyzwań. Ponadto na skutek prac nad inicjatywą BBI, prawdopodobnie pierwszy raz w historii obywatele kenijscy zyskali możliwość wyrażenia swoich opinii oraz kierunków zmian jakich oczekują od elit politycznych. Całość przedsięwzięcia, prowadzone konsultacje i zaangażowania specjalistów, polityków wszystkich opcji mogą sugerować poważny charakter inicjatywy. Z drugiej strony, całokształt przedsięwzięcia[15], liczne uściski dłoni do nie tak dawna adwersarzy politycznych oraz sam raport, który miejscami przypomina program wyborczy może sugerować marketingowy charakter inicjatywy BBI, zorganizowanej tylko w celu poprawy notowań elity politycznej wśród społeczeństwa Kenii.Propozycje reform postulowane w ramach inicjatywy BBI mają bardzo szeroki charakter, obejmując wszystkie dziedziny życia państwa: od systemu politycznego, poprzez kwestie socjoekonomiczne na kulturze kończąc. Niestety, większość propozycji, między innymi także znajdujące się w powyższym tekście mają charakter dalece ogólny lub wręcz życzeniowy. Prawdopodobnie będą one elementem dalszych ustaleń podczas – jeżeli do nich ostatecznie dojdzie – szczegółowych prac konstytucyjnych. Nie ma jednak pewności czy wypracowane w ramach inicjatywy BBI rozwiązania ustrojowe znalazłyby w ogóle miejsce w systemie politycznym Kenii lub nawet nowej konstytucji. Historia i praktyka polityczna tego państwa pokazuje coś zupełnie odmiennego. W przypadku pierwszych prac konstytucyjnych z lat 2002-2005, stronnictwo prezydenta M. Kibakiego przejęło powstający wówczas projekt konstytucji[16], zmieniając go tak, aby był zgodny z ich oczekiwaniami[17] [Maxon i Ofcansky 2014: 63-64]. Ostatecznie projekt prezydencki został odrzucony w referendum z 2005 roku. Drugim przypadkiem były prace konstytucyjne z 2010 roku nad obecnie obowiązującą ustawą zasadniczą. Wówczas nie wprowadzono do projektowanej konstytucji instytucji premiera, funkcjonującej w tamtym okresie na podstawie porozumień wynikających z National Accord and Reconciliaiton Act z 2008 roku. Możliwe jest zatem powtórzenie sytuacji z przeszłości, tym razem z inicjatywą BBI. Zwłaszcza w obliczu zbliżających się wyborów powszechnych w 2022 roku lub możliwej kampanii referendalnej nad proponowanymi w ramach BBI reformami. Pozytywny lub negatywny stosunek do postulowanych reform, poszczególnych ugrupowań politycznych oraz głównych polityków kenijskich może stać się łatwym narzędziem do mobilizacji elektoratu. Możliwe jest również ponowne przejęcie całej inicjatywy przez obóz rządzący. Taka sytuacja doprowadziłaby ponownie do destabilizacji politycznej Kenii i prawdopodobieństwa ponownego wybuchu czystek etnicznych[18].Postulowane w ramach inicjatywy BBI reformy ustrojowe nie są nowością. Proponowane instytucje chociażby takie jak urząd premiera czy rozszerzenie praw i możliwości dla jednostek administracyjno-terytorialnych[19] miały już miejsce w poprzednich dokumentach regulujących funkcjonowanie instytucji politycznych. Były to wspomniany już projekt konstytucji „Bomas” z lat 2002-2005 oraz National Accord and Reconciliaiton Act z 2008 roku. Wyżej wymienione dokumenty stanowią źródło inspiracji dla instytucji politycznych postulowanych w ramach inicjatywy BBI. Co więcej, wskazuje to z jednej strony na rzeczywistą potrzebę wprowadzenia niektórych instytucji do systemu politycznego, skoro pojawiają się one po raz kolejny w dyskursie na temat reform politycznych w Kenii. Ponadto znów wykazały one potencjał do rozładowania konfliktów etnicznych i politycznych, służąc do realizacji ambicji politycznych członków zwaśnionych ugrupowań politycznych Kenii.Jednak biorąc pod uwagę wydarzenia jakie miały miejsce w kenijskiej polityce podczas prac nad raportem oraz już po jego ogłoszeniu, z propozycjami zmian, można dojść do wniosku, iż w BBI chodzi o coś zupełnie odmiennego. Nie ulega wątpliwości, że rzeczywistym celem jest opracowanie potrzebnych i pilnych reform. Jednak w praktyce, celem tej inicjatywy, zwłaszcza poprzez zaproponowane rozwiązania ustrojowe jest budowa dużego politycznego bloku zdominowanego przez dwa, największe rody polityczne Kenii: Kenyatta (Kikuju) i Odinga (Luo) [„BBI is about building bridges to the 2022 Uhuru succession game” 2020]. Dla niektórych tocząca się od początku niepodległej Kenii rywalizacja polityczna między przedstawicielami tych rodów oraz grupami etnicznymi do których należą, stanowi istotę kenijskiej polityki. Blok ten obejmowałby większość grup etnicznych Kenii, choć w rzeczywistości dominowałyby w nim największe i najbardziej uprzywilejowane grupy etniczne. Ze szczególnym uwzględnieniem grup Kikuju i Luo. Pozostałe, mniejsze grupy etniczne nie miałyby możliwości reprezentacji politycznej i realizacji swoich postulatów. Zatem jedyną możliwością działania stałoby się dla nich przyłączenie do tego politycznego bloku[20]. Jeżeli na skutek postanowień BBI dotyczących sprawiedliwej reprezentacji wszystkich grup etnicznych Kenii, stanowiska w instytucjach politycznych i administracji będą piastowane przez przedstawicieli większości grup etnicznych Kenii, to wówczas może dojść do ich pojednania i współpracy. Efektem będzie także stabilizacja sytuacji etnopolitycznej w Kenii.BBI traktowane jako porozumienie między przedstawicielami rodów Kenyatta i Odinga oraz ich grup etnicznych, staje się w rzeczywistości układem dotyczącym przyszłego podziału władzy i wpływów politycznych między nimi [„BBI is about building bridges to the 2022 Uhuru succession game” 2020], zwłaszcza w świetle zbliżających się wyborów powszechnych w 2022 roku i kończącej się ostatniej kadencji prezydenta Uhuru Kenyatty. Podczas aktywności związanych z BBI doszło do współpracy dawnych adwersarzy politycznych: Uhuru Kenyatty i Raila Odingi, do tego stopnia, że lider opozycji zaczął coraz bardziej cieszyć się zaufaniem prezydenta. W efekcie, Raila Odinga zaczął być traktowany jako potencjalny następca Uhuru Kenyatty na stanowisku prezydenta, co zdaniem obserwatorów miało zostać przypieczętowane utworzeniem wspólnego projektu inicjatywy BBI i słynnego już uścisku dłoni dwóch polityków [„BBI is about building bridges to the 2022 Uhuru succession game” 2020]. Jeżeli, więc postulowane w ramach BBI instytucje zostałyby ostatecznie wprowadzone do systemu politycznego Kenii, wówczas możliwe jest, że Raila Odinga zostałby prezydentem, a Uhuru Kenyatta premierem. Natomiast rozpoczęta współpraca obydwu polityków oraz budowa, jednego ponadetnicznego politycznego bloku mogłyby być już oficjalnie kontynuowane. Jednak w tym celu potrzebne jest zdobycie poparcia dla samej BBI wśród części elit politycznych grupy Kikuju, którzy publicznie wyrazili niechęć wobec tej inicjatywy oraz nie dopuścili do zorganizowania konsultacji i wieców na temat BBI w hrabstwach w rejonie Góry Kenia-mateczniku Kikuju [„Kenya: Why Uhuru Is Turning Into an Angry, Irritable President 2019”]. Jednocześnie tę sytuację starał się wykorzystać wiceprezydent William Ruto[21]. Głównie na skutek obaw związanych z zajęciem obecnej pozycji politycznej grupy Kalendżin (której jest politycznym patronem) przez członków grupy Luo oraz w szczególności, utraty swojej pozycji i wpływów przy prezydencie na rzecz Raila Odingi.William Ruto postanowił zatem wykorzystać podziały w społeczności Kikuju do budowy swojego zaplecza politycznego oraz poparcia wobec możliwości kandydowania w wyborach prezydenckich w 2022 roku [„Kenya: Why Uhuru Is Turning Into an Angry, Irritable President 2019”]. Ostatecznie prezydent Uhuru Kenyatta osobiście interweniował w swoim mateczniku etnicznym [„Kenya: Why Uhuru Is Turning Into an Angry, Irritable President 2019”]. Co więcej, przeprowadził on czystkę w Jubilee, aby pozbyć się nielojalnych wobec niego działaczy i osłabić wzrastającą pozycję William Ruto [„Kenya: Why Uhuru Is Turning Into an Angry, Irritable President 2019”]. Zresztą podobną operację w swoim ugrupowaniu politycznym przeprowadził Raila Odinga [„BBI is about building bridges to the 2022 Uhuru succession game” 2020]. W tym przypadku inicjatywa BBI stała się tłem dla walki o przywództwo w Jubilee i schedę po obecnie rządzącym prezydencie między wiceprezydentem William Ruto, a mającym w wyniku prac nad BBI zaufanie prezydenta, Raila Odingą.Inicjatywa BBI mimo ostatnich zawirowań politycznych oraz następstw pandemii COVID-19 wciąż trwa. Jednak to najbliższa przyszłość pokaże czy inicjatywa BBI stanie się tylko kolejnym wydarzeniem w politycznej historii Kenii, czy doprowadzi do sytuacji, w której sformułowane w jej ramach propozycje przybiorą kształt nowych instytucji w systemie politycznym Kenii. Jeżeli tak się stanie, wówczas będzie to największa zmiana ustrojowa w tym państwie od czasu uchwalenia nowej konstytucji w 2010 roku.4. Bibliografia2008, National Accord and Reconciliation Act, [online:]http://kenyalaw.org/kl/fileadmin/pdfdownloads/Acts/NationalAccordandReconciliationAct_No4of2008.pdf s. 8 [dostęp: 2 października 2020].2016, Governors to spend millions in upcoming elections, [online:]https://www.nation.co.ke/news/politics/Governors-line-up-billions-for-2017-General-Election/1064-3173472-nqpkpb/index.html [dostęp: 2 października 2020].2017, Kenya election: Voting marred by boycott, [online:]https://www.bbc.com/news/world-africa-41757612 [dostęp: 2.10.2020].2018, Kenya TV channels still off air despite court order, [online:]https://www.bbc.com/news/world-africa-42905290 [dostęp: 2.10.2020].2018, Kenya's Raila Odinga 'inaugurates' himself as president, [online:]https://www.bbc.com/news/world-africa-42870292?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cm6pmm4v266t/kenya-general-election-2017&link_location=live-reporting-story [dostęp: 2.10.2020].2019, Kenya: Why Uhuru Is Turning Into an Angry, Irritable President, [online:]https://allafrica.com/stories/201912060790.html [dostęp: 2 października 2020].2020, BBI is about building bridges to the 2022 Uhuru succession game, [online:]https://nation.africa/kenya/blogs-opinion/opinion/bbi-is-about-building-bridges-to-the-2022-uhuru-succession-game-253166 [dostęp: 2 października 2020].Bennett G. (19630, Kenya: A political history. The colonial period, Londyn, s. 190.Berman B.J. et al. (2009), Patrons, Clients, and Constitutions: Ethnic Politics and Political Reform in Kenya, „Canadian Journal of African Studies / La Revue canadienne des étudesafricaines”, Vol. 43, No. 3, s. 462‒506.Cheeseman N. (2016), Decentralisation in Kenya: the governance of governors, „Journalof Modern African Studies”, 54, nr 1, s. 1‒35.Cheeseman N. et al. (2019), Kenya’s 2017 elections: winner-takes-all politics as usual?, „Journal of Eastern African Studies”, Vol. 13, No. 2, s. 215‒234.Cheeseman N., Murray C. (2017), Power-sharing in Kenya: Between the devil and the deep blue sea, [w:] McCulloch A., McGarry J. eds., Power-Sharing: Empirical andNormative Challenges, Londyn, s. 36‒32.IEBC (2018), Declaration of Reults for Election of the President of the Republic of Kenyaat the National Tallyning Centre, Nairobi.Irungu K. (2013), Statecraft in multi-ethnic societies. Reconstructing the Kenyan state, Lavergne, s. 312Maxon R.M., Ofcansky T.P. (2014), Historical Dictionary of Kenya, Lanham, s. 551.Popławski B., Zakrzewski P. (2017), Konstytucja Kenii z dn. 27 VIII 2010 r., Warszawa, s. 334.Presidential Taskforce on Building Bridges to Unity Advisory (2019), Building Bridges to a United Kenya: from a nation of blood ties to a nation of ideals, Nairobi, s. 155.Steeves J. (2016), The 2017 election in Kenya: reimagining the past or introducing the future?, „Commonwealth & Comparative Politics”, Vol. 54, No. 4, s. 478‒497.[1] mgr Igor Dobrzeniecki, doktorant na WNPiSM UW / asystent w IKŚiO PAN, [email protected], orcid: 0000-0002-0626-7123[2] Instytucja powołana na mocy konstytucji z 2010. IEBC jest odpowiedzialna za przeprowadzanie referendów oraz wyborów do organów i urzędów ustanowionych na mocy konstytucji, a także nadzór nad nimi [Konstytucja Kenii 2010].[3] Wówczas ponownie kandydata na urząd wiceprezydenta, startującego w parze z Uhuru Kenyattą jako kandydatem na prezydenta. W Kenii kandydaci ubiegający się o urząd prezydenta i wiceprezydenta startują parami.[4] Mimo swojej wieloetniczności kenijskie partie polityczne są związane z określonymi grupami etnicznymi. Obecnie rządząca Jubilee jest w dużej mierze partią grup etnicznych Kikuju, Embu, Meru, Kalendżin i pozostałych grup etnicznych Kenii. Przy czym Kikuju to największa i najbardziej uprzywilejowana kenijska grupa etniczna. To z tej grupy pochodzi obecny prezydent Uhuru Kenyatta oraz jego ojciec Jomo Kenyatta. Z kolei opozycja koalicja NASA jest partią grup etnicznych Luo, Luja, Kamba, Midżikenda i pozostałych grup etnicznych. Jej lider Raila Odinga należy do grup Luo.[5] National Super Alliance – główna opozycyjna koalicja powołana przed wyborami z 2017 roku.[6] Szczegółowe wyniki części parlamentarnej wyborów z 2017 roku znajdują się w:http://archive.ipu.org/parline-e/reports/2167_E.htm; oraz w:http://archive.ipu.org/parline-e/reports/2168_E.htm.[7] Emblematycznym elementem tego spotkania stało się zdjęcie z uściskiem dłoni obydwu osób. Zob. w: https://www.bbc.com/news/world-africa-50603137.[8] W tej pracy używa się zamiennie określenia BBI lub inicjatywa BBI.[9] Termin ten w przekładzie z języka suahili oznacza dosłownie „Radę doradców”.[10] W oryginale „Magistrates”.[11] Głównym zadaniem JSC jest zapewnienie warunków do przestrzegania zasady niezawisłości sądownictwa i jego odpowiedzialności za właściwe oraz sprawne funkcjonowanie władzy sądowniczej, jak również zasady transparentności.[12] Powołana na mocy ustawy o partiach politycznych z 2011 roku instytucja zajmująca się nadzorem nad przestrzeganiem i stosowaniem wymienionych w konstytucji i ustawie zasad, którymi musi kierować się partia polityczna, oraz administrowanie procesem rejestracji partii i podziału środków finansowych dla partii zgodnie z obowiązującym prawem.[13] Pod nazwą „komisja” mam na myśli różnego rodzaju branżowe komisji, niemalże masowo powoływane na fali reform ustrojowych po 2010 roku. Ich rodzaje i funkcje są szczegółowo uregulowane na podstawie rozdziału 15 konstytucji pod nazwą „Komisje i niezależne urzędy”.[14] Komisja ds. Służby Publicznej w swoich działaniach skupia się na kwestiach związanych z tworzeniem i likwidowaniem urzędów służby publicznej, wyznaczaniem osób na stanowiska w tych urzędach i zatwierdzaniem ich nominacji, audytem kadr w urzędach służby publicznej, rekrutacją na stanowiska w urzędach służby publicznej oraz kontrolą przestrzegania wskazanych norm i zasad służby publicznej.[15] Zorganizowana wielka gala w dniu ogłoszenia raportu BBI.[16] W pierwotnym projekcie nowej konstytucji pod nazwą „Bomas” proponowano parlament bikameralny, którego izby byłyby wyłanianie na podstawie ordynacji proporcjonalnej. Gabinet o stałej liczbie 15 ministerstw, na którego czele stałby premier posiadający dwóch zastępców miał być powoływany przez Zgromadzenie narodowe. Gabinet z premierem byłby odpowiedzialny przed parlamentem. Prezydent wyłaniany byłby w wyborach powszechnych bezwzględną większością głosów, a jego prerogatywy i kompetencje zostałyby uszczuplone. System administracyjno-terytorialny państwa miałby zostać zreformowany w duchu federalizmu, a każdej z jednostek administracyjno-terytorialnych zostałyby przydzielone określone kompetencje i stopień niezależności oraz organy prawodawcze w postaci wyłanianej w wyborach legislatywy. Za: [Maxon i Ofcansky 2014: 63].[17] Zmieniony projekt konstytucji zyskał nazwę „Wako”. W projekcie tym postawiono na silny urząd prezydenta, podczas gdy premier miałby być tylko figurantem pod całkowitą kontrolą prezydenta. Zdecydowano się na unikameralną legislaturę. Zamiast federalizmu zaproponowano prostą dewolucję władzy ze szczebla centralnego do nowopowstałych jednostek administracyjno-terytorialnych [Maxon i Ofcansky 2014: 64].[18] Przejęcie oraz zmiana projektu nowej konstytucji przez prezydenta i jego stronnictwo było jednym z katalizatorów czystek etnicznych z lat 2007-2008.[19] Debata na temat stopnia niezależności jednostek administracyjno-terytorialnych w Kenii, czy wręcz wprowadzenia pewnej formy federalizmu (zwanym w Afryce wschodniej jako majimbo) w rzeczywistości trwa aż od 1960 roku, czyli serii konferencji konstytucyjnych w londyńskim Lancaster House prowadzących do ogłoszenia niepodległości Kenii) [Bennett 1963: 156]. Wówczas pierwszy raz pojawiła się ta kwestia.[20] Taka sytuacja ma już miejsce. Mniejsze grupy etniczne Kenii zazwyczaj są w sojuszach z grupami większymi, zazwyczaj w formie wieloetnicznych i ponadregionalnych partii politycznych.[21] Z pochodzenia Kalendżin.