StreszczenieRepublika Środkowoafrykańska jest krajem śródlądowym położonym w Afryce Centralnej. Na populację tego kraju składa się osiemdziesiąt grup etnicznych. W 2018 r. według Ibrahim Index of African Governance Republika zajęła 50 miejsce na 54 kraje afrykańskie pod względem zarządzania państwem. W rankingu dotyczącym korupcji na świecie RŚA zajęła 153 miejsce na 180 krajów.Transformacja polityczno-ustrojowa w RŚA prowadzona jest od ponad trzydziestu lat. Równo co dziesięć lat przeprowadzana jest tam rebelia wojskowa, która w konsekwencji powoduje zmiany zarówno w konstytucji, jak i w ustroju państwa.Pomimo ciągłych starań zarówno rządu, jak i organizacji międzynarodowych sytuacja w zakresie bezpieczeństwa w RŚA pozostaje niestabilna. Mimo utworzenia tzw.gouvernement inclusif, w skład którego weszło dziewięć oficjalnych, rebelianckich grup zbrojnych, w całym kraju nadal obserwuje się wzmożone akty przemocy na ludności cywilnej. Odnotowuje się również częste starcia między siłami rebelianckimi oraz wzrost napięć w społeczeństwie.Słowa kluczowe: Republika Środkowoafrykańska, Transformacja polityczno-ustrojowa, porozumienie w Chartumie, gouvernement inclusifAbstractThe Central African Republic is a landlocked country located in Central Africa. The country's population consists of eighty ethnic groups. According to Ibrahim Index of African Governance in 2018 the Republic was on 50th place on 54 African countries in terms of state management. In the world corruption ranking, the CAR ranked 153rd out of 180 countries.Political and constitutional transformation is already ongoing in the CAR for over thirty years. Every ten years there is a military rebellion, which results in changes in both the Constitution and the state system.Despite the continued efforts of both the government and international organizations, the security situation in the CAR remains unstable. Despite the creation of the so-called gouvernement inclusif which is comprised of nine official rebel military groups in the whole country the increased acts of violence on the civilians are still being observed. There are also frequent clashes between rebel armed groups and rising tensions in society.Key words: Central African Republic (CAR), political and constitutional transformation, Khartoum Agreement, gouvernement inclusifSkrótyMINUSCA – Mission des Nations Unies pour la stabilisation en République centrafricaine (fr.), Wielowymiarowa Zintegrowana Misja Stabilizacyjna Organizacji Narodów Zjednoczonych w Republice ŚrodkowoafrykańskiejONZ – Organizacja Narodów ZjednoczonychUA – Unia AfrykańskaUE – Unia EuropejskaRŚA – Republika ŚrodkowoafrykańskaOCHA- Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Koordynacji Pomocy HumanitarnejEUFOR RCA- European Union Military Operation in the Central African RepublicFACA- Siły Zbrojne Afryki Środkowej,Central African Armed ForcesWstępRepublika Środkowoafrykańska jest krajem śródlądowym położonym w Afryce Centralnej [Carte du monde 2020]. Na populację tego kraju składa się osiemdziesiąt grup etnicznych [Centre de documentation et de recherches 2019] i występują tam dwie główne religie[1]: chrześcijaństwo i islam[2].RŚA posiada wiele złóż naturalnych i mineralnych[3]; dużą część ziem uprawnych tego kraju stanowią żyzne ziemie. Republika ma również dostęp do pokaźnych zasobów wód gruntowych i głębinowych. Pomimo to nadal jest uważana za jeden z najsłabiej rozwiniętych krajów świata [Kłosowicz 2012].W 2018 r. według Ibrahim Index of African Governance [Ibrahim Index of African Governance 2018] Republika zajęła 50 miejsce na 54 kraje afrykańskie pod względem zarządzania państwem. W rankingu dotyczącym korupcji na świecie RŚA zajęła 153 miejsce na 180 krajów [Transparency International 2019].Transformacja polityczno-ustrojowa w RŚA prowadzona jest od ponad trzydziestu lat[4]. Równo co dziesięć lat przeprowadzana jest tam rebelia wojskowa, która w konsekwencji powoduje zmiany w ustroju państwa, podyktowane nowelizacją ustawy zasadniczej. Często tym działaniom towarzyszą czystki etniczne.Rebelia Michela Djotodii i koalicji Séléka (2013 r.) była najkrwawszą przeprowadzoną w Republice. Jej celem było również doprowadzenie do wielu przemian ustrojowych, których konsekwencje ponosi do dzisiaj głównie ludność cywilna [International Crisis Group 2014].Ewaluacja transformacji ustrojowych w RŚA przed 2012 r. potwierdziła, że w państwie tym władza jest zbyt scentralizowana, co powoduje ciągłe problemy z korupcją oraz nieprawidłowym zarządzaniem finansami publicznymi. Aczkolwiek przed utworzeniem rządu integracyjnego w 2018 r. Zgromadzenie Narodowe[5] ustaliło, że najważniejszym planem strategicznym po transformacji polityczno-ustrojowej powinno być przywrócenie władzy parlamentu jako podmiotu kontrolującego działania rządu.Po wyborach w 2015 r. rząd poprosił UE, ONZ oraz Bank Światowy o przeprowadzenie kolejnej ewaluacji, która również wykazała problem centralizacji władzy w tym kraju [Nations Unies 2019]. Należy podkreślić, że w RŚA jedynie rząd ma moc ustawodawczą, przy czym uprawnienia legislacyjne parlamentu są bagatelizowane. Decyzje na szczeblu rządowym dotyczące całego państwa podejmowane są na podstawie osobistych i krótkoterminowych interesów. Wykazuje się brak wyraźnej współpracy między władzą centralną a samorządem [Coulon i Larramendy 2015: 111-124].Pomimo ciągłych starań zarówno rządu, jak i organizacji międzynarodowych sytuacja w zakresie bezpieczeństwa w RŚA pozostaje niestabilna. Mimo zawarcia wielu porozumień pokojowych, przeprowadzeniu konferencji i szczytów pokojowych czy utworzenia tzw. rządu integracyjnego w całym kraju nadal obserwuje się wzmożone akty przemocy na ludności cywilnej [Voice of America 2019]. Odnotowuje się również częste starcia między rebelianckimi grupami zbrojnymi oraz wzrost napięć w społeczeństwie [Voice of America 2019]. Z tego też powodu w RŚA stale wzrasta liczba uchodźców wewnętrznych [UNHCR 2019][6].Od 2007 roku sygnowano również wiele umów pokojowych dotyczących Republiki, które nie weszły w życie [Simo 2019]. Między prezydentem François Bozizém a Michelem Djotodią (przywódcą ugrupowania Séléka zostało podpisane porozumienie pokojowe w Libreville z 2013 r.[7] – nie powstrzymało ono jednak koalicji Séléka przed obaleniem prezydenta Bozizégo i przejęciem władzy w kraju kilka miesięcy po podpisaniu tej umowy [Corten 2015:118-132].Badacze zajmujący się powstaniem tzw.gouvernement inclusif[8] w swoich komentarzach podkreślają sukcesy w działalności tego organu władzy wykonawczej. Realna sytuacja populacji zamieszkującej tereny RŚA natomiast znacznie różni się od oficjalnych informacji podawanych przez władze rządowe i media. Rozważania przedstawione w tym artykule są wynikami badań przeprowadzonych w latach 2012-2020 w RŚA przez autorkę tekstu. Metody badawcze głównie opierały się na obserwacji pośredniej i bezpośredniej. Poprzez przedstawienie studium przypadku w postaci opisu, charakterystyki i działań rządu integrującego, artykuł ma na celu przedstawienie rezultatów ostatnich transformacji polityczno-ustrojowych w Republice Środkowoafrykańskiej.Konflikt w RŚA trwający od 2012 r.Pod koniec 2012 r. rebelianckie grupy zbrojne składające się głównie z muzułmanów utworzyły koalicję zbrojną i polityczną pod nazwą Séléka[9] Koalicja ta została utworzona w celu obalenia prezydenta François Bozizé.Mimo porozumienia podpisanego w 2013 r. między koalicją Séléka a prezydentem Bozizém 24 marca 2013 r. organizacja ta obaliła głowę państwa, jednocześnie przejmując władzę w kraju. Michel Djotodia, główny przywódca grup rebeliantów, po zawieszeniu konstytucji RŚA ustanowił się tymczasowym prezydentem. Utworzono również rząd przejściowy [Marchal 2016].We wrześniu 2013 r. Djotodia podjął decyzję o rozwiązaniu koalicji Séléka, aczkolwiek jej członkowie nie zgodzili się na zdemobilizowanie, co spowodowało, iż do dziś na terenie Republiki podzielone siły rebelianckie dopuszczają się nadużyć i przemocy wobec ludności cywilnej. W tym też roku na terenie kraju zorganizowane zostały siły opozycji nazywane auto-défense[10]; atakowały one oddziały koalicji rebelianckiej Séléka oraz muzułmanów[11] zamieszkujących tereny państwa [Centre de documentation et de recherches 2019]. Grupy samoobrony znane są pod nazwą Antybalaka[12].Najkrwawsze starcia w stolicy kraju, Bangi, między grupą Antybalaka, a koalicją Séléka zanotowano 5 grudnia 2013 r.[13] W rozruchach zginęło wielu cywilów i żołnierzy. Walki przerodziły się w przemoc między obywatelami, głównie na tle religijnym, pomiędzy muzułmanami i wyznawcami innych religii [Amnesty International 2014]. Jednym z pierwszych krajów interweniujących w konflikcie w RŚA była Francja. Francuska misja militarna Sangaris[14], licząca 1600 żołnierzy, przybyła do Republiki w grudniu 2013 r. Misja ta miała trwać pół roku, aczkolwiek została przedłużona do 2016 r. ze względu na napięte stosunki między rebelianckimi grupami zbrojnymi [Bensimon 2016].W styczniu 2014 r. pod naciskami szefów rządów Afryki Centralnej, Michel Djotodia zrzekł się stanowiska. 25 stycznia tego samego roku na tymczasowego prezydenta została wybrana przez rząd Catherine Samba-Panza, burmistrz Bangi [Dukhan 2016]. Była ona pierwszą kobietą na tym stanowisku w RŚA, co wzbudziło wiele kontrowersji głównie wśród ludności tego kraju.Pierwsze ważne porozumienie między rządem Republiki Środkowoafrykańskiej, a 9 rebelianckimi grupami zbrojnymi podpisane zostało w styczniu 2015 r. w Nairobi. Następnie zostało ono rozszerzone o kolejne 5 grup, które nie brały udziału w spotkaniu w Nairobi. Dotyczyło ono demobilizacji oraz rozbrojenia [Dukhan 2016].W lutym 2016 r. w wyniku wyborów prezydenckich na stanowisko prezydenta Republiki wybrano Faustina-Archange’a Touadérę [Lesueur 2016]. Kolejne wybory prezydenckie mają się odbyć w grudniu 2020 r. W kraju trwa obecnie kampania wyborcza oraz przygotowania do przeprowadzenia demokratycznych wyborów prezydenckich.Gouvernement inclusif6 lutego 2019 r. w Bangi podpisane zostało porozumienie pokojowe pomiędzy czternastoma oficjalnymi rebelianckimi grupami zbrojnych przebywającymi na terenach RŚA oraz rządem Republiki[15]yło ono następstwem rozmów pokojowych prowadzonych w Chartumie pod patronatem UA i ONZ między 24 stycznia a 5 lutego 2019r.Porozumienie to miało zapoczątkować powstanie tzw. gouvernement inclusif [Crisis Group 2019].25 lutego 2019 r. na premiera (w miejsce Simplice’a Mathieu Sarandjiego) wybrano Firmina Ngrébadę [Apanews 2019]. Misją nowego premiera było utworzenie rządu integracyjnego, w skład którego wchodzić mieli wszyscy przedstawiciele rebelianckich grup zbrojnych. Jego utworzenie było jednym z postanowień porozumienia wChartumie. 3 marca 2019 r. podany został oficjalny skład pierwszego rządu integracyjnego. Wśród sił rebelianckich Le Front populaire pour la renaissance de la Centrafrique (FPRC) otrzymał dwa mandaty, po jednym miejscu w rządzie otrzymały natomiast Union pour la paix en Centrafrique (UPC) oraz Mouvement patriotique pour la Centrafrique (MPC) [Corbeau News Centrafrique 2019]. Zaraz po ogłoszeniu oficjalnego rządu pięć z czternastu grup zbrojnych publicznie wyraziło dezaprobatę w stosunku do nowej władzy. FPRC wycofał się z rządu, natomiast organizacja Le Front démocratique du peuple centrafricain (FDPC), która nie otrzymała żadnego stanowiska w rządzie, wycofała się z porozumienia w Chartumie.Dzięki staraniom UA, 18 marca 2019 r. wszystkie czternaście grup zbrojnych udało się na kolejne pertraktacje pokojowe – w ich wyniku utworzony został nowy rząd przejściowy, który był potwierdzony dekretem prezydenckim z 22 marca 2019 r. Prezydent Touadéra ustanowił rząd integracyjny liczący trzydziestu dziewięciu członków, w tym trzydziestu pięciu ministrów i czterech wiceministrów. Utrzymano większość stanowisk rządowych (dwadzieścia pięć miejsc), wprowadzono do rządu kolejnych przedstawicieli rebelianckich grup zbrojnych (trzynaście stanowisk), a jedno stanowisko przeznaczono dla partii opozycyjnych. Stanowiska ministerialne otrzymało siedem kobiet, a ponadto w rządzie znalazło się dwunastu muzułmanów. Organizacja FDPC otrzymała jedno stanowisko rządowe, dla organizacji MPC i UPC przeznaczono po jednym ministerialnym stanowisku. Jedno stanowisko rządowe otrzymała również organizacja Mouvement des libérateurs centrafricains pour la justice (MLCJ) [Africanews 2019].Rząd integracyjny miał sprzyjać otwartemu, niedyskryminującemu charakterowi sprawowania władzy w tym kraju. Kilkunastu szefów rebelianckich grup zbrojnych zostało powołanych na wysokie stanowiska państwowe bądź wysokie stanowiska samorządowe na obszarach będących pod kontrolą grup zbrojnych – jako doradcy wojskowi, rządowi czy prefekci. Wzywano również do szybkiej organizacji i przeprowadzenia wyborów prezydenckich i samorządowych przy zachowaniu wszystkich wymogów wyborów demokratycznych [MINUSCA 2019].Zmianie miały ulec również ustawodawstwo i przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby rebeliantom tworzenie partii i ruchów politycznych – z zaznaczeniem, że takie prawo mieli posiadać jedynie członkowie tych rebelianckich grup zbrojnych, którzy nie dopuścili się wielkich przestępstw na ludności cywilnej. Władza miała również ulec decentralizacji, aby zapewnić różnorodność obywateli na wszystkich szczeblach władzy [Corbeau News Centrafrique 2019].Bezpieczeństwo w krajuOprócz utworzenia rządu integracyjnego podstawą do prowadzenia dalszych działań pokojowych w Republice Środkowoafrykańskiej miały być rozbrojenie i demobilizacja. Rebeliancka grupa zbrojna 3R [Human Rights Watch 2016], pomimo zaangażowania w rozmowy pokojowe w Chartumie, już w maju 2019 r. atakowała ludność cywilną w miejscowości Paoua [ACLED 2020].Przywódcy rebelianckich grup zbrojnych po kilku miesiącach rządzenia zaczęli oddawać otrzymane stanowiska. Jednocześnie kwestionowali oni udział ich grup zbrojnych w procesie pokojowym. Domagali się również dymisji prezydenta Touadéry [IPIS 2020].Według statystyk organizacji MINUSCA, odkąd w RŚA zaczęła działać nowa forma sprawowania władzy- rząd integracyjny, skala przemocy znacznie się zmniejszyła, nawet o ⅔ w ciągu jednego roku. Aczkolwiek, jak zostało zaznaczone wcześniej, już w maju 2019 r. głównie w prefekturze Ouham-Pendé skala przemocy w stosunku do ludności cywilnej znacznie wzrosła. Od grudnia 2018 r. na rozbrojenie zgodziło się jedynie 583 żołnierzy walczących dla siedmiu rebelianckich grup zbrojnych [MINUSCA 2019].W raporcie Sekretarza Generalnego ONZ z października 2019 r. można znaleźć informację, iż w konsekwencji zawarcia wielu umów pokojowych obecnie notuje się spadek przypadków naruszeń praw człowieka w Republice Środkowoafrykańskiej, jednakże problem przemocy w stosunku do ludności cywilnej oraz starcia między grupami zbrojnymi nadal pozostają bez rozwiązania (Nations Unies 2019).Niezadowolenie społeczeństwaUtworzenie rządu integracyjnego miało przyczynić się do przeprowadzenia faktycznych działań pokojowych w państwie, ale działania te spotkały się z niechęcią zarówno partii opozycyjnych, jak i miejscowej ludności. Utworzono specjalny ruch przeciwko porozumieniu w Chartumie składający się z przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego oraz przywódców opozycji [Crisis Groupe 2019].Gouvernement inclusif stał się dla ludności cywilnej wyznacznikiem porażki rządzących. Od momentu utworzenia nowego rządu media społecznościowe wrzały od katastroficznych wizji przyszłości RŚA. Dla mieszkańców tego państwa stworzenie rządu integracyjnego, w którym uczestniczą przedstawiciele grup zbrojnych, potwierdzało bezkarność rebelianckich grup zbrojnych w odniesieniu do popełnionych zbrodni, w szczególności na ludności cywilnej [Deutsche Welle 2019].Na terenach zajętych przez grupy zbrojne władzę rebeliantów zwiększały objęte przez ich przedstawicieli nowe stanowiska rządowe i samorządowe – pozbawiając rząd RŚA wpływu na sytuację polityczną, ekonomiczną i społeczną tych terenów. Rebelianckie grupy zbrojne powiększały systematycznie swoje terytoria, jednocześnie zwiększając swoje zyski dzięki wzrastającej korupcji [OCHA 2019].W październikowym raporcie 2019 r. Sekretarza Generalnego ONZ zapisano, iż co tydzień na terenach RŚA dochodzi do wielu naruszeń postanowienia pokojowego. Siły rebelianckie stosują przemoc w stosunku do ludności cywilnej, tworzą nielegalne blokady na drogach[16], gdzie pobierają podatki, okupują rządowe budynki i urzędy, wyłudzają haracze i napadają na podróżnych [Nations unies 2019].Rząd integracyjny nie wzbudził w społeczeństwie pozytywnych emocji również dlatego, iż porozumienie zawarte między rządem RŚA a rebelianckimi ugrupowaniami niejasno precyzowało, w jaki sposób miała być wymierzana sprawiedliwość za przestępstwa dokonywane od początku konfliktu w tym kraju. Prezydent Republiki natomiast miał pozwolenie na dopuszczanie do cichych ułaskawień.Dla obywateli RŚA najważniejszym elementem pojednania musi być wymierzenie sprawiedliwości. Aczkolwiek w rządzie RŚA po utworzeniu gouvernement inclusif z powodu częstych amnestii znalazły się osoby oskarżone o zbrodnie na ludności Republiki.Grupy zbrojne czynnie działające na terenach RŚAGłówne frakcje byłej organizacji Séléka czynnie działające na terenach Republiki Środkowoafrykańskiej to:Unité pour la paix en Centrafrique (UPC), szef organizacji – Ali Darassa;Front populaire pour la renaissance de la Centrafrique (FPRC), szefowie organizacji – Michel Djotodia i Noureddine Adam;Commission nationale de défense et de sécurité (CNDS) jako jedna z odnóg organizacji FPRC, przewodniczący – Abdoulaye Hissène;Mouvement patriotique pour la Centrafrique (MPC), szef organizacji – Mahamat al-Khatim;Mouvement national pour la libération de la Centrafrique (MNLC), szef organizacji – Ahmat Bahar;Rassemblement patriotique pour le renouveau de la Centrafrique (RPRC), szefowie organizacji – Zakaria Damane oraz Djono Ahaba;Séléka Rénovée, szef – Moussa Dhaffane;Mouvement des libérateurs centrafricains pour la justice (MLCJ), szefowie organizacji – Toumou Deya Gilbert i Achafi Daoud Assabour. Wyżej wymienione organizacje ulegają ciągłym przekształceniom i podziałom. W 2019 r. powstała kolejna, nowa grupa zbrojna: Parti du rassemblement de la nation centrafricaine (PRNC) kierowana przez Noure’a Ngrégazę. Partia ta została utworzona w związku z podziałem RPRC. Jednym z pierwszych działań nowo utworzonej grupy zbrojnej było odrzucenie porozumienia pokojowego podpisanego w Chartumie. Według raportu organizacji IPIS innymi grupami zbrojnymi stacjonującymi na terenach RŚA są niżej wymienione organizacje [IRFI 2020]:Révolution et justice (RJ), prowadzona przez Armela Sayo[17];Front démocratique du peuple centrafricain (FDPC), prowadzona przez Abdoulaye’a Miskine’a[18]Groupe Retour, réclamation et réhabilitation (3R), szef – Abass Sidiki[19];Armée de résistance du Seigneur (Lord Resistance Army, LRA[20]), na czele organizacji stoi Joseph Kony;Mouvement Siriri, szef – Mouamadou Djaligué[21].Zakończenie W raporcie szefa misji pokojowej MINUSC[22] podsumowującym roczne działania rządu integrującego czytamy, iż sygnatariusze porozumienia pokojowego podpisanego w Chartumie nadal potwierdzają swoje poparcie i dalsze uczestnictwo w Radzie Ministrów. Zgodnie z tym raportem widoczne jest stopniowe ograniczenie przemocy w RŚA oraz sukcesywna decentralizacja władzy państwowej na całym terytorium kraju [Nations unies 2019]. Misja MINUSCA deklaruje również dalszą pracę w celu demobilizacji i rozbrojenia rebelianckich grup zbrojnych.Według rzecznika tejże misji porozumienie pokojowe w Chartumie jest jedyną drogą prowadzącą do ustanowienia pokoju w tym państwie. Zwrócił on również uwagę, iż nadal odnotowuje się wiele incydentów wymierzonych w misję pokojową MINUSCA. Według tych informacji kilka projektów ustaw będących konsekwencją pertraktacji pokojowych obecnie znajduje się w sejmie i są one poddawane wnikliwej analizie. Rozmowy toczące się na najwyższych szczeblach władzy od kilku miesięcy skupiają się natomiast na przeprowadzeniu wyborów prezydenckich oraz na budżecie wyborczym, który szacuje się na około 42 mln dolarów. Obecnie rządowi brakuje około 20 mln dolarów do pełnej kwoty [Voice of America 2019].Realna sytuacja w kraju wygląda jednakże inaczej, niż przedstawia to delegat misji pokojowej MINUSCA. Decentralizacja władzy dokonana przez szefów rebelianckich grup zbrojnych utwierdziła pozycje tych organizacji i samych rebeliantów na terenach przez nich kontrolowanych. Tylko od początku 2020 r. na terytorium kraju odnotowano kilkadziesiąt walk pomiędzy rebelianckimi grupami zbrojnymi [Xinhuanet 2019]. Na całym obszarze państwa przemieszczanie się wiąże się z ryzykiem utraty mienia, zdrowia bądź życia. Na porządku dziennym są rozboje, porwania, wyłudzenia haraczy, rabunki, morderstwa i znęcanie się nad ludnością cywilną. Co kilka dni któraś z grup zbrojnych próbuje powiększyć swoje terytoria o tereny do niej nienależące, o kolejne kopalnie złota, diamentów, miejscowości przygraniczne i duże miasta w kolejnych prefekturach [Internal Displacement Monitoring Centre 2020].Rebelianci czują się bezkarni, ponieważ mają obecnie swoich przedstawicieli w rządzie. Szefowie rebelianckich grup zbrojnych, przeciwko którym toczone są postępowania za zbrodnie popełnione na ludności cywilnej, obejmują wysokie stanowiska w Radzie Ministrów. Rząd integrujący znacznie polepszył sytuację ekonomiczną rebelianckich grup zbrojnych w Republice, coraz gorzej natomiast traktowana jest przez społeczeństwo misja pokojowa MINUSCA, która często nie reaguje na czas na różne przejawy przemocy w wielu regionach kraju[23]. Mieszkańcy RŚA czują się zagrożeni przez własny rząd, który już nie broni ich praw ani nie spełnia obowiązku stanowienia prawa dla obywateli tego kraju, lecz dla najemników przybyłych z Sudanu i Czadu[24] [La Croix 2019].[1] Najliczniejsze grupy etniczne zamieszkujące tereny RŚA to Baya, Banda, Mandjia, Sara, Mboum, M'Baka, Yakoma.[2] Pięćdziesiąt procent populacji RŚA stanowią chrześcijanie (z przewagą protestantów), piętnaście procent muzułmanie, animiści natomiast nie przekraczają trzydziestu pięciu procent.[3] Republika posiada duży potencjał wydobywczy. Na jej terenach wykryto co najmniej 470 różnych substancji mineralnych. Aczkolwiek przemysł wydobywczy głównie opiera się na kopalniach złota i diamentów. Strategiczne substancje występujące na jej terenach to uran, ropa naftowa, żelazo, wapień czy miedź.[4] Od czasu odzyskania niepodległości w 1960 r. przez Republikę dokładnie co dziesięć lat organizowane są zamachy stanu: przewrót wojskowy z 1993 r. Ange Félix Patassé, przewrót wojskowy François Bozizé z 2003 r. oraz rebelia Michel’a Djotodia z 2013 r.[5] Assemblée nationale z języka francuskiego to Zgromadzenie Narodowe, według tłumaczenia przez autorkę tekstu.[6] Według statystyk UNHCR w 2019 r. liczba uchodźców. wyniosła 814,587 osób. Natomiast według statystyka OCHA liczba uchodźców udających się poza granice państwa na dzień 11 lipca wynosiła 604,790 osób, natomiast liczba przesiedlonych osób to 613,031.[7] Umowę z Libreville podpisano 11 stycznia 2013 r. Jej postanowienia miały pomóc w utrzymaniu zawieszenia broni między dwoma stronami konfliktu. Miała ona wesprzeć utworzenie rządu składającego się z przedstawicieli władzy rządzącej w RŚA oraz szefów rebeliantów. Umowę z Libreville próbowano wdrożyć w życie poprzez stworzenie rządu koalicyjnego w skład którego wchodził Nicolas Tiangayem. W skutek umowy z Libreville zalegalizowano opozycję. Tymczasem prezydent Bozizé ignorując porozumienie z Libreville podjął próby uzbrojenia wojsk FACA i stawienia oporu przeciwnikowi.[8] Zgodnie z tłumaczeniem autorki tekstu wyrażenie: gouvernement inclusif z języka francuskiego oznacza rząd integracyjny.[9] Słowo Séléka w języku sango (język urzędowy RŚA) oznacza koalicję, przymierze (przełożono na język polski z języka sango przez autorkę tekstu).[10] Auto-défense w języku francuskim oznacza samoobronę (przełożono na język polski z języka francuskiego przez autorkę tekstu).[11] Od przejęcia władzy w RŚA przez ugrupowanie Séléka grupą faworyzowaną przez rebeliantów byli muzułmanie. Współpracowali czynnie z rebeliantami przeciwko rdzennej ludności.[12] Organizacja Antybalaka jest jedną z form partyzanckich sił zbrojnych walczących w imieniu rządu RŚA na obszarach kontrolowanych przez rebeliantów.[13] Walki grudniowe zostały przeprowadzone w celu ostatecznego wycofania się wojsk Séléka z kraju.[14] W styczniu 2014 r. zaczęto przygotowywać siły europejskie, w tym Polaków, do utworzenia misji militarnej pod egidą Unii Europejskiej. Następnie Europejska Rada Spraw Zagranicznych UE zatwierdziła misję militarną EUFOR RCA. Misja miała pomóc w przygotowaniu wyborów prezydenckich i parlamentarnych zapowiedzianych na rok 2015.[15] Oficjalnie na terenie kraju przebywa czternaście grup zbrojnych walczących o władzę w tym państwie. Nieoficjalnie wiadomo jednak, że grup tych jest ponad dwadzieścia. Nie wszystkie organizacje posiadają oficjalnych przedstawicieli.[16] Blokady drogowe oraz nielegalne opodatkowanie towarów i osób przyczyniają się do wzbogacenia rebelianckich grup zbrojnych oraz mają negatywny wpływ na rozwój gospodarczy kraju.[17] Organizacja RJ została utworzona w 2013 r. jako kontrofensywa do organizacji Séléka. Działa głównie na terenach północnych RŚA, przy granicy z Czadem i Kamerunem.[18] Grupa FDPC powstała w 2000 r. W 2012 r. dołączyła do organizacji Séléka, aby przeprowadzić przewrót polityczny w RŚA. Działa czynnie w prefekturze Nana-Mambéré, gdzie pobiera nielegalne podatki, tworzy blokady drogowe, porywa podróżujących i co jakiś czas atakuje pobliskie miejscowości.[19] W ostatnich czasach grupa 3R wywołuje największe zamieszanie w RŚA. Jej powstanie zainicjował w 2015 r. Abass Sidiki, a oficjalnym powodem utworzenia tej grupy była obrona ludności Fulani przeciwko atakom organizacji Antybalaka na terenach trzech prefektur: Nana-Mambéré, Ouham-Pendé oraz Mambéré-Kadéi.[20] LRA to ugandyjski ruch powstały w 1987 r. Działa na południowych terenach Republiki Środkowoafrykańskiej, głównie napadając na miejscowości, paląc je i zabijając mieszkańców. Jej członkowie często porywają ludność cywilną i podróżujących.[21] Siriri to rebeliancka grupa zbrojna składająca się z ludności Fulani. Działa głównie na terenach dwóch prefektur: Mambéré-Kadeï oraz Nana-Mambéré, gdzie uczestniczy w wydobyciu złota i diamentów, kradzieży bydła, wyłudzaniu nielegalnych podatków i organizacji blokad dróg.[22] Chef de la Mission des Nations Unies pour la stabilisation en République centrafricaine[23] Oficjalnie znanych jest kilka przypadków współpracy żołnierzy MINUSCA, pochodzących z Mauretanii, z organizacją Séléka. Przedstawiciele organizacji MINUSCA byli zmuszeni do zmiany kontyngentu wojskowego stacjonującego w RŚA po odkryciu incydentów zwłaszcza w najbardziej oddalonych placówkach tej misji. Odkryto, że generałowie MINUSCA współpracowali z generałami sił ex- Séléka i innych organizacji rebelianckich.[24] Organizacja Séléka W 2013 r. składała się z najemników czadyjskiego i sudańskiego pochodzenia, głównie muzułmanie.Izabela CywaPolska/ Republika Środkowoafrykańskaadres email: [email protected] w trybie eksternistycznym na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowiehttps://orcid.org/0000-0001-8930-9386BibliografiaAmnesty International 2014, Central African Republic: Time For Accountability, [online:] https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/CARReport.pdf, [dostęp: 04.05.2020].ACLED 2020, The Armed Conflict Location & Event Data Project, [online:] https://acleddata.com/#/dashboard, [dostęp: 05.05.2020].Africanews 2019, Nouveau gouvernement en Centrafrique, avec davantage de portefeuilles aux groupes armés, [online:] https://fr.africanews.com/2019/03/23/nouveau-gouvernement-en-centrafrique-avec-davantage-deportefeuilles-aux/, [dostęp: 05.05.2020].Apanews 2019, Firmin Ngrébada nommé Premier ministre de la Centrafrique, [online:] http://apanews.net/index.php/news/firmin-ngrebada-nomme-premier-ministre-de-la-centrafrique, [dostęp: 04.05.2020].Bensimon C. 2016, La France met un terme à « Sangaris » dans une Centrafrique toujours en crise, [online:] https://www.lemonde.fr/afrique/article/2016/10/28/la-france-met-un-terme-a-sangaris-dans-une-centrafrique-toujours-en-crise_5022190_3212.html, [dostęp: 04.05.2020].Bureau de la coordination des affaires humanitaires (OCHA) 2019, Bulletin humanitaire République centrafricaine. Numéro 47 / août/septembre 2019, [online:] https://reliefweb.int/report/central-african-republic/bulletinhumanitaire-r-publique-centrafricaine-num-ro-47-ao-t, [dostęp: 10.06.2020].Carte du monde 2020, Carte République centrafricaine, [online:] http://www.cartedumonde.net/pays/republiquecentrafricaine/, [dostęp: 01.05.2020].COMMISSARIAT GÉNÉRAL AUX RÉFUGIÉS ET AUX APATRIDES 2019, République Centrafricaine (RCA). Situation sécuritaire, [online:] https://www.cgra.be/sites/default/files/rapporten/coi_focus_republique_centrafricaine_rca._situation_securitaire_20191206.pdf [dostęp: 10.06.2020].Corbeau News Centrafrique (CNC) 2019, Liste complète des membres du gouvernement de Firmin Ngrébada II après entente d’Addis-Abeba, [online:] https://corbeaunews-centrafrique.com/liste-complete-des-membres-dugouvernement-de-firmin-ngrebada-ii-apres-entente-daddis-abeba/, [dostęp: 05.05.2020].Corten O., La rébellion et le droit international: le principe de neutralité en tension, Haque, s.118-132.Coulon J., Larramendy d, red. (2015), Consolidation De La Paix Et Fragilité Etatique, Montréal.Crisis Group 2019, Eight Priorities for the African Union in 2019, [online:] https://www.crisisgroup.org/africa/eight-priorities-african-union-2019, [dostęp: 09.06.2020].Deutsche Welle 2019, Il n’y a pas de solution militaire à la crise en RCA. Interview avec Mankeur Ndiaye, chef de la Minusca, mission de l’ONU en Centrafrique, [online:] https://www.dw.com/fr/il-ny-a-pas-desolution-militaire-à-la-crise-en-rca/a-50386429, [dostęp: 01.05.2020].Diatta M. 2019, Can the Central African Republic’s peace deal be saved?, [online:] https://issafrica.org/iss-today/can-the-central-african-republics-peace-deal-be-saved, [dostęp: 10.06.2020].Dukhan N. 2016, The Central African. Republic crisis, [online:] http://www.gsdrc.org/wp-content/uploads/2016/05/CAR_Jan2016.pdf, [dostęp: 05.05.2020].Human Rights Watch (HRW) 2016, République centrafricaine : Un nouveau groupe armé sème la terreur, [online:] https://www.hrw.org/fr/news/2016/12/20/republique-centrafricaine-un-nouveau-groupe-arme-seme-la-terreur [dostęp: 01.05.2020].Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC) 2020, CAR, [online:] https://www.internal-displacement.org/countries/central-african-republic, [dostęp: 01.05.2020].International Crisis Group 2014, The Central African Crisis: From Predation to Stabilisation, [online:] https://www.crisisgroup.org/africa/central-africa/central-african-republic/central-african-crisis-predation-stabilisation, [dostęp: 09.06.2020].Kłosowicz R. 2012, Republika Środkowoafrykańska jako przykład upadku państw w Afryce Subsaharyjskiej, [online:] www. academia.eu., [dostęp: 10.05.2020].Larcher L. 2019, Centrafrique, près de six mois après l’accord de paix, rien ne change, La Croix, [online:] https://www.la-croix.com/Monde/Afrique/Centrafrique-pres-six-mois-laccord-paix-rien-change-2019-07-24-1201037240, [dostęp: 10.05.2020].Lenga G. 2019, Centrafrique : installation du Préfet de la Nana-Mambéré suite à l’accord de Khartoum, Corbeau News Centrafrique (CNC), [online:] https://corbeaunews-centrafrique.com/centra, [dostęp: 05.05.2020].Lesueur T. 2016, Centrafrique : quatre priorités pour le nouveau président, [online:] https://www.crisisgroup.org/fr/africa/central-africa/central-african-republic/centrafrique-quatre-priorites-pour-le-nouveau-president, [dostęp: 05.05.2020].Marchal R. 2016, Brève histoire d’une transition singulière La République centraricaine de janvier 2014 à mars 2016, [online:] https://ccfd-terresolidaire.org/IMG/pdf/bre_ve_histoire_de_la_transition_en_rca_impression_1_.pdf, [dostęp: 02.05.2020].Ministère des Mines, du Pétrole, de l’Energie et de l’Hydraulique 2020, Aperçu Sur Le Potentiel Minier De La République Centrafricaine, [online:] http://agencedys.com/ica/web/docs/code-minier.pdf, [dostęp: 04.05.2020].Mission intégrée multidimensionnelle de stabilisation des Nations unies en République centrafricaine (MINUSCA) 2019, Baisse des incidents d’abus et violations des droits de l’homme en RCA durant le premier semestre 2019, [online:] https://minusca.unmissions.org/baisse-des-incidents-d%E2%80%99abus-et-violations-des-droitsde-l%E2%80%99homme-en-rca-durant-le-premier-semestre, [dostęp: 05.05.2020].Mission intégrée multidimensionnelle de stabilisation des Nations unies en République centrafricaine (MINUSCA) 2019, L’Accord Politique pour la Paix et la Réconciliation en République centrafricaine. Opportunité pour une paix qui dure!, [online:] https://minusca.unmissions.org/sites/default/files/laccord_politique_pour_la_paix_et_la_reconciliation_en_republique_centrafricaine_lappr-rca_.pdf [dostęp: 09.06.2020].Mo Ibrahim Foundation 2018, The 2018 Ibrahim Index of African Governance, [online:] https://mo.ibrahim.foundation/news/2018/2018-ibrahim-index-african-governance-reading-results, [dostęp: 10.06.2020].Nations unies 2019, Conseil de sécurité via Reliefweb, Rapport du Secrétaire général sur la situation en République centrafricaine, [online:] https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/S_2019_822_F.pdf, [dostęp: 02.05.2020].Nations unies 2020, République centrafricaine: un an après l’accord de paix, le Conseil de sécurité constate des progrès mais aussi «de nombreuses difficultés», [online:] https://www.un.org/press/fr/2020/cs14116.doc.htm, [dostęp: 01.05.2020].Schouten P. 2020, Central African Republic: A Conflict Mapping, International Peace Information Service (IPIS) [online:] http://www.academia.edu/37476066/Central_African_Republic_A_Conflict_Mapping, [dostęp: 03.05.2020].Simo A. 2019, Centrafrique: la composition du nouveau gouvernement met en péril le 8e accord de paix, [online:] https://fr.sputniknews.com/international/201903071040278206-centrafrique-compositiongouvernement-peril-accord-paix/, [dostęp: 01.05.2020].Transparency International 2019, Corruption Perceptions Index, [online:] https://www.transparency.org/en/countries/central-african-republic, [dostęp: 10.06.2020].UNHCR 2019, CAR, [online:] https://reporting.unhcr.org/centralafricanrepublic, [dostęp: 10.06.2020].Vircoulon T. 2020, Ecosysteme de groupes armes en Centrafrique, [online:] https://www.ifri.org/sites/default/files/atoms/files/vircoulon_groupes_armes_rca_2020_1.pdf, [dostęp: 01.05.2020].Voice of America (VOA) 2019, Au moins 5 morts dans des combats entre groupes armés dans le nord-est, [online:] https://www.voaafrique.com/a/au-moins-5-morts-dans-des-combats-entre-groupes-armés-dans-le-nordest/5002361.html, [dostęp: 10.06.2020].Voice of America (VOA) 2019, L'accord de paix entaché par un massacre, ultimatum de l'ONU, [online:] https://www.voaafrique.com/a/centrafrique-l-accord-de-paix-entaché-par-un-massacre-ultimatum-de-lonu/4928303.html, [dostęp: 10.06.2020].Voice of America (VOA) 2019, Lancement d'une première unité mêlant armée et ex-rebelles, [online:] https://www.voaafrique.com/a/lancement-d-une-premi%C3%A8re-unit%C3%A9-m%C3%AAlant-arm%C3%A9eet-ex-rebelles/5127449.html, [dostęp: 05.06.2020].Xinhuanet 2019, Centrafrique: une dizaine de personnes portées disparues après une attaque contre un camion humanitaire dans le sud-est du pays, [online:] http://french.xinhuanet.com/afrique/2019- 10/29/c_138510879.htm, [dostęp: 01.05.2020].
