Aleksander Wróbel[1]StreszczenieNiniejsze opracowanie dotyczy dwustronnej umowy o promowaniu inwestycji zawartej w 2016 pomiędzy dwoma afrykańskimi państwami Królestwem Marokańskim i Federalną Republiką Nigerii. Mimo iż na dziś umowa ta nie została ratyfikowana przez Nigerię, jej zapisy są zaczątkiem nowego trendu w arbitrażu inwestycyjnym polegającym na wsparciu dwóch rozwijających się państw. Wsparcie to ma wyraz nadania gwarancji swobody w ramach ustawodawstwa dotyczącego praw człowieka, praw pracowniczych oraz w sferze ochrony środowiska. Odpowiedzialność za rozwój w tych sferach w ramach dokonywanej inwestycji położona zostanie również na inwestora poprzez wprowadzenie szeregu obowiązków w zakresie dotrzymywania się oraz realizacji praw człowieka, praw pracowniczych oraz ochrony środowiska.Słowa klucze: arbitraż inwestycyjny, Nigeria, Maroko, BIT pomiędzy Nigerią a Marokiem, rozwój zrównoważony, międzynarodowe prawo inwestycyjne.AbstractThis study concerns the 2016 bilateral investment treaty between the two African states the Kingdom of Morocco and the Federal Republic of Nigeria. Although the agreement has not been ratified by Nigeria as of today, its provisions are laying the ground for a new trend in investment arbitration based on the progress in the development of the two countries. This support is an expression of granting a guarantee of freedom in the framework of legislation in the realm of human rights, labour rights and in the field of environmental protection. Responsibility for development in these areas as part of the investment will also be placed on the investor by introducing a number of obligations in the field of compliance and implementation of human rights, labour rights and environmental protection.Key words: investment arbitration, Nigeria, Morocco, BIT between Nigeria and Morocco, sustainable development, international investment law.WstępDnia 3 grudnia 2016 r. podpisano jedną z najbardziej obiecujących umów międzynarodowych o wzajemnej ochronie inwestycji pomiędzy dwoma afrykańskimi państwami-Królestwem Marokańskim a Federalną Republiką Nigerii[2] (dalej: BIT 2016). Jest ona określana mianem wysoce innowacyjnej i zbalansowanej umowy tego rodzaju, porównując do tych, które dotychczas zawierano i jest poniekąd odpowiedzią na krytykę podnoszoną w stosunku do międzynarodowego arbitrażu z uwagi na fakt, że narzucały one szereg ograniczeń i presję na państwa rozwijające się [Gazzini 2016]. Wyjątkowość ta jest podkreślona faktem, że próba podjęta przez państwa u progu swego rozkwitu gospodarczego ma na celu zbudowanie systemu zbalansowanej ochrony inwestycji w Afryce.Przyczyną zawarcia wspomnianej umowy międzynarodowej była okoliczność podpisania serii porozumień inwestycyjnych, wśród których najważniejsze było porozumienia o budowie gazociągu łączącego państwa afrykańskie z Europą, jak również o budowie fabryk produkujących nawozy i dostawę nawozu do Nigerii[3]. Są to jedne z niewielu umów w ramach 10–letniego planu inwestycji, przy realizacji którego wynikać mogą różnorakie spory związane z inwestycją, które będą rozwiązywane na drodze arbitrażu inwestycyjnego [Adenipekun 2018]. Efektem dążenia do rozwoju gospodarczego tych dwóch państw jest BIT 2016. Jest on również katalizatorem potencjalnych zmian ustrojowych w Maroku i Nigerii poprzez promowanie zmian w sferze praw człowieka, prawo pracowniczych, jak również ochrony środowiska [Zugliani 2019: 761].Arbitraż inwestycyjny w Afryce – ogólny zarys. Państwa afrykańskie należą się do państw rozwijających się. Konsekwencją takiego statusu jest dążenie do przyciągania inwestycji zagranicznych oraz poszukiwanie rozwiązań prawnych w celu utworzenia bezpiecznego środowiska inwestycyjnego.Potencjał państw afrykańskich sprawia, że z punktu widzenia inwestora są one niezwykle atrakcyjnym miejscem do lokacjiswoich przedsięwzięć gospodarczych. W roku 2019 największymi beneficjentami inwestycji zagranicznych w Afryce były m.in. Egipt, Nigeria oraz Maroko, zgodnie z raportem Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju [UNCTAD 2020].Arbitraż w Afryce ma stosunkowo długą tradycję. Poczynając od połowy lat 60tych większość państw afrykańskich, ratyfikowała Konwencję Waszyngtońską[4], co więcej pierwsza sprawa w ramach Konwencji ICSID przeciwko krajowi afrykańskiemu dotyczyła Maroka [Le Bars, Le Bars 2018]. Aktualnie ponad 45 państw jest sygnatariuszami Konwencji ICSID [Naud, Sanderson i Lapunzina - Veronelli 2019]. Wszystko to pokazuje, jak ważne miejsce dla krajów Afryki ma arbitraż inwestycyjny, jak również, w jaki sposób może one wpływać na rozwój ustrojowy tych państw.Standardy w arbitrażu inwestycyjnym – doświadczenia poprzedzające BIT 2016. Przez wiele lat głównym celem prawa inwestycyjnego była przede wszystkim ochrona inwestorów. Dotychczasowa praktyka wykazała szereg wad międzynarodowego prawa inwestycyjnego, oraz potrzebę wprowadzenia zbalansowanego podejścia do umów inwestycyjnych oraz arbitrażu inwestycyjnego. Oczywistą konsekwencją takiego stanu rzeczy było i jest poszukiwanie nowych rozwiązań, które powinny brać pod uwagę nie tylko interes inwestora, obarczone szeregiem ograniczeń w stosunku do państw, w których ma miejsce inwestycja, ale i interes państw poprzez wspieranie realizacji m.in. praw człowieka, praw pracowniczych oraz ochrony środowiska w ramach inwestycji.Dostrzec można dwie tendencje zmierzające do zniwelowania negatywnego obrazu umów inwestycyjnych. Pierwsze podejście, które określa się jako bardziej radykalne, zostało zaprezentowane m.in. przez Brazylię. Państwo to zrezygnowało całkowicie z zawierania umów o wspieraniu inwestycji. Wprawdzie Brazylia podpisała 14 BIT-ów, nie zostały one jednakże ratyfikowane przez odpowiednie organy państwowe. Tym samym nie są one częścią systemu prawnego Brazylii i wyłącza ją to z siatki państw opierających inwestycje międzynarodowe na gwarancjach wynikających z BIT. Za jedną z podstawowych przyczyn takiego podejścia uznaje się niechęć do promowania inwestorów i inwestycji zagranicznych oraz ich prawne faworyzowanie w zestawieniu z ojczystymi inwestorami, a także inwestycjami [Martins 2017].Inne stanowisko, uznawane za korzystne dla przetrwania arbitrażu inwestycyjnego oraz umów o wspieranie inwestycji zagranicznych, zostało przyjęte przez dwa m.in. afrykańskie państwa, które są omawiane w niniejszej pracy, a mianowicie przez Maroko i Nigerię.Podejście do inwestycji zagranicznych i arbitrażu inwestycyjnego w Nigerii oraz Maroku. Nigeria jest państwem-stroną ponad piętnastu umów międzynarodowych promujących inwestycje zagraniczne. Co więcej, pięć z nich odwołuje się do najbardziej hermetycznego systemu arbitrażu w ramach Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych, czyli Konwencji Waszyngtońskiej z 1965 r.[5] [Bayo-Ojo 2018].Z kolei, Maroko jest stroną ponad pięćdziesięciu umów o wspieraniu inwestycji. Królestwo Marokańskie jest postrzegane jako przystań arbitrażowa Afryki, co wydaje się poparte faktem, iż państwo to ma rozległe doświadczenie zarówno dyplomatyczne, jak i w zakresie arbitrażu inwestycyjnego. Nie bez znaczenia jest również utworzenie Międzynarodowego Centrum Mediacji i Arbitrażu w Casablance, w skrócie CIMAC [Gilg 2015], co daje wyraz potencjałowi, który drzemie w tym państwie. Co ważniejsze Maroko można określić jednym z największych beneficjentów inwestycji zagranicznych w Afryce. Z kolei Casablanca postrzegana jest jako jeden z największych ośrodków gospodarczych Afryki [Alonso 2019]. Maroko to również jednno z pierwszych państw, które przystąpiły do wspomnianej Konwencji Waszyngtońskiej z 1965 r. [Alonso 2019]. Prowadzi to do potrzeby utworzenia stabilnego systemu inwestycji z jednoczesnym zapewnieniem realizacji polityki państwowej Maroka.BIT 2016 ogólna charakterystyka.Umowa między analizowanymi państwami jest doskonałym przykładem trendów zmierzających do zbalansowania interesów stron oraz promujących ich zrównoważony rozwój [Subedi QC 2020: 1]. Nomen omen kwestia zrównoważonego rozwoju państw, jest wskazywana jako hasło przewodnie umowy. Podkreśla to również użyty w BIT 2016 zwrot „zrównoważony rozwój”. Jest wspominany w BIT 2016 kilkanaście razy [Kendra, Bradshaw i Kabbouri 2017], poczynając od preambuły, gdzie sformułowaniem tym posłużono się aż trzy razy.Na samym początku, w słowniku BIT 2016, zgodnie z przyjętą konwencją, zawarto definicję pojęcia inwestycji, która zgodnie z art. 1 umowy ma sprzyjać zrównoważonemu rozwojowi Państwa. Kolejno termin ten użyto w art. 23, który reguluje prawo do tworzenia i przyjmowania prawa przez państwo stronę w celu osiągnięcia rozwoju państwa.Idąc dalej art. 24 BIT 2016 noszący tytuł „Społeczna korporacyjna odpowiedzialność”, przewiduje, że inwestorzy poprzez dokonywane inwestycje powinni dokładać maksymalnych starań mających na celu wspieranie państwa strony, w którym dokonywana jest inwestycja.Kwestia możliwości wprowadzania odpowiednich regulacji przez państwa wydawać się może oczywista z punktu widzenia np. prawa konstytucyjnego czy też z punktu widzenia suwerenitetu współczesnych państw. Częstokroć jednak arbitraż inwestycyjny, w tym szczególnie w odniesieniu do państw rozwijających się, jest i był skuteczną blokadą przeciwko przyjmowaniu regulacji, które są korzystne z punktu widzenia polityki społecznej, ale niedopuszczalne z uwagi na zapisy umów wspomagających inwestycje i nie mogą być przyjęte[6].W tym celu Nigerii i Maroku zagwarantowano na podstawie art. 13 możliwość podejmowania działań mających na celu zapewnienie, że inwestycje na ich terytorium są dokonywane z uwzględnieniem tak ważnych kwestii, jak ochrona środowiska oraz czynniki społeczne. Wskazuje się, że rozwiązanie to daje szeroki margines państwom stronom do przyjmowania w tym zakresie regulacji, które uznają za właściwe [Kendra, Bradshaw i Kabbouri 2017].Przechodząc do bardziej szczegółowej analizy BIT 2016, zgodnie z treścią zawartą w Preambule, głównym celem umowy o wsparciu inwestycji jest zasada balansu praw państw-stron, inwestorów oraz inwestycji. Podejście takie zostało poparte listą wymogów wysuwanych w stosunku do inwestorów, jak i do państw–stron. Chcąc wymienić klika z nich, na samym początku należy wspomnieć o obowiązkach państw, z których wynika, że mają one zgodnie z art. 17 podejmować działania mające na celu zwalczanie korupcji; zgodnie z art. 18 zobowiązane są gwarantować prawa człowieka oraz prawa pracowniczych. Z kolei inwestorzy zgodnie z art. 19, powinni dotrzymywać się zasad ładu korporacyjnego. Dodatkowo w art. 24 wprowadzono ogólną klauzulę, zgodnie z którą inwestor jest zobowiązany szanować prawo miejscowe, jak również do działania z dotrzymywaniem praktyk dot. odpowiedzialności społecznej. Ponadto inwestor ma zgodnie z art. 14 BIT dokonywać prognoz wpływu inwestycji na środowisko państw stron oraz na miejscową społeczność [Kendra, Bradshaw i Kabbouri 2017].BIT 2016 a przeciwdziałanie korupcjiSzczególny charakter nadano kwestiom zwalczania korupcji. Zgodnie z art. 17 państwa-strony zobowiązują się do podejmowania starań mających na celu zwalczanie i zapobieganie korupcji, w celu realizacji założeń BIT 2016. Z uwagi na zbalansowany charakter BIT 2016 należy wspomnieć, że z kolei inwestor jest zobligowany wprost w BIT 2016 do dotrzymywania się przepisów krajowych i wpierania w ten sposób walki z korupcją. W porozumieniu wprost wskazano, że inwestorzy są zobligowani do przeciwdziałania wręczaniu korzyści majątkowych funkcjonariuszom publicznym, członkom ich rodzin na etapie poprzedzającym inwestycje, w trakcie inwestycji i po jej dokonaniu.Uzupełnieniem powyższego rozwiązania jest art. 17 pkt. 3, który przewiduje, że zobowiązani są oni także do powstrzymania się od czynów zakwalifikowanych jako podżeganie, pomocnictwo lub porozumiewania się w celu popełnienia przestępstw korupcyjnych.Jednocześnie art. 17 w pkt. 4 i 5 reguluje, że w przypadku naruszenia tego rodzaju przepisów inwestor może podlegać odpowiedzialności karnej, zgodnie z obowiązującym prawem krajowym [Zugliani 2019: 762]. W rzeczywistości tworzy to podstawę do pociągnięcia godo odpowiedzialności karnej przed sądami powszechnymi Nigerii albo Maroka.Wspólny Komitet ds. Zapobiegania SporówBIT 2016 wprowadza organ w postaci Wspólnego Komitetu ds. Zapobiegania Sporów. Jest to nowatorskie rozwiązanie, które zakłada utworzenie mechanizmów pozwalających na uniknięcie kosztochłonnych i czasochłonnych postępowań arbitrażowych w sprawach sporów wynikłych w toku inwestycji.Zgonie z art. 26 BIT 2016, w skład Wspólnego Komitetu wchodzą osoby oddelegowane przez oba państwa. Celem nadrzędnym tego organu, jest kontrola nad wykonaniem postanowień porozumienia [Leon et al. 2017]. W związku z tym każda ze spraw będzie poddana wstępnej ewaluacji przez Wspólny Komitet. Strony BIT 2016 są zobligowane do podejmowania prób rozwiązania sporów wynikłych, w związku z inwestycją, na drodze negocjacji lub konsultacji [Polanco 2019:87-88].Idąc dalej, na podstawie art. 4 pkt. d, Wspólny Komitet ma na celu rozwiązywanie wszelakich powstałych trudności albo sporów dotyczących inwestycji, ponieważ na podstawie art. 27 BIT 2016 przed wdaniem się w spór każde naruszenie będzie analizowane przez Wspólny Komitet. Czynnikiem uruchamiającym procedurę, przewidzianym w art. 27 jest wystosowanie tzw. szczególnego pytania przez inwestora. Powinno ono określać trudności lub przeszkody napotkane w trakcie realizacji inwestycji, po czym Wspólny Komitet w terminie 90 dni, z możliwością wydłużenia tego okresu o kolejne 60 dni, zbada sprawę w celu przedstawienia potencjalnego rozwiązania. Co ciekawe całość postępowania odbywać się będzie za zamkniętymi drzwiami . Jest to szczególnie ważna cecha tej procedury z uwagi na sam charakter postępowania inwestycyjnego, które może potencjalnie budzić wiele społecznych kontrowersji i pozwoli na załagodzenie powstałych nieporozumień. Dopiero po skorzystaniu ze wspomnianego mechanizmu, w ciągu sześciu miesięcy od wniesienia pytania szczególnego, inwestor może wystąpić na drogę arbitrażu inwestycyjnego [Adenipekun 2018]. Termin sześciu miesięcy jest tzw. cooling off period – okres ochłonięcia i tradycyjnym instrumentem stosowanym w arbitrażu inwestycyjnym.Jednocześnie inwestor jest zobowiązany do wyczerpania drogi sądowej w państwie, w którym inwestycja będzie miała miejsce. Kładzie się akcent na to, że taki mechanizm ma prowadzić do zbalansowania relacji pomiędzy państwem a inwestorem i dać możliwość rozwiązania sprawy na poziomie prawa krajowego. Pojawiają się jednak głosy krytyczne, wskazująca na trudności związane dla przykładu z systemem sądownictwa w Nigerii, w którym postępowania sądowe ciągną się nawet do dziesięciu lat, co sprawia, że taki wyraz zbalansowanego podejścia może być czynnikiem powodującym nieskuteczność rozwiązań przyjętych w omawianej umowie [Bayo-Ojo 2018]. Z drugiej jednak strony państwa–strony chcąc przyciągnąć inwestorów, powinny dokładać starań do usprawnienia ojczystego systemu rozwiązywania sporów na drodze sądowej, aefektem ubocznym tego obowiązku, jest dążenie do polepszenia sytuacji np. systemu sądownictwa w państwie, w którym ma miejsce inwestycja.BIT 2016 a prawa człowiekaJednym z największych osiągnięć BIT 2016, jest zawarcie w nim regulacji dotyczących promowania praw człowieka.Już w preambule podkreślono rolę inwestycji zagranicznych przy wspieraniu praw człowieka i rozwoju obywateli. Wskazuje się, że powołanie się w Preambule na role inwestycji przy ochronie praw człowieka pozwala sądom arbitrażowym działającym na podstawie BIT 2016 na balansowanie interesów gospodarczych oraz kwestii dotyczących prawa człowieka [Zugliani, 2019:764] i tym samym pozytywnie wpływać na rozwój tak ważnego aspektu funkcjonowania każdego ze społeczeństw, jak respektowanie praw człowieka.Art. 15 w pkt. 5 zakłada obowiązek każdej ze stron BIT 2016 do zapewniania zaplecza prawnego, które będzie zabezpieczało prawa pracownicze. Obowiązek ten jest jednak obwarowany ograniczeniem w postaci zapewnienia tych podstawowych gwarancji w miarę możliwości państwa-gospodarza zważywszy na jego sytuację społeczną i gospodarczą [Zugliani 2019:764]. W rzeczywistości zapis taki może budzić pewne zastrzeżenia, ponieważ mimo wyrażenia dyrektywy promowania praw człowieka, uzależniono jej realizację od woli jego władz i w ten sposób staje się niebezpieczną furtką do nadużyć.Kolejny zapis, pośrednio dotyczący praw człowieka, to ochrona praw pracowników. Art. 15 pkt 2 zakłada, że państwa–strony nie mogą obniżać standardów pracy i praw pracowniczych w celu przyciągnięcia inwestycji, co więcej strony są zobowiązane do zagwarantowania realizacji praw sferze prawa pracy [Zugliani 2019:765].Niezwykle ważnym rozwiązaniem jest art. 15 pkt 6 BIT 2016, zgodnie z którym strony są zobowiązane do zapewnienia zgodności swego systemu prawnego z międzynarodowymi standardami ochrony praw człowieka [Zugliani 2019:765]. Trudno jednak wyobrazić sobie możliwość skutecznej kontroli nad wykonaniem tych obowiązków po stronie państwa, w którym ma mieć miejsce inwestycja. O ile w ramach inwestycji, realizacji tego rodzaju obowiązków może dochodzić sam inwestor, na drodze arbitrażu inwestycyjnego po pierwotnych wnioskach Wspólnego Komitetu, to w rzeczywistości trudno sobie jednak wyobrazić tego rodzaju sytuacje z uwagi na gospodarczy charakter inwestycji, jak również na pierwotne i naczelne założenie zapewniające zbalansowania instrumentów po stronie państwa i inwestora. Tym samym inwestor będzie faktycznie ingerował w sprawy wewnętrzne niezawisłego kraju. Państwo ma prawo kształtowania polityki społecznej i częstokroć ograniczenia wynikające z realizacji praw człowieka mogą mieć swój początek w globalnych trudnościach ekonomicznych, kulturowych itd. Wydaje się, że w rzeczywistości zapis ten ma być zachętą dla państw-stron do respektowania praw człowieka, w celu przyciągnięcia inwestycji i tym samym przepis ten ma służyć jako pewnego rodzaju bezpiecznik.BIT 2016 nałożył na inwestora, zgodnie z art. 18 pkt 2 oraz 3, obowiązek promowania praw człowieka na terytorium państwa, w którym ma miejsce inwestycja. Stanowi on, że inwestor jest zobowiązany do prowadzenia działalności w sposób, który zapewni wykonywanie praw pracowników oraz praw człowieka zgodnie z prawem i umowami międzynarodowymi, których stroną jest państwo, w którym ma miejsce inwestycja.Jak już wspomniano, BIT 2016 otwiera furtkę trybunałom arbitrażowym na to, ażeby mogły one analizować również kwestie dotyczące praw człowieka w ramach realizacji inwestycji [Zugliani 2019:765], co uznać należy za dodatkowy asumpt do promowania praw człowieka na terytorium Nigerii i Maroka.BIT 2016 a ochrona środowiskaDużo uwagi poświęcono w BIT 2016 kwestiom z zakresu prawa ochrony środowiska w ramach dokonywanych inwestycji. Umowa już w samej preambule wskazuje, że zrównoważony rozwój państw stron zakłada realizację zadań w “filarze środowiskowym”.Wyraz temu założeniu daje art. 13 zatytułowany “Inwestycja i środowisko”. Stanowi on w pkt 1, że prawa krajowe państw-stron dotyczące ochrony środowiska, jak również umowy międzynarodowe stanowiące o ochronie środowiska, odgrywają ważną rolę przy realizacji inwestycji. Innymi słowy, państwa są zobowiązane do dokładania należytych starań w celu realizacji zadań w sferze ochrony środowiska i działania te mogą podlegać kontroli składów orzeczniczych trybunałów arbitrażowych.Zgodnie z pkt 2 każda strona BIT 2016 ma prawo do uregulowania, kontroli oraz ścigania działań dotyczących naruszenia ustawodawstwa o ochronie środowiska. Rozwiązanie takie podkreśla, że państwa-strony są zobowiązane do dostosowywania swego ustawodawstwa do potrzeb, które stawia rzeczywistość, a które mają na celu ochronę środowiska. Co więcej, mają one prawo i obowiązek do ścigania na drodze prawnokarnej lub administracyjno–prawnej czynów, które stanowią naruszenie ustawodawstwa o ochronie środowiska.Idąc dalej, punkt 4 art. 13, jest klauzulą generalną, która zakłada, że umowa nie może być podstawą do ograniczenia działań ze strony państw – stron na rzecz realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska. Zapis ten jest odpowiedzią na zarzuty wysuwane w stosunku do międzynarodowego prawa inwestycyjnego i arbitrażu inwestycyjnego, szczególnie w państwach Afryki. Dosyć często tacy inwestorzy, jak korporacje międzynarodowe mogą wywierać presję na państwo, w którym ma miejsce inwestycja w celu uzyskania lepszych warunków inwestycji, co może dziać się kosztem środowiska i miejscowej społeczności zamieszkałej na terytorium, gdzie ma miejsce inwestycja. Może to nieśćdalekosiężne konsekwencje dla obywateli danego kraju.Dodatkowo, na podstawie z art. 14 pkt. 2 inwestor przed dokonaniem inwestycji jest zobowiązany do przedstawienia wstępnej prognozy oddziaływania na środowisko oraz społeczności państwa, w którym dokonana ma być inwestycja. W art. 18 określono, że inwestor powinien m.in. dotrzymywać ustanowionego planu środowiskowego, pracowniczego itd. [Gazzini 2017].Z kolei art. 18 w pkt 3 nakłada na inwestora obowiązek dotrzymywania praw ochrony środowiska zgodnie z prawem i umowami międzynarodowymi obowiązującymi na terytorium państw, w którym ma miejsce inwestycja.PodsumowanieProgresywny charakter BIT 2016 polega na tym, że nie jest on jedynie instrumentem służącym ochronie inwestycji, ale w założeniu powinien walnie przyczyniać się do tego, ażeby inwestor był również współodpowiedzialny za kwestie środowiskowe, społeczne, ochronę praw człowieka oraz walkę z korupcją w Nigerii i Maroku. [Gazzini 2017]. Daje to solidne podwaliny do usprawnienia systemu samego państwa oraz wywieranie pozytywnej presji ze strony inwestora na państwo, w którym ma miejsce inwestycja.Idąc dalej, państwa chcąc wyeliminować jeden z najbardziej krytykowanych aspektów inwestycji zagranicznych i arbitrażu inwestycyjnego przewidziały gwarancję, że każde z państw–stron zachowają pełne prawo tworzenia swojej polityki społecznej poprzez działalność ustawodawczą w ramach dokonywanej inwestycji [Gazzini 2017]. Jest to asumptem do tego, ażeby rządy dbały o zrównoważony rozwój społeczeństw i gospodarek nie nadając prymu inwestycjom zagranicznym.Podkreśla się również, że mimo wprowadzenia zapisów dotyczących ochrony środowiska oraz ich sformułowanie pozwala na dużą swobodę interpretacyjną ze strony państw–stron [Gazzini 2017], a co za tym idzie może prowadzić do rzędu nadużyć, przed którymi międzynarodowa umowa o ochronie inwestycji ma chronić. Idąc dalej, jest to również wyłam od naczelnej zasady zbalansowania stron.Rozwiązaniem, które jest dwojako oceniane, jest utworzenie Wspólnego Komitetu. Regulacja dotycząca tego organu budzi pewne wątpliwości, ponieważ nie przewidziano jakie skutki prawne będą miały wyniki pracy Komitetu [Leon, Cannon i Naish 2017]. W rzeczywistości może to być pewnego rodzaju instrument zastępczy dla arbitrażu inwestycyjnego, podobny do rozwiązań funkcjonujących w sytuacjach, gdy państwa nie mają BIT. Inwestor w takim przypadku ma jedynie możliwość zwrócenia się o pomoc do odpowiednich organów swego państwa w celu podjęcia zabiegów dyplomatycznych albo też bezpośrednich negocjacji z państwem, w którym ma miejsce inwestycja. W tym stanie faktycznym wydaje się, że jest to nieco niedopracowany instrument, który ma jednak ogromny potencjał, ponieważ po doprecyzowaniu usprawni środowisko inwestycyjne w państwach– stronach BIT 2016. Wskazuje jednak, że w aktualnym kształcie pozwala on na polityzację postępowania inwestycyjnego, chociażby z uwagi na fakt, że członkami Wspólnego Komitetu, w tym przypadku są przedstawiciele państwo, w którym ma miejsce inwestycja i może ono za ich pośrednictwem dążyć do tworzenia przeszkód dla rozpoczęcia sporu w ramach arbitrażu inwestycyjnego [Leon, Cannon i Naish 2017].Słusznym wydaje się argument, że takie podejście wypacza możliwość rozwiązywania sporów na drodze arbitrażu inwestycyjnego. Zakłada on apolityczność i brak zależności rozpoczęcia procesu wszczynania postępowania od państw, w którym ma miejsce inwestycja [Gazzini 2017].Aspekt dotyczący możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności inwestora przed sądami państwa, w którym ma miejsce inwestycja, jest rozwiązaniem będącym realizacją zbalansowanego podejścia do stosunków inwestycyjnych, co ma duże znaczenie w przypadku, gdy inwestorem są międzynarodowe korporacje [Gazzini 2017].Nie podlega wątpliwości, że innowacyjne podejście Maroka i Nigerii są wyrazem poszukiwania ulepszonej wersji BIT, która bierze pod uwagę nie tylko tradycyjną ścieżkę ochrony inwestora, ale i kwestie środowiskowe i społeczne państwa, w którym ma miejsce inwestycja. To samo dotyczy możliwości odpowiedzialności inwestora, w tym również i karnej przed sądami krajowymi, co może być czynnikiem stymulującym do dostosowywania się do ustawodawstwa krajowego [Gazzini 2017].BIT 2016 reguluje obowiązki inwestora względem terytorium państwa, w którym ma miejsce inwestycja na poziomie przed jej dokonaniem, w trakcie jej realizacji, jak również po jej zrealizowaniu. Podkreślenie obowiązków inwestora jest największym osiągnięciem analizowanej umowy, ponieważ dotychczas tego rodzaju umowy międzynarodowe określały jedynie obowiązki państwa, w którym ma mieć miejsce inwestycja. W ten sposób BIT 2016 zapewnia, że państwo, w którym odbywa się inwestycja, uzyska korzyści nie tylko doraźne, ale i perspektywie długofalowej [Nweke-Eze 2017].Pozytywnym efektem ubocznym jest fakt, że BIT 2016 może być znaczącym bodźcem do zmian ustrojowych w państwach stronach w celu przyciągnięcia inwestycji na podstawie BIT 2016.BibliografiaAdenipekun A. (2018), How Soon is Too Soon to Activate ISDS? The Nigeria-Morocco BIT Solution to Hasty Arbitration, Kluwer Arbitration Blog, źródło: http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2018/06/13/soon-soon-activate-isds-nigeria-morocco-bit-solution-hasty-arbitration/ dostęp: 1.09.2020.Alonso M. El H. (2019), African Dynamism: Morocco as a Potential Hub for International Arbitration”, Kluwers Arbitration Blog, źródło: http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2019/06/04/african-dynamism-morocco-as-a-potential-hub-for-international arbitration/#:~:text=In%20conclusion%2C%20in%20view%20of,a%20hub%20for%20international%20arbitration. dostęp: 05.09.2020.Bayo-Ojo B., (2018), Morocco-Nigeria BIT: A Departure Or More Of The Same?, Mondaq, źródło: https://www.mondaq.com/nigeria/inward-foreign-investment/765460/morocco-nigeria-bit-a-departure-or-more-of-the-same dostęp: 19.08.2020.Gazzini T. (2017), Nigeria and Morocco Move Towards a “New Generation” of Bilateral Investment Treaties, Investment Treaty News, źródło: shorturl.at/qBEP0 dostęp: 1.09.2020Gazzini T. (2017), The 2016 Morocco–Nigeria BIT: An Important Contribution to the Reform of Investment Treaties, Ivestment Treaty News Issue 3. Volume 8. September 2017 źródło: https://www.iisd.org/system/files/publications/iisd-itn-september-2017-english.pdf dostęp: 1.09.2020.Gilg J.Y. (2015), Morocco: The new gateway to Africa , źródło: https://iclg.com/alb/5543-morocco:-the-new-gateway-to-africa dostęp: 15.08.2020Kendra T., Bradshaw R., Kabbouri I. (2017), The Morocco-Nigeria BIT: a new breed of investment treaty?, November 16, Practical Law Arbitration Blog, źródło: http://arbitrationblog.practicallaw.com/the-morocco-nigeria-bit-a-new-breed-of-investment-treaty/ dostęp: 02.09.2020.Le Bars B., Le Bars L. (2018), The Evolution of Investment Arbitration in Africa, Global Arbitration Review, źródło: https://globalarbitrationreview.com/benchmarking/the-middle-eastern-and-african-arbitration-review-2018/1169359/the-evolution-of-investment-arbitration-in-africa#endnote-003 , dostęp: 10.09.2020.Leon P., Cannon A. Naish V., Reevesis E. (2017), Is the recently signed Morocco-Nigeria BIT a step towards a more balanced form of intra-African investor protection?, źródło: https://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=30572197-6f57-4f2b-a3c1-692ba2bb46be dostęp: 03.09.2020.Martins J.H.V. (2017), Brazil’s Cooperation and Facilitation Investment Agreements (CFIA) and Recent Developments, Investment Treaty News, źródło: https://www.iisd.org/itn/2017/06/12/brazils-cooperation-facilitation-investment-agreements-cfia-recent-developments-jose-henrique-vieira-martins/ wejście: 10.08.2020 r.Naud T., Sanderson B., Veronelli A.L. (2019), Recent Trends in Investment Arbitration in Africa, Global Arbitration Review, źródło: shorturl.at/fwBH6 dostęp: 12.09.2020.Nweke-Eze S. (2017), BIT between Morocco and Nigeria – A Bold Step in the Right Direction?, Kluwer Arbitration Blog źródło: http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2017/06/22/bit-morocco-nigeria-bold-step-right-direction/ dostęp: 28.08.2020.Onyema E. (2018), Rethinking the Role of African National Courts in Arbitration., Kluwer Law International.Polanco R. (2019), The Return of the Home State to Investor-State Disputes Bringing Back Diplomatic Protection?, Investment Treaty News, źródło: https://cf.iisd.net/itn/2019/04/23/the-return-of-the-home-state-to-investor-state-disputes-bringing-back-diplomatic-protection/ dostęp: 6.09.2020.Subedi QC S. P. (2020), International Investment Law: Reconciling Policy and Principle, Hart Publishing https://icsid.worldbank.org/resources/rules-and-regulations/convention/overview dostęp: 01.09.2020UNCTAD (2020),World Investment Report 2020:International Production Beyond the Pandemic, OECD Publishing, Paris,źródło: https://doi.org/10.18356/920f7642-en, dostęp: 15.09.2020.Zugliani N. (2019), Human Rights In International Investment Law: The 2016 Morocco–Nigeria Bilateral Investment Treaty, International and Comparative Law Quarterly, 68(3), ss. 764-766.[1] Doktor, LL.M. Uppasalla Universitetet; Asystent, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński. ORCID:0000-0001-5314-5906[2] Teksty dostępny pod poniższym linkiem: https://investmentpolicy.unctad.org/international-investment-agreements/treaties/bilateral-investment-treaties/3711/morocco---nigeria-bit-2016- dostęp: 04.09.2020[3] Więcej: https://www.reuters.com/article/nigeria-pipeline-morocco-idUSL8N1DY007 ; https://www.reuters.com/article/morocco-fertilizers-idUSL8N2E25X0[4] Jest to Konwencja, która wprowadza najdalej idące konsekwencję dla państw sygnatariuszy, chociażby poprzez fakt, że wyroki wydane przez Trybunały ICSID automatycznie stają się częścią systemu państw stron.[5] Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych („ICSID”).[6] Zjawisko to ma formę zapisów o tak zwanych klauzulach stabilizacyjnych zamrażających ustawodawstwo państwa, w którym ma miejsce inwestycja w stosunku do konkretnego inwestora albo też w postaci presji ze strony inwestora dotyczącej braku działań ustawodawczych w konkretnych sferach funkcjonowania państwa – gospodarza.
