Ubiegłoroczne protesty przeciwko rządowi Bojko Borisowa i zaostrzenie konfliktu kohabitacyjnego pomiędzy obozem prezydenta Rumena Radewa a koalicją Obywateli na rzecz Europejskiego Wyboru Bułgarii (GERB) oraz ugrupowań wchodzących do 2019 r. w skład Zjednoczonych Patriotów doprowadziło do skrajnej polaryzacji bułgarskiej sceny politycznej. Stare partie polityczne, w tym GERB z koalicjantami czy Bułgarska Partia Socjalistyczna, straciły dużą część swojego poparcia społecznego na rzecz ugrupowań antysystemowych, takich jak „Jest Taki Lud” czy „Powstań! Mafia won!”. W kwietniowych wyborach do Zgromadzenia Ludowego XLV kadencji wygrała GERB wprowadzając do 240-osobowego parlamentu 75 posłów, ale sromotną porażkę ponieśli jej byli koalicjanci, i desygnowany na premiera Daniel Mitow nie był w stanie sformować rządu. Nie udało się to również politykom z innych ugrupowań, w związku z czym prezydent na podstawie art. 99 ust. 5 ustawy zasadniczej podjął decyzję o powołaniu rządu eksperckiego Stefana Janewa oraz rozwiązaniu parlamentu i ogłoszeniu ponownych wyborów. Wybory do Zgromadzenia Ludowego XLVI kadencji w połowie lipca nieznacznie wygrało „Jest Taki Lud” (65 mandatów) przed GERB (63 mandaty), ale ani jednemu, ani drugiemu ugrupowaniu nie udało się stworzyć gabinetu. W ostatniej próbie misję tworzenia rządu otrzyma Bułgarska Partia Socjalistyczna, ale jeżeli nie uda jej się utworzyć gabinetu Bułgarię czekają trzecie wybory parlamentarne w tym roku. Tymczasem od 20 sierpnia 2021 r. rząd Janewa jest najdłużej utrzymującym się u władzy rządem eksperckim w historii Bułgarii.Zgodnie z art. 111 ust. 2 Konstytucji Bułgarii z 12 lipca 1991 r. po kwietniowych wyborach parlamentarnych rząd Bojko Borisowa podał się do dymisji. W art. 99 ustawy zasadniczej przewidziano trzy fazy powołania nowego gabinetu. W pierwszej kolejności prezydent po konsultacji z klubami parlamentarnymi powierza misję tworzenia rządu kandydatowi na premiera wskazanemu przez największy spośród nich. Jeżeli w ciągu tygodnia kandydatowi na premiera nie uda się sformować gabinetu, w drugiej kolejności misję tworzenia rządu powierza się kandydatowi wskazanemu przez drugi co do wielkości klub parlamentarny. Jeżeli i to w ciągu tygodnia nie przyniesie pozytywnego rezultatu, w trzeciej kolejności prezydent powierza misję tworzenia rządu kandydatowi na premiera zaproponowanemu przez inny klub parlamentarny. Jeżeli i w tym przypadku nie zostanie ostatecznie sformowany gabinet prezydent ma obowiązek powołania rządu eksperckiego (служебно правителство), rozwiązania Zgromadzenia Ludowego oraz zarządzenia nowych wyborów parlamentarnych.W przeciwieństwie do analogicznych polskich rozwiązań rząd ekspercki musi powstać w sytuacji klinczu związanego z niemożnością utworzenia gabinetu dysponującego zapleczem politycznym. Polska konstytucja nakazuje pełnienie obowiązków dotychczasowemu rządowi do chwili zaprzysiężenia kolejnego, co oznacza, że rząd bezwzględnie musi mieć poparcie ugrupowań zasiadających w Sejmie. Przywoływana od czasu do czasu w polskim dyskursie politycznym konieczność powołania „rządu technicznego” nie ma zatem – w odróżnieniu od Bułgarii – podstaw normatywnych.Na przestrzeni ponad trzech dekad od upadku komunizmu spośród 17 gabinetów 6 miało charakter rządu eksperckiego, licząc z tym obecnym gen. rez. Stefana Janewa, do momentu zaprzysiężenia sekretarza ds. bezpieczeństwa i obrony w kancelarii prezydenta gen. rez. Rumena Radewa, a wcześniej w 2017 r. wicepremiera i ministra obrony w rządzie eksperckim Ogniana Gerdżikowa. Przed gabinetem Janewa rządy eksperckie utrzymywały się u sterów władzy łącznie przez blisko 16 miesięcy, średnio przez 93 dni. Rząd Janewa jest obecnie najdłużej sprawującym władze rządem eksperckim w historii Bułgarii. Szczegółowe informacje na ich temat zawiera poniższa tabela.Nr rząduPremierZaprzysiężenieDymisjaOkres rządzenia84Reneta Indżowa17 X 199425 I 1995100 dni86Stefan Sofijanski12 II 199721 V 199798 dni91Marin Rajkow13 III 201329 V 201377 dni93Georgi Bliznaszki6 VIII 20147 XI 201493 dni95Ognian Gerdżikow27 I 20174 V 201797 dni97Stefan Janew12 V 2021Pierwszy z rządów eksperckich, Renety Indżowej, został zaprzysiężony przez prezydenta Żeliu Żelewa po nieudanej próbie powołania koalicji rządowej przez Związek Sił Demokratycznych (ZSD) i Bułgarską Partię Socjalistyczną (BPS) oraz rozwiązaniu Zgromadzenia Ludowego XXXVI kadencji. W literaturze przedmiotu jest oceniany jako najlepszy rząd ekspercki w historii i jeden z lepszych rządów po 1991 r. w ogóle. Poza tym to jedyny w historii Bułgarii, na czele którego stała kobieta. W ciągu trzech miesięcy u sterów władzy Indżowej udało się ustabilizować kurs lewa, podnieść płacę minimalną o blisko 20% i wypłacić trzynaste emerytury, zintensyfikowano walkę z korupcją oraz zaostrzono nadzór nad procesem prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Rząd przyjął ponad 250 aktów normatywnych. Poza ministrem rolnictwem (Rumen Christow, ZSD) sama premier oraz 16 pozostałych członków gabinetu nie było członkami żadnej partii politycznej.Kolejny rząd ekspercki powołał kilka dni po swoim zaprzysiężeniu wywodzący się z ZSD prezydent Petyr Stojanow. Na jego czele stanął Stefan Sofijanski z ZSD, zresztą w jego gabinecie aż 7 tek (łącznie z teką premiera) należało do ZSD. Geneza powstania rządu eksperckiego związana jest z masowymi protestami społecznymi, będącymi wynikiem fatalnej sytuacji ekonomicznej w kraju, hiperinflacją, kryzysem bankowym, które doprowadziły do dymisji premiera Żana Widenowa z BPS. Socjalistom nie udało się sformować nowego gabinetu, dlatego Stojanow rozwiązał Zgromadzenie Ludowe XXXVII kadencji. W ciągu trzech miesięcy rządów udało się Sofijanskiemu ustabilizować sytuację ekonomiczną i przygotować grunt pod absolutne zwycięstwo ZSD.Dwie trzecie rządów eksperckich miało miejsce w ostatnich ośmiu latach. W lutym 2013 r., na kilka miesięcy przed zakończeniem czteroletniego okresu prerogatyw Zgromadzenia Ludowego XLI kadencji, na skutek protestów antyrządowych do dymisji podał się pierwszy gabinet sformowany przez Bojko Borisowa z GERB. Prezydent Rosen Plewneliew zwrócił się do GERB o sformowanie nowego rządu, następnie do BPS oraz Ruchu na rzecz Praw i Wolności. Każde z ugrupowań odmówiło, stąd też prezydent powierzył misję tworzenia nowego rządu Marinowi Rajkowowi. W kierowanym przez niego gabinecie dominowali bezpartyjni (15 osób z premierem włącznie), ale dwie teki objęli politycy GERB (Ekaterina Zachariewa – wicepremier, minister rozwoju regionalnego i inwestycji publicznych, Nikolaj Petrow – minister zdrowia).Półtora roku później, w sierpniu 2014 r. powstał rząd Georgi Bliznaszkiego, prawnika, byłego posła i europosła BPS, usuniętego pół roku wcześniej z ugrupowania za działanie na szkodę dobrego imienia partii oraz systematyczne naruszanie statutu. Po dymisji centrolewicowego rządu Płamena Oreszarskiego, związanej z aferą wokół powołania magnata medialnego Delana Peewskiego na szefa Państwowej Agencji Bezpieczeństwa Narodowego, prezydent Plewneliew podjął konsultacje z liderami największych ugrupowań w Zgromadzeniu Ludowym na temat przedterminowych wyborów. Gabinet Oreszarskiego składał się z 17 członków (z premierem włącznie), w większości bezpartyjnych, ale trzy teki objęli politycy GERB (Zachariewa – wicepremier, minister rozwoju regionalnego i inwestycji publicznych, Rumen Porożanow – finanse, Nikolina Angełkowa – transport, technologie informacyjne i komunikacja), po jednym ZSD (Jordan Bakałow – sprawy wewnętrzne) oraz ruch „Bułgaria dla Obywateli” (Daniel Mitow – sprawy zagraniczne).Przedostatnim rządem technicznym był rząd Ogniana Gerdżikowa, którego geneza związana jest z dymisją drugiego gabinetu Bojko Borisowa po przegranych przez kandydatkę GERB Ceckę Caczewą-Dangowską wyborach prezydenckich. Żadnemu z pozostałych ugrupowań nie udało się sformować rządu, dlatego nowo wybrana głowa państwa Rumen Radew zdecydował się powierzyć misję tworzenia gabinetu Gerdżikowowi – byłemu przewodniczącemu Zgromadzenia Ludowego w latach 2001-2005 z ramienia Narodowego Ruchu Symeona Drugiego (Sakskoburggotskiego). Rząd Ogniana Gerdżikowa składał się premiera i 20 ministrów, w większości bezpartyjnych, a także po jednym z ZSD (Iłko Semerdżiew – wicepremier, minister zdrowia), BPS (Denica Złatewa – wicepremier) oraz GERB (Kirił Ananiew – minister finansów).Obecny rząd gen. rez. Stefana Janewa składa się – poza samym premierem – z 18 ministrów, z których jedynie Janaki Stoiłow (sprawiedliwość) jest członkiem partii politycznej (BPS). Gabinet Janewa jest oceniany raczej pozytywnie. W okresie negocjacji związanych z powołaniem rządu po lipcowych wyborach parlamentarnych Maja Manołowa – liderka ugrupowania Powstań.BG pozytywnie oceniła dorobek resortów spraw wewnętrznych i sprawiedliwości w rządzie eksperckim, zwłaszcza w zakresie walki z korupcją. Również Christo Iwanow z Demokratycznej Bułgarii zauważył kilku kompetentnych ministrów w rządzie eksperckim, którzy zyskali zaufanie publiczne, dlatego też powinni znaleźć się w nowym gabinecie: Asen Wasilew (finanse), Kirił Petkow (gospodarka) oraz Nikołaj Denkow (edukacja i nauka).Co znamienne, negatywne zdanie na temat działalności przede wszystkim szefa resortu spraw wewnętrznych Bojko Raszkowa artykułowała Desisława Atanasowa z GERB. Według polityk, podkreślana przez Raszkowa teza o budowie przez Bojko Borisowa i jego ekipę systemu kontroli ówczesnej opozycji, nie ma potwierdzenia w rzeczywistości, nie zostało wszczęte śledztwo w tym zakresie, a ma służyć jedynie dyskredytacji GERB jako ugrupowania politycznego w czasie kampanii wyborczych i obecnie. Atanasowa na forum Zgromadzenia Ludowego zażądała powołania komisji nadzwyczajnej ds. zbadania „okrucieństw Raszkowa”.Komentarz:Biorąc pod uwagę niewielką stabilność polityczną w kraju po lipcowych wyborach parlamentarnych oraz klincz związany z niemożnością powołania normalnego rządu prawdopodobne jest rozwiązanie Zgromadzenia Ludowego XLVI kadencji i ogłoszenie trzecich wyborów do parlamentu w tym roku, najprawdopodobniej łącznie z wyborami prezydenckimi.Kadencja prezydenta Rumena Radewa kończy się w styczniu 2022 r., zaś wybory prezydenckie planowane są na listopad 2021 r. Zgodnie z art. 99 ust. 7 prezydent nie może skrócić kadencji Zgromadzenia Ludowego w ciągu trzech ostatnich miesięcy swojej kadencji. Jeśli nie uda się w obecnej kadencji Zgromadzenia Ludowego powołać normalnego rządu do końca października Radew będzie mógł jedynie powołać rząd ekspercki.Ponieważ art. 99 ust. 5 konstytucji Bułgarii wskazuje, że w przypadku braku możliwości powołania normalnego rządu prezydent powołuje rząd ekspercki, skraca kadencję Zgromadzenia Ludowego i zarządza nowe wybory w terminie dwóch miesięcy. Eksperci nie są zgodni, czy oznacza to, że konieczność przeprowadzenia nowych wyborów implikuje potrzebę odwołania obecnego gabinetu i powołanie nowego rządu eksperckiego, czy też Janew będzie mógł kontynuować pracę na stanowisku premiera.Obecna sytuacja polityczna pokazuje z jednej strony, że w pomimo kryzysu może funkcjonować stabilny rząd, z drugiej strony – konstytucyjny przymus powołania rządu eksperckiego nie pozwala na wykazanie się przed elekcją żadnemu z ugrupowań, zaś bezpartyjnych ministrów trudniej atakować w kampanii wyborczej, aniżeli tych nominowanych przez partie polityczne.Źródło zdjęcia: Leon Yaakovvia Flickr.
