Propozycje zmian systemu politycznego Kenii – Building Bridges Initiative (2018-2020)Proposals of changes in Kenyan politcal system – Building Bridges Initiative (2018-2020)[1]Streszczenie:Przełom 2017 a 2018 roku to okres tymczasowej destabilizacji politycznej w Kenii spowodowanej kontestacją wyników ostatnich wyborów powszechnych. Okres ten został zakończony podpisaniem porozumienia między elitami politycznymiKenii w lutym 2018 roku. Głównym rezultatem tego porozumienia było rozpoczęcie prac nad inicjatywą BBI (Building Bridges Initiaitve). Dzięki niej ma dojść do kolejnej fali reform systemu politycznego. Celem mojej pracy będzie przeanalizowanie zaproponowanych w ramach inicjatywy BBI nowych rozwiązań ustrojowych z uwzględnieniem kwestii etnicznych i politycznych.The turn of 2017 and 2018 was a period of temporary political destabilisation in Kenya, which was caused by the contestation of the results of the last general election. This period broke with the signing of an agreement between Kenya's political elites in february 2018. The main result of this agreement was the beginning of Building Bridges Initiative (BBI) This initiative is intended to bring about another wave of reforms in the political system and adapt its institutions to the realities of Kenya. The aim of my work will be an analysis of new political solutions proposed under the BBI, included ethnic and political issues too.1. WstępMiędzy listopadem 2017, a lutym 2018 roku sytuacja polityczno-społeczna w Kenii uległa destabilizacji. Był to rezultat utrzymującego się wysokiego poziomu mobilizacji i polaryzacji politycznej społeczeństwa kenijskiego, ożywionych podczas poprzedzających ten okres: kampanii wyborczej i wyborów powszechnych z 8 sierpnia 2017 roku oraz ponownej tury wyborów prezydenckich z 26 października 2017 roku. Tym bardziej, że w trakcie kampanii wyborczej miały miejsce zastanawiające wydarzenia. Pierwszym z nich było uprowadzenie, torturowanie i zamordowanie przez nieznanych sprawców Chrisa Msando, szefa departamentu informacji, komunikacji i technologii Independent Electoral and Boundaries Commission[2] (IEBC). Sugerowało to możliwość wpływania na głosy oddawane drogą elektroniczną na przykład dzięki informacjom pozyskanym od Chrisa Msando. Drugim wydarzeniem było wtargnięcie uzbrojonego osobnika do domu wiceprezydenta[3] Williama Ruto (Jubilee[4]).Sukces w wyborach prezydenckich odniósł Uhuru Kenyatta (Jubilee) zdobywając 54,17 % głosów względem swojego głównego konkurenta Raila Odingi (NASA[5]), który osiągnął 44,94 % głosów [IEBC 2018]. W części parlamentarnej wyborów zdecydowanie zwyciężyło prezydenckie ugrupowanie Jubilee[6]. Jednak to urząd prezydenta z racji posiadanych kompetencji oraz możliwości politycznych jest najbardziej atrakcyjny dla kandydujących polityków. Walka o prezydenturę wzbudza również największe zainteresowanie wśród wyborców. Niemal od razu doszło do protestów, a sytuacja powyborcza niebezpiecznie zaczęła przypominać tę z przełomu 2007 i 2008 roku, gdy doszło do fali przemocy powyborczej, która następnie przerodziła się w czystki etniczne. Wyniki części prezydenckiej wyborów stały się obiektem kontestacji Raila Odingi i NASA, którzy przekonywali, że poparcie dla Uhuru Kenyatty mogło zostać sztucznie zawyżone [Cheeseman 2019: 219]. Zdaniem Raila Odingi o fałszerstwie wyborczym miały świadczyć nieścisłości proceduralne w zakresie wymaganych przez IEBC formularzy sporządzanych przez komisje wyborcze [Cheeseman 2019: 219]. Niektórych było mniej niż powinno, brakowało pieczątek, kserokopii lub oryginałów [Cheeseman 2019: 219]. Raila Odinga uważał ponadto, że mogło dojść do ataku hakerów i ich ingerencji w głosy oddane w sposób elektroniczny [Cheeseman 2019: 219]. Lider NASA i jego prawnicy zebrali wszystkie dowody i złożyli protest wyborczy. W rezultacie Sąd Najwyższy zakwestionował wyniki wyborów prezydenckich, a IEBC wyznaczyła datę ich kolejnej tury na 26 października 2017 roku.Decyzja sądu miała uspokoić nastroje zwolenników opozycji i nie doprowadzić do eskalacji negatywnych nastrojów w społeczeństwie. Zwłaszcza nie spowodować ponownego wybuchu czystek etnicznych. Mimo to, w miarę zbliżającego się dnia głosowania napięcia społeczne w dalszym ciągu narastały. Często dochodziło do protestów organizowanych przez zwolenników obydwu kandydatów, które w większości przypadków przeradzały się w starcia ze służbami porządkowymi, niepozbawione ofiar śmiertelnych. Miały one miejsce najczęściej w hrabstwach zachodniej Kenii, Nairobi (zwłaszcza w Kiberze – dzielnicy biedy) oraz Mombasie. Symbolem powtórzonych wyborów prezydenckich stała się ucieczka do Stanów Zjednoczonych, Roselyn Akombe jednej na komisarzy IEBC, w obawie przed możliwymi naciskami. Sam Raila Odinga ostatecznie zrezygnował ze startu kolejnej turze wyborów, z uwagi na brak pewności co do ich uczciwości, nawołując jednocześnie swoich zwolenników do bojkotu głosowania. Jednak na skutek decyzji Sądu Najwyższego, zgodnie z którą wszyscy kandydaci, którzy wzięli udział w wyborach prezydenckich w sierpniu, zostali uwzględnieni w nowej turze, Raila Odinga ostatecznie znalazł się na kartach do głosowania. Ostatecznie wybory prezydenckie odbyły się w wyznaczonym terminie, i wygrał je ponownie Uhuru Kenyatta, uzyskując 98,26% głosów, podczas gdy Raila Odinga zdobył 0,96% głosów [IEBC 2018]. Należy mieć jednak na uwadze trzy elementy, które wpłynęły na taki rezultat wyborów. Po pierwsze, do urn udało się zdecydowanie mniej zarejestrowanych wyborców, na co wpłynęły nawoływania do bojkotu wyborów przez Raila Odingę i jego obóz polityczny. W konsekwencji w październikowych wyborach wzięło udział tylko 34% zarejestrowanych wyborców w porównaniu z 80% w sierpniu [„Kenya election: Voting marred by boycott” 2017]. Po drugie, część komisji wyborczych nie została otwarta, zwłaszcza w południowo-zachodniej Kenii zamieszkiwanej przez grupę etniczną Luo, do której należy Raila Odinga [„Kenya election: Voting married by boycott” 2017]. Również komisarze IEBC ze względów bezpieczeństwa nie udali się do niektórych komisji. Po trzecie, zdarzały się przypadki zatrzymywania przez zwolenników Raila Odingi i NASA osób chcących oddać głos [„Kenya election: Voting married by boycott” 2017]. Mimo dalszych protestów oraz krytyki płynącej głównie ze strony opozycji i środowiska związanego z NASA i Raila Odingą ostatecznie 30 października 2017 roku Uhuru Kenyatta został oficjalnie uznany za zwycięzcę wyborów i 28 listopada złożył przysięgę prezydencką.Zakończenie cyklu wyborczego wcale nie oznaczało wygaszenia zamieszek i stopniowej stabilizacji sytuacji politycznej w Kenii. Raila Odinga i jego koalicja NASA, w dalszym ciągu jawnie nie uznawali wyników przeprowadzonych wyborów z 2017 roku, choć pogodzili się z ich wynikiem i oświadczyli, że od tego momentu przechodzą do twardej opozycji wobec rządów Uhuru Kenyatty i Jubilee. Wciąż odbywały się protesty, których ukoronowaniem był wiec z 30 stycznia 2018 roku w Nairobi, podczas którego miało miejsce złożenie przysięgi przez Raila Odingę na „prezydenta ludu” – the people’s president, symulowane na rzeczywiste składanie przysięgi prezydenckiej [„Kenya's Raila Odinga 'inaugurates' himself as president” 2018]. Ponadto karnie na tydzień zamrożono sygnał stacji telewizyjnych, które transmitowały to wydarzenie: NTV, KTN, Citizen TV i Inooro TV [„Kenya TV channels still off air despite court order” 2018].Sytuacja polityczna w Kenii ustabilizowała się dopiero w następstwie symbolicznego spotkania prezydenta Uhuru Kenyatty i przywódcy opozycji Raila Odingi, które odbyło 9 marca 2018 roku w Harambee House w Nairobi[7]. Podczas tego spotkania miały miejsce pojednanie obydwu polityków oraz rozmowa na temat przyszłości Kenii. Jednak najważniejszym rezultatem tego spotkania stała się zgoda odnośnie kolejnej, możliwej restrukturyzacji systemu politycznego i socjoekonomicznego Kenii, tak aby możliwe było rozwiązywanie bieżących wyzwań i problemów. Ponownie wyrażono gotowość do wzmacniania jedności narodowej oraz przeciwdziałania wykorzystywaniu tożsamości etnicznych w polityce. W ten sposób doszło do powstania inicjatywy BBI – Building Bridges Initiative[8].Głównym organem koordynującym prace nad inicjatywą BBI stało się specjalnie utworzone w tym celu kolegium pod nazwą: Presidential Taskforce on Building Bridges to Unity Advisory, składające się z wybranych senatorów, zarówno z partii rządzącej jak i opozycji, przedstawicieli kościoła oraz prawników i akademików kenijskich. Patronat nad tą inicjatywą objęli prezydent Uhuru Kenyatta oraz lider opozycji Raila Odinga. W trakcie pierwszego okresu prac nad BBI – od marca 2018 do listopada 2019 – wspomniane kolegium pracowało nad raportem, w którym znalazły się analizy, dotyczące bieżących problemów Kenii, wraz z propozycjami ich rozwiązania. Ponadto organizowano konsultacje, a także spotkania na temat inicjatywy i raportu BBI w każdym z 47 hrabstw Kenii. Do prac nad BBI włączyli się także niektórzy politycy rządzącej Jubilee oraz opozycji. Rezultatem przeprowadzonych działań stało się oficjalne opublikowanie raportu BBI. Stało się to 27 listopada 2019 roku podczas specjalnie w tym celu zorganizowanej gali w Bomas pod Nairobi. W wydarzeniu tym wzięli udział prezydent, lider opozycji, politycy oraz wszystkie osoby zaangażowane w projekt. Kolejna część prac nad BBI obejmuje promocję proponowanych zmian oraz rozpropagowanie samego raportu wśród społeczeństwa Kenii. Rozpoczęła się ona praktycznie zaraz po oficjalnej prezentacji raportu, lecz została przerwana przez wybuch globalnej pandemii COVID-19. Mimo to wciąż trwa debata nad BBI. W związku z tym należy oczekiwać, że gdy tylko dojdzie do złagodzenia pandemii, wówczas wysoce prawdopodobne jest głosowanie obywateli Kenii nad postulowanymi reformami w formie referendum. Wspominane zresztą przez kenijskich polityków. Celem tej analizy jest przedstawienie proponowanych w ramach inicjatywy BBI zmian systemu politycznego Kenii. W tym celu zostaną przeanalizowane ujęte w opublikowanym raporcie na temat BBI propozycje: wprowadzenia nowych instytucji do kenijskiego systemu politycznego lub zmian już tych istniejących. Głównym źródłem wiedzy na temat BBI wciąż pozostaje raport powstały na rzecz tej inicjatywy oraz informacje medialne. Sam raport bardzo szeroko traktuje o wszelkich kwestiach związanych z reformą zarówno systemów politycznego, społecznego jak i ekonomicznego Kenii. Dlatego, zgodnie z tytułem skupiam się tylko na systemie politycznym, a w szczególności konkretnych propozycjach reform. Pomijając wszelkie niedopowiedzenia lub kwestie ogólne, które również zawiera cytowany raport. W tej pracy zastosowałem metodę analizy instytucjonalno-prawnej. Posłużyłem się nią w analizie aktów i przepisów prawnych oraz zapisów samego raportu BBI. W pracy została także wykorzystana metoda porównawcza, głównie w celu porównania propozycji zmian ustrojowych z praktyką polityczną Kenii. 2. Proponowane zmiany w ramach inicjatywy BBI2.1. Władza wykonawcza Proponowane w ramach inicjatywy BBI zmiany systemu politycznego Kenii dotyczą w największym stopniu egzekutywy. W następstwie zmian wprowadzonych na mocy obecnie obowiązującej konstytucji z 2010 roku, osłabiono względem poprzednich rozwiązań pozycję prezydenta w systemie politycznym oraz ograniczono część kompetencji prezydenta na rzecz rozszerzenia prerogatyw władzy ustawodawczej, polegającej głównie na wymaganej zgodzie parlamentu na mianowanie przez prezydenta ministrów oraz możliwej procedurze impeachmentu wobec prezydenta ze strony parlamentu [Berman i in. 2009: 479]. Wprowadzone zmiany miały doprowadzić nie tylko do osłabienia możliwości politycznych prezydenta, ale zwłaszcza do zaniechania etnicyzacji tego urzędu. Ponadto dążono do sytuacji, w której urząd ten będzie integrował w sobie wszystkie grupy etniczne zamieszkujące Kenię. Jednocześnie wpływałoby to na łagodzenie tak istotnych w tym państwie napięć etnicznych. Niestety nie udało się w pełni zrealizować tych założeń. Mimo poczynionych cesji prezydent w dalszym ciągu jest głównym decydentem w polityce kenijskiej oraz przy podziale dóbr publicznych. Co więcej, kojarzony jest z konkretną grupą etniczną lub sojuszem grup etnicznych, których interesy realizuje. Urząd prezydenta wciąż jest obiektem najzacieklejszej walki wyborczej, co pokazała chociażby kampania w 2017 roku oraz praktyka polityczna Kenii. Zatem w ramach inicjatywy BBI, ponownie proponuje się wypracowanie takich rozwiązań, aby urząd prezydenta miał charakter konsensualny oraz jednoczył i reprezentował interesy wszystkich grup etnicznych Kenii [Presidential Taskforce... 2019: 35]. Nie podano jednak w jaki sposób miałoby to zostać uczynione. Wówczas jest to kolejne powtórzenie tych samych postulatów obecnych w życiu politycznym Kenii podczas kampanii wyborczych oraz kolejnych prób reform systemu politycznego. Co zresztą potwierdzone jest praktyką polityczna Kenii, w której prezydent jest głównym patronem reprezentowanej grupy etnicznej lub sojuszu grup etnicznych. Skutkuje to w rezultacie powstaniem uprzywilejowanych grup etnicznych zarówno w polityce oraz życiu ekonomicznym i społecznym państwa. Postulowaną innowacją w ramach urzędu prezydenta jest natomiast powstanie funkcjonującego przy nim specjalnego kolegium pełniącego nieodpłatnie funkcje doradcze pod nazwą „Baraza la washauri[9]” składającego się z osób zasłużonych dla państwa, specjalistów w swojej dziedzinie [Presidential Taskforce... 2019: 46]. Ponownie brak szczegółowych informacji odnośnie członków tej rady. Skoro prezydent ma pełnić rolę symbolu jedności państwa, warto, aby w skład takiej rady wchodziły osoby pochodzące z różnych grup etnicznych zamieszkujących Kenię. Dzięki czemu mniejsze lub marginalizowane grupy etniczne zyskałyby możliwość artykulacji swoich potrzeb lub interesów. Również prezydent stałby się dzięki wieloetniczności tej rady, bardziej otwarty na postulaty wyżej wskazanych grup. Pozostają natomiast dotychczasowe kryteria uznania danego kandydata za zwycięzcę wyborów prezydenckich oraz funkcje sprawowane przez prezydenta. Niezmienione pozostały również rola i funkcje wiceprezydenta podczas kampanii wyborczej – jako running mate kandydata na prezydenta – oraz podczas sprawowania urzędu. Najważniejszą innowacją w ramach władzy wykonawczej jest ponowne wprowadzenia do kenijskiego systemu politycznego urzędu premiera. Jak do tej pory stanowisko premiera obecne było w systemie politycznym dwukrotnie. W okresie od 1 czerwca 1963 do 12 grudnia 1964, kiedy to było piastowane przez Jomo Kenyattę. Wówczas był to okres przejściowy od kolonii do republiki, a głową państwa była królowa Elżbieta II. Następnie od 17 kwietnia 2008 do 9 kwietnia 2013, czyli w okresie funkcjonowania gabinetu power-sharing będącego następstwem porozumienia pokojowego National Accord and Reconciliation Act z 28 lutego 2008 roku, kończącego okres powyborczych zamieszek etnicznych. Na mocy tego porozumienia prezydentem pozostał Mwai Kibaki, natomiast w celu spełnienia żądań Raila Odingi stworzono specjalnie przygotowany dla niego urząd premiera. Stanowiska dwóch wicepremierów zostały przydzielone reprezentantom prezydenta i PNU oraz opozycyjnej ODM. W ten sposób jednym z wicepremierów został Uhuru Kenyatta (PNU), a drugim Musala Mudavadi (ODM). Utworzony na mocy porozumienia pokojowego gabinet składał się z prezydenta, premiera, dwóch wicepremierów oraz 43 ministrów [National Accord and Reconciliation Act 2008: 7]. Tak duża liczba ministerstw została powołana po to, aby zaspokoić ambicje i żądania polityczne reprezentantów skonfliktowanych stron. Sam premier miał zostać wybrany przez parlament i wywodzić się z największego klubu, w tym przypadku był to ODM [National Accord and Reconciliation Act 2008: 7]. Skład gabinetu koalicyjnego miał uwzględniać równowagę w podziale stanowisk ministerialnych pomiędzy przedstawicielami partii – stron porozumienia oraz ich siłę parlamentarną. Urzędowanie Raila Odingi na stanowisku premiera zakończyło się w 2013 roku, sam urząd premiera nie znalazł miejsca w nowym systemie podziału władzy, wprowadzonego na mocy obecnie obowiązującej konstytucji.Dopiero w ramach inicjatywy BBI ponownie powrócono do pomysłu utworzenia urzędu premiera, co jest bezpośrednim nawiązaniem do rozwiązań obecnych w National Accord and Reconciliation Act z 2008 roku, które podobnie jak inicjatywa BBI pomogły ustabilizować sytuację polityczną w Kenii.Zgodnie z zaleceniami zawartymi w raporcie BBI, prezydent w ciągu określonej liczby dni od zwołania parlamentu, po wyborach, powołuje na stanowisko premiera jednego z członków Zgromadzenia Narodowego, należącego do partii politycznej mającej większość w Zgromadzeniu Narodowym. Jeśli żadna partia polityczna nie ma większości, wówczas powoływana jest osoba, posiadająca poparcie większości posłów [Presidential Taskforce... 2019: 51]. Następnie kandydat na premiera musi uzyskać potwierdzenie jego powołania uchwałą Zgromadzenia Narodowego popartą bezwzględną większością głosów [Presidential Taskforce... 2019: 51]. Ten element wciąż jest obiektem ustaleń kolegium ds. BBI. Sugeruje się, zwiększenie wymaganej większości, na przykład do większości kwalifikowanej [Presidential Taskforce... 2019: 51]. Tak wybrany premier, mógłby cieszyć się wówczas szerszą legitymizacją i poparciem. Jeżeli kandydat na to stanowisko nie uzyska poparcia, wówczas prezydent ma wyznaczoną liczbę dni na przedstawienie kolejnego kandydata. Proces ten będzie trwał do momentu pomyślnej nominacji danego pretendenta na to stanowisko. Tak wybrany premier nie będzie pobierał żadnej gratyfikacji finansowej z tytułu pełnionej funkcji, ponieważ nadal będzie pobierał wynagrodzenie przysługujące mu jako członkowi Zgromadzenia Narodowego oraz czerpał płynące z tego przywileje [Presidential Taskforce... 2019: 52]. Natomiast odwołanie premiera może nastąpić poprzez udzielenie mu wotum nieufności przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów lub może zostać w każdej chwili odwołany przez prezydenta. W ramach inicjatywy BBI ustalono także rolę jaką pełniłby on w nowej strukturze władzy w Kenii. Głównym jego zadaniem będzie sprawowanie nadzoru nad wykonaniem codziennych zadań gabinetu oraz realizacji jego funkcji [Presidential Taskforce... 2019: 52]. Poza tym premier ma pełnić funkcję reprezentanta spraw rządowych w Zgromadzeniu Narodowym oraz może zostać upoważniony przez prezydenta do przewodniczenia prac jednej z podkomisji gabinetu [Presidential Taskforce... 2019: 52]. Będzie mógł on również realizować wszelkie pozostałe zdania wyznaczone mu przez prezydenta [Presidential Taskforce... 2019: 52].Wprowadzenie do systemu politycznego urzędu premiera ma nie dopuścić do powtórzenia sytuacji z 2007 roku, która wówczas doprowadziła do wybuchu zamieszek etnicznych i destabilizacji państwa. Rozwiązanie to ma w szczególności zapobiec sytuacji, w której to prezydent pochodzi z innej grupy etnicznej lub sojuszu grup etnicznych, a większość parlamentarna wraz z jej liderem pochodzi z konkurującego sojuszu grup etnicznych. Wówczas lider większości – nierzadko przegrany w rywalizacji o prezydenturę – zyskuje wraz z reprezentowanym sojuszem grup etnicznych, możliwość realizacji swoich ambicji politycznych, interesów oraz programu wyborczego. Zmniejsza się wtedy możliwość mobilizacji etnicznej i wystąpienia konfliktów na tym tle. Ponadto, dzięki instytucji premiera doszłoby do zjawiska współrządzenia przez przedstawicieli – w osobie prezydenta i premiera – różnych grup etnicznych.Niejasnością związaną z urzędem premiera jest kwestia jego odwołania w każdej chwili przez prezydenta, co może skutkować występowaniem destabilizacji systemu politycznego oraz brakiem szczegółowych unormowań dotyczących warunków współpracy i możliwych konfliktów między prezydentem a premierem. Tym bardziej, że taka sytuacja miała już miejsce w latach 2008-2013. Brak wskazania szczegółowych zasad współpracy między prezydentem a premierem skutkował wówczas powstaniem wielu niejasności i konfliktów podczas prac gabinetu [Cheeseman i Murray 2017: 47-48]. Między innymi przy wielu okazjach decyzje podejmowane przez premiera były uchylane przez prezydenta, również lojalność członków gabinetu była wątpliwa. W efekcie doprowadziło to do rozchwiania i zakłócania równowagi między stronami gabinetu [Cheeseman i Murray 2017: 46]. Zaproponowanie ponownego wprowadzenia do systemu politycznego Kenii, urzędu premiera oraz prace w ramach inicjatywy BBI doprowadziły także do zmian w instytucji gabinetu. W dalszym ciągu to prezydent będzie przewodził pracom gabinetu. Jednak mianowanie członków gabinetu będzie odbywało się tylko po konsultacji z premierem [Presidential Taskforce... 2019: 53]. Gabinet ma mieć charakter mieszany, to znaczy ma składać się zarówno z nominowanych na stanowiska ministerialne członków parlamentu oraz zewnętrznych specjalistów w swojej dziedzinie, którzy wraz z powołaniem stają się ex-officio członkami parlamentu, jednak po uprzednim uzyskaniu pozytywnej zgody tego organu [Presidential Taskforce... 2019: 53]. Jest to rozwiązanie zupełnie odmienne od obecnie funkcjonujących rozwiązań, w ramach których minister-członek gabinetu nie może być jednocześnie członkiem parlamentu. Nowością jest wprowadzenie do gabinetu stanowiska Ministra Stanu (Ministry of State), który będzie powoływany spośród członków Zgromadzenia Narodowego [Presidential Taskforce... 2019: 53]. Minister Stanu ma zostać powołany w celu zapewnienia bardziej efektywnego kierownictwa politycznego i odpowiedzialności parlamentarnej gabinetu [Presidential Taskforce... 2019: 53]. Jednocześnie zostanie zniesione funkcjonujące obecnie stanowisko Sekretarza Gabinetu. W praktyce jednak to Minister Stanu ma przejąć obowiązki dotychczas pełnione przez Sekretarza Gabinetu.2.2. Władza ustawodawczaW ramach inicjatywy BBI nie poświęcono dużej uwagi legislatywie, skupiając się w dużej mierze na egzekutywie oraz władzach lokalnych – w przypadku Kenii hrabstw. Wyrażano tylko potrzebę przeglądu regulacji i funkcjonowania legislatury – Zgromadzenia Narodowego, a także Senatu – tak aby stosownie odpowiadały one zmianom przeprowadzonym we władzy wykonawczej oraz władzach lokalnych [Presidential Taskforce... 2019: 95]. Zatem prawdopodobnie obecne rozwiązania dotyczące legislatywy zostaną utrzymane lub dojdzie do ich przeglądu w późniejszym czasie.2.3. Władza sądowniczaSądy i trybunały w Kenii przeszły gruntowną restrukturyzację w następstwie reform konstytucyjnych z 2010 roku. Mimo to podczas prac w ramach inicjatywy BBI zanotowano skargi obywateli na niesprawiedliwość sądownictwa, przewlekłość prac sądów, korupcję oraz brak odpowiedzi na obecne, lokalne wyzwania – zwłaszcza terroryzm i działalność gangów [Presidential Taskforce... 2019: 78]. Dlatego w ramach inicjatywy BBI zaproponowano stworzenie stanowiska specjalnych sędziów[10] do zajmowania się najcięższymi przypadkami handlu narkotykami, korupcją, terroryzmem i innymi poważnymi przestępstwami [Presidential Taskforce... 2019: 78]. Obecnie są to najpoważniejsze problemy Kenii w zakresie bezpieczeństwa. Proponuje się więc wprowadzenie sędziów wyspecjalizowanych w tych sprawach i zajmujących się tylko nimi. Postuluje się także specjalne, zapewnione przez państwo środki bezpieczeństwa dla tych sędziów [Presidential Taskforce... 2019: 78]. W kwestii korupcji wymiaru sprawiedliwości postuluje się rozszerzenie uprawnień dyscyplinarnych Komisji Służby Sądowniczej[11] w zakresie postępowań dyscyplinarnych sędziów, tak aby Komisja mogła legalnie zajmować się również mniejszymi wykroczeniami dyscyplinarnymi popełnianymi przez sędziów, które nie skutkują konstytucyjnym usunięciem ich ze stanowiska [Presidential Taskforce... 2019: 78]. Z kolei w ramach odpowiedzi na zgłaszany przez obywateli problem braku sprawiedliwości czy przewlekłości procesów proponuje się restrukturyzację instytucji Ombudsmana ds. Sądownictwa. Po to, aby wszyscy obywatele mieli do niej jak najłatwiejszy dostęp, przeprowadzając jednocześnie akcje mające na celu poinformowanie opinii publicznej o takiej instytucji oraz możliwościach (wniesienie skargi na decyzję sądu) jakie oferuje obywatelom [Presidential Taskforce... 2019: 78]. Planowane jest również wzmocnienie Dyrekcji ds. Dochodzeń Kryminalnych w celu uzupełnienia niezależności wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych [Presidential Taskforce... 2019: 78]. 2.4. Partie polityczneRównież kenijski system partyjny został objęty inicjatywą BBI. Zaproponowane reformy są kolejnym etapem przeobrażeń zapoczątkowanych konstytucją z 2010 oraz ustawą o partiach politycznych z 2011 roku. Zmiany te miały na celu doprowadzenie do zaprzestania wykorzystywania tożsamości etnicznych w polityce, na rzecz rywalizacji politycznej prowadzonej w oparciu o kryteria programowe. Wprowadzono szereg kryteriów i obostrzeń utrudniających założenie partii politycznej, takich jak: zakaz tworzenia partii politycznych w oparciu o kryteria religijne, językowe, rasowe, etniczne, regionalne czy wykorzystywania ugrupowań do szerzenia nienawiści lub nawoływania do przemocy [Konstytucja Kenii 2010: 130]. Rezultatem reform było dążenie do budowy partii wieloetnicznych lub takowych koalicji, tak aby w efekcie doprowadzić do utworzenia wieloetnicznych bloków politycznych, które skupiałyby większość grup etnicznych Kenii. Ponadto doszło do zmniejszenia liczby ugrupowań politycznych w Kenii, co miało przyczynić się do stabilizacji politycznej tego państwa. Nie udało się jednak w pełni doprowadzić do zakładanych rezultatów.W tym celu w ramach inicjatywy BBI ponownie postuluje się, aby wszystkie partie polityczne odzwierciedlały etniczne, religijne i regionalne zróżnicowanie społeczeństwa Kenii [Presidential Taskforce... 2019: 46]. Ponadto proponuje się wzmocnienie obecnie funkcjonującego Biura Rejestracji Partii Politycznych[12] (Office of the Registrar of Political Parties), tak aby posiadało więcej niezależności w działaniu oraz możliwości kontroli i sankcji wobec partii politycznych [Presidential Taskforce... 2019: 46]. Sugeruje się także wzmocnienie roli kierownika tej instytucji w monitorowaniu wdrażania kodeksu postępowania dla partii politycznych i nakładaniu kar w razie potrzeby [Presidential Taskforce... 2019: 46]. Mają również zostać zwiększone wymagania stojące przed kandydatem na stanowisko sekretarza biura. Tym razem mają być one porównywalne z wymaganiami zwartymi w rozdziale 15 konstytucji stawianymi przez kandydatami na przewodniczących komisji[13]. Ostatnim elementem wskazanym w raporcie BBI, który miałby być wymagany od partii politycznych jest obowiązek świadomego wdrażania w odezwach i programach wyborczych postanowień art. 43 konstytucji Kenii: „prawa ekonomiczne i społeczne” [Presidential Taskforce... 2019: 69]. Wiązałoby się to z wymaganiem od wszystkich partii politycznych sformułowania wizji i polityk późniejszego realizowania wspominanych praw ekonomicznych i społecznych z art. 43 konstytucji. Dzięki czemu partie polityczne zostałyby zobligowane do obowiązku konstruowania programów wyborczych.2.5. Dewolucja i hrabstwaNajbardziej pożądaną przez obywateli Kenii reformą stał się przeprowadzony w 2013 roku proces dewolucji, w wyniku którego utworzono 47 samorządnych hrabstw. Dewolucja w Kenii niewątpliwie odniosła sukces, stając się rozwiązaniem wielu problemów kenijskiego społeczeństwa, zwłaszcza tych obecnych na poziomie lokalnym. Przyczyniła się także do utrzymania stabilności politycznej tego wieloetnicznego państwa. Siedmioletni okres obowiązywania dewolucji pozwala jednak na wypracowanie pewnych usprawnień wobec pojawiających się tym okresie problemów, również wskazanych przez obywateli. Zostało to uczynione w ramach inicjatywy BBI. Postuluje się więc zastosowanie parytetów płci w organach władzy wykonawczej hrabstw. Tyczy się to zwłaszcza osoby wicegubernatora, która ma być zawsze przeciwnej płci niż gubernator, co ma mieć miejsce już na etapie kampanii wyborczej – wówczas jako tzw. „running mate” [Presidential Taskforce... 2019: 83]. Kolejna innowacja dotyczy również stanowiska wicegubernatora. W przypadku wakatu, z jakiegokolwiek powodu, na stanowisku wicegubernatora, a gdy gubernator nie wyznaczy zastępcy w ciągu 90 dni, to wówczas przewodniczący zgromadzenia hrabstwa powołuje za zgodą tego zgromadzenia wicegubernatora [Presidential Taskforce... 2019: 83]. W stosunku do władzy ustawodawczej hrabstw – zgromadzenia hrabstwa – postuluje się zwiększenie niezależności nadzorczej tego organu zwłaszcza w zakresie wyłączności w zarządzaniu swoim budżetem, tak aby był on wolny ingerencji ze strony egzekutywy hrabstwa [Presidential Taskforce... 2019: 84]. Zgromadzenie hrabstwa ma ponadto zyskać specjalną możliwość dodatkowej kontroli projektów zainicjowanych w ostatnim roku funkcjonowania władz hrabstwa [Presidential Taskforce... 2019: 84]. Narzędzie to jest odpowiedzią na przypadki oszczędzania środków przez gubernatorów, w celu wydatkowania ich na rzecz hrabstwa dopiero przed wyborami, tak aby za wszelką cenę utrzymać się na stanowisku [„Governors to spend millions in upcoming elections” 2016]. Zaoszczędzone środki były nielegalnie przeznaczane na kampanię wyborczą gubernatora, jak miało to miejsce chociażby przed ostatnimi wyborami w 2017 roku [„Governors to spend millions in upcoming elections” 2016]. W ramach kolejnej propozycji zaleca się radykalne ograniczenie arbitralnej i nepotystycznej formuły rekrutacji pracowników do administracji hrabstw oraz pozostałych jednostek (np. przedsiębiorstw) należących do danego hrabstwa, która ignoruje zasługi i doświadczenie [Presidential Taskforce... 2019: 84]. W tym celu proponuje się utworzenie na poziomie jednostki samorządowej instytucji analogicznej do Komisji ds. Służby Publicznej[14], obecnej na poziomie centralnym [Presidential Taskforce... 2019: 84]. Obecny brak takiego organu prowadzi do wykorzystywania przez gubernatorów zasobów publicznych w postaci redystrybucji między innymi miejsc pracy w lokalnej administracji. Tworząc w ten sposób lokalne sieci patronażu i klientelizmu, tak aby zabezpieczyć swoją reelekcję oraz utrzymanie swojego urzędu podczas sprawowania władzy [Steeves 2016: 493]. Taka możliwość rodzi prawdopodobieństwo korupcji oraz daje obecnie urzędującemu gubernatorowi w danym hrabstwie znaczną przewagę nad pozostałymi kandydatami, pozbawionymi takich możliwości [Cheeseman 2016: 17]. Podobna instytucja, jak Komisja ds. Służby Publicznej na poziomie hrabstw byłaby, więc odpowiedzialna za rekrutację pracowników administracji i jednostek samorządu, ustalanie poziomów zatrudnienia zgodnie z odgórnie przyjętymi normami oraz podnoszenie umiejętności i osób zatrudnionych [Presidential Taskforce... 2019: 84]. Ponadto postuluje się organicznie liczby osób, które mogą być zatrudnione w administracji hrabstwa, podając ustalony pułap między populacją hrabstwa a liczbą pracowników [Presidential Taskforce... 2019: 84].Kolejnymi istotnymi, powiązanymi z systemem władzy hrabstw są kwestie finansowe hrabstw. W ich ramach postuluje się zwiększenie obecnego podziału dochodu narodowego przynależnego hrabstwom z 15% do 35% [Presidential Taskforce... 2019: 82-83]. Prawdopodobnie jest to najbardziej pożądana zmiana dla hrabstw, ponieważ jeżeli dojdzie do jej implementacji zyskają one więcej środków na potrzebne wydatki. Jednak wraz ze zwiększeniem proporcji dochodu narodowego przynależnego hrabstwom, proponuje się szczegółową kontrolę ich wydatkowania. Miałoby temu służyć odgórne ukierunkowanie środków na konkretne cele takie jak rolnictwo, zdrowie i urbanizacja [Presidential Taskforce... 2019: 83]. Przyznawane środki miałyby „podążać” za konkretną, realizowaną przez jednostkę funkcją, dzięki czemu uniknięto by marnotrawienia środków oraz ich niezgodnego wydatkowania w stosunku do potrzeb lub celów [Presidential Taskforce... 2019: 83]. Reguła ta ma obejmować nie tylko wskazany na początku procent dochodu narodowego przynależnego hrabstwom, ale także wszystkie środki, które otrzymuje oraz wewnętrzne finanse [Presidential Taskforce... 2019: 83-85]. Dotychczas część dochodu narodowego przynależna hrabstwom była im przydzielana bez żadnych uwarunkowań. Powodowało to rozmaite podejrzenia o niegospodarność przy wydatkowaniu środków, nierzadko słuszne i potwierdzone przeprowadzonymi audytami [Steeves 2016: 494]. Kolejną kwestią dotyczącą finansów hrabstw jest formuła stosowana przy alokacji środków na rzecz hrabstw. Przyjęta i obecnie stosowana formuła jest skomplikowana do zrozumienia dla przeciętnego obywatela, pozostawiając pole do nadużyć [Irungu 2013: 174]. Poza tym promuje ona hrabstwa o dużej populacji, które otrzymują większe środki finansowe niż pozostałe, co ma największe znaczenie dla tych położonych na dotychczas najbardziej marginalizowanych terytoriach Kenii [Irungu 2013: 174]. Zwłaszcza półpustynnym terytorium północnym i północno-zachodnim. Zatem w ramach prac nad inicjatywą BBI postanowiono po raz kolejny poprawić istniejąca formułę alokacji dochodów, tak aby stała się przejrzysta i lepiej zrozumiała dla obywateli oraz uwzględniała zróżnicowanie potrzeb i celów hrabstw Kenii [Presidential Taskforce... 2019: 83]. Niestety poza ogólnikami brakuje informacji odnośnie sposobu wyliczenia nowej formuły oraz elementów czy wartości, które byłyby brane pod uwagę przy wyliczaniu kwoty przynależnej hrabstwom. Prawdopodobnie będzie ona efektem dalszych ustaleń. Ponadto postuluje się lepsze zarządzanie finansami przez hrabstwa oraz obniżkę podatków lokalnych nakładanych przez nie. Dodatkowymi proponowanymi w ramach inicjatywy BBI zmianami na szczeblu hrabstw są: większa otwartość władz (zwłaszcza gubernatora) na sprawy obywateli, przejawiająca się w obowiązkowym przeznaczeniu jednego dnia pracy gubernatora, w tygodniu tylko i wyłącznie na spotkanie informacyjne z obywatelami oraz wykorzystywanie tradycyjnych instytucji rad starszych w celu rozwiązania lokalnych problemów [Presidential Taskforce... 2019: 86]. 3. PodsumowanieInicjatywa BBI niewątpliwie stanowi istotny element w polityce Kenii. Nie tylko przyczyniła się do zakończenia okresu destabilizacji jaki miał miejsce po ostatnich wyborach powszechnych z 2017 roku oraz pojednania dwóch głównych konkretów politycznych i ich stronnictw. BBI stała się zatem jedyną płaszczyzną ich współpracy. Również dzięki tej inicjatywie rozpoczęła się debata nad rewizją obowiązujących od dziesięciu lat instytucji systemu politycznego oraz przyszłości samej Kenii, jej problemów i wyzwań. Ponadto na skutek prac nad inicjatywą BBI, prawdopodobnie pierwszy raz w historii obywatele kenijscy zyskali możliwość wyrażenia swoich opinii oraz kierunków zmian jakich oczekują od elit politycznych. Całość przedsięwzięcia, prowadzone konsultacje i zaangażowania specjalistów, polityków wszystkich opcji mogą sugerować poważny charakter inicjatywy. Z drugiej strony, całokształt przedsięwzięcia[15], liczne uściski dłoni do nie tak dawna adwersarzy politycznych oraz sam raport, który miejscami przypomina program wyborczy może sugerować marketingowy charakter inicjatywy BBI, zorganizowanej tylko w celu poprawy notowań elity politycznej wśród społeczeństwa Kenii.Propozycje reform postulowane w ramach inicjatywy BBI mają bardzo szeroki charakter, obejmując wszystkie dziedziny życia państwa: od systemu politycznego, poprzez kwestie socjoekonomiczne na kulturze kończąc. Niestety, większość propozycji, między innymi także znajdujące się w powyższym tekście mają charakter dalece ogólny lub wręcz życzeniowy. Prawdopodobnie będą one elementem dalszych ustaleń podczas – jeżeli do nich ostatecznie dojdzie – szczegółowych prac konstytucyjnych. Nie ma jednak pewności czy wypracowane w ramach inicjatywy BBI rozwiązania ustrojowe znalazłyby w ogóle miejsce w systemie politycznym Kenii lub nawet nowej konstytucji. Historia i praktyka polityczna tego państwa pokazuje coś zupełnie odmiennego. W przypadku pierwszych prac konstytucyjnych z lat 2002-2005, stronnictwo prezydenta M. Kibakiego przejęło powstający wówczas projekt konstytucji[16], zmieniając go tak, aby był zgodny z ich oczekiwaniami[17] [Maxon i Ofcansky 2014: 63-64]. Ostatecznie projekt prezydencki został odrzucony w referendum z 2005 roku. Drugim przypadkiem były prace konstytucyjne z 2010 roku nad obecnie obowiązującą ustawą zasadniczą. Wówczas nie wprowadzono do projektowanej konstytucji instytucji premiera, funkcjonującej w tamtym okresie na podstawie porozumień wynikających z National Accord and Reconciliaiton Act z 2008 roku. Możliwe jest zatem powtórzenie sytuacji z przeszłości, tym razem z inicjatywą BBI. Zwłaszcza w obliczu zbliżających się wyborów powszechnych w 2022 roku lub możliwej kampanii referendalnej nad proponowanymi w ramach BBI reformami. Pozytywny lub negatywny stosunek do postulowanych reform, poszczególnych ugrupowań politycznych oraz głównych polityków kenijskich może stać się łatwym narzędziem do mobilizacji elektoratu. Możliwe jest również ponowne przejęcie całej inicjatywy przez obóz rządzący. Taka sytuacja doprowadziłaby ponownie do destabilizacji politycznej Kenii i prawdopodobieństwa ponownego wybuchu czystek etnicznych[18].Postulowane w ramach inicjatywy BBI reformy ustrojowe nie są nowością. Proponowane instytucje chociażby takie jak urząd premiera czy rozszerzenie praw i możliwości dla jednostek administracyjno-terytorialnych[19] miały już miejsce w poprzednich dokumentach regulujących funkcjonowanie instytucji politycznych. Były to wspomniany już projekt konstytucji „Bomas” z lat 2002-2005 oraz National Accord and Reconciliaiton Act z 2008 roku. Wyżej wymienione dokumenty stanowią źródło inspiracji dla instytucji politycznych postulowanych w ramach inicjatywy BBI. Co więcej, wskazuje to z jednej strony na rzeczywistą potrzebę wprowadzenia niektórych instytucji do systemu politycznego, skoro pojawiają się one po raz kolejny w dyskursie na temat reform politycznych w Kenii. Ponadto znów wykazały one potencjał do rozładowania konfliktów etnicznych i politycznych, służąc do realizacji ambicji politycznych członków zwaśnionych ugrupowań politycznych Kenii.Jednak biorąc pod uwagę wydarzenia jakie miały miejsce w kenijskiej polityce podczas prac nad raportem oraz już po jego ogłoszeniu, z propozycjami zmian, można dojść do wniosku, iż w BBI chodzi o coś zupełnie odmiennego. Nie ulega wątpliwości, że rzeczywistym celem jest opracowanie potrzebnych i pilnych reform. Jednak w praktyce, celem tej inicjatywy, zwłaszcza poprzez zaproponowane rozwiązania ustrojowe jest budowa dużego politycznego bloku zdominowanego przez dwa, największe rody polityczne Kenii: Kenyatta (Kikuju) i Odinga (Luo) [„BBI is about building bridges to the 2022 Uhuru succession game” 2020]. Dla niektórych tocząca się od początku niepodległej Kenii rywalizacja polityczna między przedstawicielami tych rodów oraz grupami etnicznymi do których należą, stanowi istotę kenijskiej polityki. Blok ten obejmowałby większość grup etnicznych Kenii, choć w rzeczywistości dominowałyby w nim największe i najbardziej uprzywilejowane grupy etniczne. Ze szczególnym uwzględnieniem grup Kikuju i Luo. Pozostałe, mniejsze grupy etniczne nie miałyby możliwości reprezentacji politycznej i realizacji swoich postulatów. Zatem jedyną możliwością działania stałoby się dla nich przyłączenie do tego politycznego bloku[20]. Jeżeli na skutek postanowień BBI dotyczących sprawiedliwej reprezentacji wszystkich grup etnicznych Kenii, stanowiska w instytucjach politycznych i administracji będą piastowane przez przedstawicieli większości grup etnicznych Kenii, to wówczas może dojść do ich pojednania i współpracy. Efektem będzie także stabilizacja sytuacji etnopolitycznej w Kenii.BBI traktowane jako porozumienie między przedstawicielami rodów Kenyatta i Odinga oraz ich grup etnicznych, staje się w rzeczywistości układem dotyczącym przyszłego podziału władzy i wpływów politycznych między nimi [„BBI is about building bridges to the 2022 Uhuru succession game” 2020], zwłaszcza w świetle zbliżających się wyborów powszechnych w 2022 roku i kończącej się ostatniej kadencji prezydenta Uhuru Kenyatty. Podczas aktywności związanych z BBI doszło do współpracy dawnych adwersarzy politycznych: Uhuru Kenyatty i Raila Odingi, do tego stopnia, że lider opozycji zaczął coraz bardziej cieszyć się zaufaniem prezydenta. W efekcie, Raila Odinga zaczął być traktowany jako potencjalny następca Uhuru Kenyatty na stanowisku prezydenta, co zdaniem obserwatorów miało zostać przypieczętowane utworzeniem wspólnego projektu inicjatywy BBI i słynnego już uścisku dłoni dwóch polityków [„BBI is about building bridges to the 2022 Uhuru succession game” 2020]. Jeżeli, więc postulowane w ramach BBI instytucje zostałyby ostatecznie wprowadzone do systemu politycznego Kenii, wówczas możliwe jest, że Raila Odinga zostałby prezydentem, a Uhuru Kenyatta premierem. Natomiast rozpoczęta współpraca obydwu polityków oraz budowa, jednego ponadetnicznego politycznego bloku mogłyby być już oficjalnie kontynuowane. Jednak w tym celu potrzebne jest zdobycie poparcia dla samej BBI wśród części elit politycznych grupy Kikuju, którzy publicznie wyrazili niechęć wobec tej inicjatywy oraz nie dopuścili do zorganizowania konsultacji i wieców na temat BBI w hrabstwach w rejonie Góry Kenia-mateczniku Kikuju [„Kenya: Why Uhuru Is Turning Into an Angry, Irritable President 2019”]. Jednocześnie tę sytuację starał się wykorzystać wiceprezydent William Ruto[21]. Głównie na skutek obaw związanych z zajęciem obecnej pozycji politycznej grupy Kalendżin (której jest politycznym patronem) przez członków grupy Luo oraz w szczególności, utraty swojej pozycji i wpływów przy prezydencie na rzecz Raila Odingi.William Ruto postanowił zatem wykorzystać podziały w społeczności Kikuju do budowy swojego zaplecza politycznego oraz poparcia wobec możliwości kandydowania w wyborach prezydenckich w 2022 roku [„Kenya: Why Uhuru Is Turning Into an Angry, Irritable President 2019”]. Ostatecznie prezydent Uhuru Kenyatta osobiście interweniował w swoim mateczniku etnicznym [„Kenya: Why Uhuru Is Turning Into an Angry, Irritable President 2019”]. Co więcej, przeprowadził on czystkę w Jubilee, aby pozbyć się nielojalnych wobec niego działaczy i osłabić wzrastającą pozycję William Ruto [„Kenya: Why Uhuru Is Turning Into an Angry, Irritable President 2019”]. Zresztą podobną operację w swoim ugrupowaniu politycznym przeprowadził Raila Odinga [„BBI is about building bridges to the 2022 Uhuru succession game” 2020]. W tym przypadku inicjatywa BBI stała się tłem dla walki o przywództwo w Jubilee i schedę po obecnie rządzącym prezydencie między wiceprezydentem William Ruto, a mającym w wyniku prac nad BBI zaufanie prezydenta, Raila Odingą.Inicjatywa BBI mimo ostatnich zawirowań politycznych oraz następstw pandemii COVID-19 wciąż trwa. Jednak to najbliższa przyszłość pokaże czy inicjatywa BBI stanie się tylko kolejnym wydarzeniem w politycznej historii Kenii, czy doprowadzi do sytuacji, w której sformułowane w jej ramach propozycje przybiorą kształt nowych instytucji w systemie politycznym Kenii. Jeżeli tak się stanie, wówczas będzie to największa zmiana ustrojowa w tym państwie od czasu uchwalenia nowej konstytucji w 2010 roku.4. Bibliografia2008, National Accord and Reconciliation Act, [online:]http://kenyalaw.org/kl/fileadmin/pdfdownloads/Acts/NationalAccordandReconciliationAct_No4of2008.pdf s. 8 [dostęp: 2 października 2020].2016, Governors to spend millions in upcoming elections, [online:]https://www.nation.co.ke/news/politics/Governors-line-up-billions-for-2017-General-Election/1064-3173472-nqpkpb/index.html [dostęp: 2 października 2020].2017, Kenya election: Voting marred by boycott, [online:]https://www.bbc.com/news/world-africa-41757612 [dostęp: 2.10.2020].2018, Kenya TV channels still off air despite court order, [online:]https://www.bbc.com/news/world-africa-42905290 [dostęp: 2.10.2020].2018, Kenya's Raila Odinga 'inaugurates' himself as president, [online:]https://www.bbc.com/news/world-africa-42870292?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cm6pmm4v266t/kenya-general-election-2017&link_location=live-reporting-story [dostęp: 2.10.2020].2019, Kenya: Why Uhuru Is Turning Into an Angry, Irritable President, [online:]https://allafrica.com/stories/201912060790.html [dostęp: 2 października 2020].2020, BBI is about building bridges to the 2022 Uhuru succession game, [online:]https://nation.africa/kenya/blogs-opinion/opinion/bbi-is-about-building-bridges-to-the-2022-uhuru-succession-game-253166 [dostęp: 2 października 2020].Bennett G. (19630, Kenya: A political history. The colonial period, Londyn, s. 190.Berman B.J. et al. (2009), Patrons, Clients, and Constitutions: Ethnic Politics and Political Reform in Kenya, „Canadian Journal of African Studies / La Revue canadienne des étudesafricaines”, Vol. 43, No. 3, s. 462‒506.Cheeseman N. (2016), Decentralisation in Kenya: the governance of governors, „Journalof Modern African Studies”, 54, nr 1, s. 1‒35.Cheeseman N. et al. (2019), Kenya’s 2017 elections: winner-takes-all politics as usual?, „Journal of Eastern African Studies”, Vol. 13, No. 2, s. 215‒234.Cheeseman N., Murray C. (2017), Power-sharing in Kenya: Between the devil and the deep blue sea, [w:] McCulloch A., McGarry J. eds., Power-Sharing: Empirical andNormative Challenges, Londyn, s. 36‒32.IEBC (2018), Declaration of Reults for Election of the President of the Republic of Kenyaat the National Tallyning Centre, Nairobi.Irungu K. (2013), Statecraft in multi-ethnic societies. Reconstructing the Kenyan state, Lavergne, s. 312Maxon R.M., Ofcansky T.P. (2014), Historical Dictionary of Kenya, Lanham, s. 551.Popławski B., Zakrzewski P. (2017), Konstytucja Kenii z dn. 27 VIII 2010 r., Warszawa, s. 334.Presidential Taskforce on Building Bridges to Unity Advisory (2019), Building Bridges to a United Kenya: from a nation of blood ties to a nation of ideals, Nairobi, s. 155.Steeves J. (2016), The 2017 election in Kenya: reimagining the past or introducing the future?, „Commonwealth & Comparative Politics”, Vol. 54, No. 4, s. 478‒497.[1] mgr Igor Dobrzeniecki, doktorant na WNPiSM UW / asystent w IKŚiO PAN, [email protected], orcid: 0000-0002-0626-7123[2] Instytucja powołana na mocy konstytucji z 2010. IEBC jest odpowiedzialna za przeprowadzanie referendów oraz wyborów do organów i urzędów ustanowionych na mocy konstytucji, a także nadzór nad nimi [Konstytucja Kenii 2010].[3] Wówczas ponownie kandydata na urząd wiceprezydenta, startującego w parze z Uhuru Kenyattą jako kandydatem na prezydenta. W Kenii kandydaci ubiegający się o urząd prezydenta i wiceprezydenta startują parami.[4] Mimo swojej wieloetniczności kenijskie partie polityczne są związane z określonymi grupami etnicznymi. Obecnie rządząca Jubilee jest w dużej mierze partią grup etnicznych Kikuju, Embu, Meru, Kalendżin i pozostałych grup etnicznych Kenii. Przy czym Kikuju to największa i najbardziej uprzywilejowana kenijska grupa etniczna. To z tej grupy pochodzi obecny prezydent Uhuru Kenyatta oraz jego ojciec Jomo Kenyatta. Z kolei opozycja koalicja NASA jest partią grup etnicznych Luo, Luja, Kamba, Midżikenda i pozostałych grup etnicznych. Jej lider Raila Odinga należy do grup Luo.[5] National Super Alliance – główna opozycyjna koalicja powołana przed wyborami z 2017 roku.[6] Szczegółowe wyniki części parlamentarnej wyborów z 2017 roku znajdują się w:http://archive.ipu.org/parline-e/reports/2167_E.htm; oraz w:http://archive.ipu.org/parline-e/reports/2168_E.htm.[7] Emblematycznym elementem tego spotkania stało się zdjęcie z uściskiem dłoni obydwu osób. Zob. w: https://www.bbc.com/news/world-africa-50603137.[8] W tej pracy używa się zamiennie określenia BBI lub inicjatywa BBI.[9] Termin ten w przekładzie z języka suahili oznacza dosłownie „Radę doradców”.[10] W oryginale „Magistrates”.[11] Głównym zadaniem JSC jest zapewnienie warunków do przestrzegania zasady niezawisłości sądownictwa i jego odpowiedzialności za właściwe oraz sprawne funkcjonowanie władzy sądowniczej, jak również zasady transparentności.[12] Powołana na mocy ustawy o partiach politycznych z 2011 roku instytucja zajmująca się nadzorem nad przestrzeganiem i stosowaniem wymienionych w konstytucji i ustawie zasad, którymi musi kierować się partia polityczna, oraz administrowanie procesem rejestracji partii i podziału środków finansowych dla partii zgodnie z obowiązującym prawem.[13] Pod nazwą „komisja” mam na myśli różnego rodzaju branżowe komisji, niemalże masowo powoływane na fali reform ustrojowych po 2010 roku. Ich rodzaje i funkcje są szczegółowo uregulowane na podstawie rozdziału 15 konstytucji pod nazwą „Komisje i niezależne urzędy”.[14] Komisja ds. Służby Publicznej w swoich działaniach skupia się na kwestiach związanych z tworzeniem i likwidowaniem urzędów służby publicznej, wyznaczaniem osób na stanowiska w tych urzędach i zatwierdzaniem ich nominacji, audytem kadr w urzędach służby publicznej, rekrutacją na stanowiska w urzędach służby publicznej oraz kontrolą przestrzegania wskazanych norm i zasad służby publicznej.[15] Zorganizowana wielka gala w dniu ogłoszenia raportu BBI.[16] W pierwotnym projekcie nowej konstytucji pod nazwą „Bomas” proponowano parlament bikameralny, którego izby byłyby wyłanianie na podstawie ordynacji proporcjonalnej. Gabinet o stałej liczbie 15 ministerstw, na którego czele stałby premier posiadający dwóch zastępców miał być powoływany przez Zgromadzenie narodowe. Gabinet z premierem byłby odpowiedzialny przed parlamentem. Prezydent wyłaniany byłby w wyborach powszechnych bezwzględną większością głosów, a jego prerogatywy i kompetencje zostałyby uszczuplone. System administracyjno-terytorialny państwa miałby zostać zreformowany w duchu federalizmu, a każdej z jednostek administracyjno-terytorialnych zostałyby przydzielone określone kompetencje i stopień niezależności oraz organy prawodawcze w postaci wyłanianej w wyborach legislatywy. Za: [Maxon i Ofcansky 2014: 63].[17] Zmieniony projekt konstytucji zyskał nazwę „Wako”. W projekcie tym postawiono na silny urząd prezydenta, podczas gdy premier miałby być tylko figurantem pod całkowitą kontrolą prezydenta. Zdecydowano się na unikameralną legislaturę. Zamiast federalizmu zaproponowano prostą dewolucję władzy ze szczebla centralnego do nowopowstałych jednostek administracyjno-terytorialnych [Maxon i Ofcansky 2014: 64].[18] Przejęcie oraz zmiana projektu nowej konstytucji przez prezydenta i jego stronnictwo było jednym z katalizatorów czystek etnicznych z lat 2007-2008.[19] Debata na temat stopnia niezależności jednostek administracyjno-terytorialnych w Kenii, czy wręcz wprowadzenia pewnej formy federalizmu (zwanym w Afryce wschodniej jako majimbo) w rzeczywistości trwa aż od 1960 roku, czyli serii konferencji konstytucyjnych w londyńskim Lancaster House prowadzących do ogłoszenia niepodległości Kenii) [Bennett 1963: 156]. Wówczas pierwszy raz pojawiła się ta kwestia.[20] Taka sytuacja ma już miejsce. Mniejsze grupy etniczne Kenii zazwyczaj są w sojuszach z grupami większymi, zazwyczaj w formie wieloetnicznych i ponadregionalnych partii politycznych.[21] Z pochodzenia Kalendżin.
