Logo Thing main logo

Tag: Kyrgyz Republic

Analiza

Wprowadzenie ograniczeń wolności i praw obywateli w Republice Kirgiskiej

03.12.2021

WPROWADZANIE OGRANICZEŃ WOLNOŚCI I PRAW OBYWATELI W REPUBLICE KIRGISKIEJ W ZWIĄZKU Z PROKLAMOWANIEM ANTYCOVIDOWYCH STANÓW WYJĄTKOWYCHImplementation of Restrictions on the Freedoms and Rights of Citizens in the Kyrgian Republic during the Anty-Covid States of EmergencyStreszczenie: Proklamowanie przez Światową Organizację Zdrowia i innych uczestników stosunków społecznych pandemii COVID-19 i związanych z nią zagrożeń, wywołało reakcję kirgiskich organów władzy publicznej w postaci podjęcia środków reagowania. Uruchomiono, przewidziane między innymi na okazję zagrożeń pandemicznych i podobnych, mechanizmy sytuacji wyjątkowej i stanu wyjątkowego. Wzgląd na niezbędną adekwatność i proporcjonalność podejmowanych działań do mających miejsce zagrożeń sprawił, że antycovidowe stany wyjątkowe były wprowadzane punktowo, nie na terenie całego państwa, ale jedynie w miejscach masowego przemieszczania się ludności i związanego z tym podwyższonego ryzyka zakażeń. Podobnie, zakres i intensywność stosowanych środków były dostosowywane do rekomendacji głównych uczestników stosunków międzynarodowych ze skutkiem podobnym do uzyskiwanego przez znakomitą większość państw.Słowa kluczowe: Republika Kirgiska, COVID-19, stan wyjątkowy, ograniczenie wolności i prawAbstract: The proclamation of the COVID-19 pandemic by the World Health Organization and other participants in political relations sparked a reaction from the Kyrgyz authorities. They introduced the mechanisms of the state of emergency. Due to the adequacy and proportionality of the actions taken, the states of emergency were introduced not throughout the country, but only in places of mass movement of people and the associated increased risk of infections. The scope and intensity of the measures applied were adjusted to the proven needs.Key words: Kyrgyz Republic, COVID-19, state of emergency, restriction of freedoms and rightsKonstytucyjne umocowanie ograniczania wolności i praw jednostkiW Konstytucji Republiki Kirgiskiej z 5 maja 2021 r.[1] [23] ustrój państwa budowany jest na podstawie założenia o konieczności poszukiwania ładu społecznego, opartego na harmonijnym połączeniu tego, co publiczne i służące zachowaniu integralności i suwerenności Republiki, z tym, co jest istotą dobrego życia rodowego, rodzinnego, zgodnie ze wskazaniami Manasa Wspaniałego, aby żyć w jedności, pokoju i zgodzie, w harmonii z naturą (preambuła do Konstytucji). Jednostka jest częścią wspólnoty. Rodzi się we wspólnocie, dojrzewa we wspólnocie i we wspólnocie uobecnia się jej człowieczeństwo. W Republice Kirgiskiej harmonijne zespolenie tego, co wspólnotowe z tym, co jednostkowe, to warunek podstawowy prawidłowo uformowanego ładu ustrojowego, którego kluczowym segmentem jest ład społeczny. W tej perspektywie teleologicznej, wyodrębniono w Konstytucji blok regulacji prawnych dotyczących politycznych podstaw porządku konstytucyjnego, społeczno-gospodarczych podstaw porządku konstytucyjnego, duchowych i kulturalnych podstaw społeczeństwa, jak też praw, wolności i obowiązków człowieka i obywatela (z podziałem na: prawa i wolności osobiste, prawa polityczne, prawa ekonomiczne i społeczne, prawa i obowiązki obywatelskie, gwarancje praw i wolności człowieka i obywatela).Wzgląd na realizację ładu ustrojowego kazał dostrzec ustrojodawcy, że uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne ustroju państwa podlegają zmianie, w tym – w sposób ekstraordynaryjny. W następstwie zaistnienia takiego rodzaju zmiany może stać się niezbędne podjęcie działań na co dzień niestosowanych, a zarazem działań odpowiednich do zaistniałej sytuacji, tj. działań ekstraordynaryjnych. W przepisach konstytucyjnych zostały one ujęte w sytuację wyjątkową, stan wyjątkowy i stan wojenny. Mając na uwadze, że Republika Kirgiska jest państwem i demokratycznym i prawnym (art. 1 Konstytucji), mogą być one wprowadzane wyłącznie w przypadkach i w trybie przewidzianym przez Konstytucję i ustawy.Reżim stanu wyjątkowego jest określony w ustawie konstytucyjnej z 24 października 1998 r. o stanie wyjątkowym [5].Wprowadzenie i zakończenie stanu wyjątkowegoOrgany władzy publicznej są powołane do realizowania ładu ustrojowego państwa niezależnie od zmieniających się okoliczności wewnętrznych i zewnętrznych. Jak zaznacza się w rosyjskiej doktrynie prawa, stosunki prawne zachodzą nie tyle dlatego, że jest obowiązująca norma prawna, która nakazuje dany sposób zachowania się, ale także dlatego, że określone stosunki społeczne wymagają prawnego uregulowania [2: Fomin 2001: 82]. Organy władzy publicznej są zobowiązane podjąć działania, elastycznie reagować w przypadku zaistnienia sytuacji nadzwyczajnych. Mogą one wymagać podjęcia działań niekonwencjonalnych, a uznawanych za niezbędne do ochrony wartości konstytucyjnie chronionych [3: Gonczarow 1998: 32]. Podjęcie działań nadzwyczajnych może mieć miejsce tylko wówczas, gdy zagrożenie dla konstytucyjnie chronionych wartości ma charakter realny i bezpośredni i nie może zostać usunięte w inny sposób niż poprzez wprowadzenie stanu wyjątkowego [16: Ruszajło 2004: 82].Nadzwyczajna sytuacja, w szerszym zakresie niż typowo, uwypukla sprzeczności zachodzące w ustroju państwa. W nierozerwalnym, dialektycznym związku, ochrona wolności i praw obywateli wymaga wówczas jednoczesnego ograniczenia wolności i praw obywateli [8: Lebiedʹ 2003: 16]. Nakazuje organom władzy publicznej dawać pierwszeństwo w stosowaniu jednych wolności i praw względem innych. W szczególności, wzgląd na zachowanie ładu społecznego, egzystencji biologicznej obywateli pozwala i nakazuje ograniczyć stosowanie części wolności i praw jednostki po to, aby zachować wolności i prawa względem nich wyższe i jako takie mające pierwszeństwo w stosowaniu.W kontekście pragmatyki działania antycovidowego należy mieć na uwadze, że ustrój Republiki Kirgiskiej charakteryzują bogate doświadczenia związane z sytuacjami kryzysowymi/nadzwyczajnymi, niezależnie od tego, jaką formę przybierającymi. Związane są one przede wszystkim z ekstremizmem politycznym oraz ekstremizmem islamskim [6: Kurbanow 2002: 4]. W tym kontekście trzeba wspomnieć o wtargnięciu na przełomie lat 1999/2000 na teren Kirgistanu uzbrojonej formacji islamskich ekstremistów i – wobec braku adekwatnej reakcji sił bezpieczeństwa wewnętrznego - rozwój formacji terrorystów islamskich w połowie 2000 r. do ok. 1000 osób [1: Biejszenow, Osmonalijew 2014: 41]; przewrót polityczny z 2005 r. (tzw. rewolucja tulipanów); zarządzanie kryzysowe z 2008 r. podjęte w związku z ekstremizmem islamskim; trzęsienie ziemi w 2008 r.; przewrót polityczny z 2010 r. (tzw. rewolucja kwietniowa), pogromy z 10-14 czerwca 2010 r. czy konflikty transgraniczne na granicy z Uzbekistanem i Tadżykistanem. Wielość zdarzeń nadzwyczajnych, wywołanych różnymi czynnikami, a mających miejsce w długim okresie sprawiła, że tematyka nadzwyczajnego reagowania współkształtuje świadomość prawną i polityczną decydentów politycznych, jak też kompetencje organów bezpieczeństwa wewnętrznego.W Republice Kirgiskiej stan wyjątkowy ma umocowanie konstytucyjne, ale zarazem jego istota jest uregulowana nie w tekście Konstytucji, ale na poziomie ustawowym. Podobnie jak w wielu innych współczesnych państwach, w Republice Kirgiskiej stan wyjątkowy wprowadza Prezydent z udziałem parlamentu. Współdziałanie w tym postępowaniu różnych organów władzy państwowej jest formalnoprawną gwarancją, że stan wyjątkowy nie jest wymierzony w jeden z nich czy też, że nie jest pretekstem do trwałej zmiany zachodzących między nimi związków. W celu zapewnienia bezpieczeństwa obywateli lub ochrony porządku konstytucyjnego Republiki Kirgiskiej, Prezydent uprzedza o możliwości wprowadzenia stanu wyjątkowego, a na określonych obszarach wprowadza go bez uprzedniego ogłoszenia, o czym niezwłocznie (tego samego dnia) informuje parlament – Żogorku Kenesz (Жогорку Кенеш Кыргызской Республики). Natomiast Żogorku Kenesz wprowadza stan wyjątkowy na całym terytorium Republiki Kirgiskiej, zatwierdza lub uchyla dekrety Prezydenta w tej sprawie. Parlament w ciągu 3 dni zatwierdza dekret Prezydenta o wprowadzeniu stanu wyjątkowego na określonych obszarach terytorium Republiki Kirgiskiej lub go uchyla.Uchwała Żogorku Kenesza w sprawie wprowadzenia stanu wyjątkowego na całym terytorium Republiki Kirgiskiej oraz uchwała Żogorku Kenesza w sprawie zatwierdzenia lub uchylenia dekretu prezydenta Republiki Kirgiskiej o wprowadzeniu stanu wyjątkowego na określonym terytorium jest podejmowana większością głosów deputowanych biorących udział w głosowaniu, ale nie mniej niż 50 głosami deputowanych (na ogólną liczbę 90 deputowanych).Zatwierdzając dekret Prezydenta o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, Żogorku Kenesz może zmienić wykaz i zakres wprowadzanych środków nadzwyczajnych, ramy czasowe ograniczenia wolności i praw obywateli oraz nałożone na nich dodatkowe obowiązki, przewidziane w dekrecie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego.Stan wyjątkowy ma charakter środka tymczasowego. Wprowadzany jest na czas ograniczony. Czas trwania stanu wyjątkowego wprowadzonego na całym terytorium Republiki Kirgiskiej nie może przekroczyć 30 dni, a wprowadzonego na części terytorium Republiki Kirgiskiej – 60 dni. Po tym okresie stan wyjątkowy zostaje zniesiony lub prolongowany na ten sam okres przez Żogorku Kenesz. Parlament jest kompetentny odwołać stan wyjątkowy przed upływem ustalonego okresu.Stan wyjątkowy jest wprowadzony na całym terytorium Republiki Kirgiskiej lub na określonej jego części. Stosowany jest wyłącznie dla zapewnienia bezpieczeństwa obywateli i ochrony porządku konstytucyjnego. Stan wyjątkowy jest szczególnym reżimem prawnym działalności organów władzy państwowej, organów samorządu terytorialnego, organizacji. Pozwala ustanowić określone ograniczenia wolności i praw obywateli, cudzoziemców i bezpaństwowców, a także praw osób prawnych oraz nakładać na nie dodatkowe obowiązki.Dostępność ograniczenia wolności i praw jednostki jest limitowana zasadami ogólnymi stanu wyjątkowego – granicami, których ograniczenia nie mogą przekraczać. Fundamentalną zasadą prawnego ograniczania wolności i praw człowieka i obywatela jest orientowanie się na człowieka jako osobę ludzką, jego dobra prawnie chronione, dochowanie pełni jego wolności i praw. Stan wyjątkowy nie może być pretekstem do zmiany politycznych podstaw państwa [6: Kurbanow 2002: 4]. Dlatego też nie tylko, że jest wprowadzany we współudziale Prezydenta i parlamentu, ale również, w trakcie jego trwania niedopuszczalne jest zmienianie Konstytucji bądź uchwalenie nowej Konstytucji (art. 116 ust. 5 Konstytucji). Kolejne ograniczenia dotyczące zakresu podejmowanych zmian są przewidziane w art. 23 ustawy o stanie wyjątkowym. Zgodnie z nim w stanie wyjątkowym zabronione jest również uchwalanie ustawy o zmianie granicy państwowej, przeprowadzanie referendów i wyborów do organów władzy państwowej, jakichkolwiek zmianach w strukturze, funkcjach oraz kompetencjach organów władzy państwowej ustanowionych przez Konstytucję Republiki Kirgiskiej.W Republice Kirgiskiej wprowadzanie i realizacja stanu wyjątkowego wymagają zachowania balansu między interesami człowieka, społeczeństwa i państwa. Stan wyjątkowy jest wprowadzany w sytuacjach kryzysowych, których wyeliminowanie jest niemożliwe bez zastosowania środków nadzwyczajnych. Ustawodawca wyodrębnia trzy grupy ich przesłanek. Po pierwsze, zagrożenie o charakterze biologicznym: epidemia, epizootia (pomór zwierząt), epifitoza (masowe zachorowania roślin na jedną chorobę). Po drugie, zagrożenia o charakterze społecznym: bunt zbrojny, konflikty międzyetniczne, zamieszki związane z przemocą i zagrożeniem życia ludzi, zbrojne zajęcie i blokowanie dróg o znaczeniu krajowym oraz obiektów strategicznych, w tym ich niszczenie. Po trzecie, powodem wprowadzenia stanu wyjątkowego mogą być zdarzenia o charakterze naturalnym i wywołane przez człowieka w postaci klęski żywiołowej, zniszczenia, jeżeli stanowią bezpośrednie zagrożenie dla porządku konstytucyjnego, żywotnych interesów ludności, społeczeństwa, normalnego trybu pracy organów państwowych i organów samorządu terytorialnego.Uchwała Żogorku Kenesza i dekret Prezydenta o wprowadzeniu stanu wyjątkowego muszą zawierać okoliczności, które stanowiły podstawę wprowadzenia stanu wyjątkowego; uzasadnienie potrzeby wprowadzenia stanu wyjątkowego; wykaz i granice środków nadzwyczajnych oraz wyczerpujący wykaz czasowych ograniczeń praw i wolności obywateli, dodatkowych obowiązków; organy władzy państwowej odpowiedzialne za realizację środków nadzwyczajnych oraz dokładne granice kompetencji nadzwyczajnych tych organów; granice terytorium, na którym wprowadzany jest stan wyjątkowy; termin wejścia w życie stanu wyjątkowego, a także dokładny okres, na jaki on wprowadzany.Proces decyzyjny stanu wyjątkowegoW czasie stanu wyjątkowego Republika Kirgiska kieruje się zasadami legalności, przejrzystości i tymczasowości. Pomimo nadzwyczajności samej w sobie sytuacji proklamowania stanu wyjątkowego, nie podlega zawieszeniu zasada stosowania środków i działań adekwatnych (proporcjonalnych) do zaistniałej sytuacji. Organy władzy państwowej, organy samorządu terytorialnego podejmują, w ramach swoich kompetencji, wszelkie działania niezbędne do ich zlokalizowania i rozwiązania. Kiedy typowe zasoby organizacyjne okazują się nieefektywne, tj. nie przynoszą pożądanego skutku w postaci minimalizowania negatywnych następstw zdarzeń nadzwyczajnych i bezzwłocznego powrotu do typowego reżimu prawnego, dopiero wówczas korzysta się z wykorzystania Sił Zbrojnych do przywrócenia porządku wewnętrznego. W sytuacji, gdy siły i środki działania organów ochrony prawnej i organów ochrony ludności są niewystarczające do lokalizacji i rozwiązania sytuacji nadzwyczajnej, Sztab Generalny Sił Zbrojnych Republiki Kirgiskiej przejmuje kierowanie operacyjne i koordynowanie siłami oraz środkami wykorzystywanych formacji i jednostek Sił Zbrojnych, organów spraw wewnętrznych, bezpieczeństwa narodowego, ochrony ludności i innych organów władzy państwowej Republiki Kirgiskiej oraz organów samorządu terytorialnego.W trakcie trwania stanu wyjątkowego może dojść do reorganizacji procesu decyzyjnego. Na terytorium, na którym wprowadzono stan wyjątkowy, jednocześnie z uchwałą Żogorku Kenesza, dekretem Prezydenta o wprowadzeniu stanu wyjątkowego na określonym terenie lub odrębną uchwałą Żogorku Kenesza, dekretem Prezydenta można lokalnie wprowadzić szczególną formę rządów. W celu koordynowania prac nad zapobieganiem lub usuwaniem skutków, które spowodowały wprowadzenie stanu wyjątkowego, rząd, organy władzy lokalne i terenowej administracji państwowej mogą tworzyć specjalne organy tymczasowe (administracja tymczasowa). Tym organom mogą zostać przekazane w całości lub w części administracyjne i wykonawcze funkcje organów władzy i administracji państwowej na terenach, na których wprowadzono stan wyjątkowy.Wyższego rzędu organy władzy i administracji państwowej są kompetentne uchylić dowolną decyzję organów niższego rzędu i funkcjonariuszy publicznych działających na terenach, na których wprowadzono stan wyjątkowy.W celu realizacji jednolitego zarządzania siłami i środkami przewidzianymi do wykorzystania w stanie wyjątkowym, ma miejsce ustanowienie komendanta obszaru stanu wyjątkowego (Комендант местности). Wyznaczają go odpowiednio Żogorku Kenesz lub Prezydent. Komendant kieruje działalnością komendantury obszaru, na którym został wprowadzony stan wyjątkowy oraz sprawuje jednolite zarządzanie siłami i środkami realizacji reżimu stanu wyjątkowego.Komendantura obszaru jest tymczasowym organem specjalnym powołanym na obszarze, w którym proklamowano stan wyjątkowy, w celu jego wykonywania.Powołanie komendanta rejonu, w którym ogłoszono stan wyjątkowy, nie wstrzymuje działalności organów państwowych i organów samorządu terytorialnego działających na wskazanym terenie, chyba że inaczej przesądzono w dekrecie Prezydenta lub uchwale Żogorku Kenesza o stanie wyjątkowym.Komendant odpowiada za zapewnienie bezpieczeństwa obywateli i ochronę porządku konstytucyjnego Republiki Kirgiskiej, stosowanie środków nadzwyczajnych w granicach terytorium, na którym proklamowano stan wyjątkowy. W celu wykonania powierzonych mu zadań, został wyposażony w rozległy wachlarz środków działania. Ich prawidłowe zastosowanie powinno umożliwić osiągnięcie pożądanego wyniku w postaci zniesienia sytuacji nadzwyczajnej i powrotu do stosowania zwyczajnych rozwiązań konstytucyjnych. W tym celu komendant wydaje, w granicach swoich kompetencji, polecenia i zarządzenia co do zapewnienia realizacji stanu wyjątkowego. Na właściwym terytorium są one obowiązujące dla wszystkich organów władzy publicznej, funkcjonariuszy publicznych, organizacji, bez względu na ich formę organizacyjno-prawną i formę własności, dla wszystkich, obywateli.Wprowadzony przez Komendanta reżim prawny ma charakter tymczasowy. Obowiązuje do czasu ustąpienia zagrożenia. Jest stosowany nie wobec indywidualnie nazwanych osób czy grup społecznych, ale wobec wszystkich podmiotów posiadających daną cechę i przebywających na terytorium obowiązywania stanu wyjątkowego. Zwrócić także należy uwagę na kompleksowość będących w gestii Komendanta środków działania. Ich całościowy charakter pozwala mówić o reżimie stanu wyjątkowego jako stanu prawnego wyodrębnionego w stosunku do innych stanów państwa [6: Kurbanow 2002: 109].Komendant ustala godzinę policyjną (czas komendancki). Polega ona na zakazie przebywania w miejscach publicznych bez specjalnie wystawionej na tę okoliczność przepustki. Ustala szczególny reżim wjazdu na terytorium, na którym został wprowadzony stan wyjątkowy i wyjazdu z niego. Określa szczególny reżim wjazdu na terytorium, na którym został wprowadzony stan wyjątkowy i wyjazdu z niego. Ustanawia specjalny reżim sprzedaży broni i amunicji, napojów alkoholowych, leków i preparatów zawierających środki odurzające, substancje psychotropowe o silnym działaniu. Określa procedurę i miejsca przechowywania skonfiskowanej broni, amunicji, materiałów wybuchowych i innych tego rodzaju produktów, sprzętu wojskowego. Z chwilą wprowadzenia stanu wyjątkowego na określonym obszarze wydala w ustalonym trybie osoby, które naruszają stan wyjątkowy i nie mają stałego miejsca zamieszkania na tym obszarze, poza terytorium, na którym wprowadzono stan wyjątkowy. Komendant ustala środki i czasowe ograniczenia, kontroluje ich realizację przez funkcjonariuszy publicznych, obywateli i organizacje. Ustanawia specjalny tryb akredytacji dziennikarzy na terenie, na którym ogłoszono stan wyjątkowy, oraz tryb ich pracy.W wyjątkowych przypadkach, gdy zachodzi ryzyko, że ustanowienie komendanta jako organu kierowniczego w strefie stanu wyjątkowego może nie przynieść pożądanych efektów, Prezydent, Żogorku Kenesz mogą powierzyć szefom odpowiednich organów państwowych odpowiedzialnych za obronę, sprawy wewnętrzne i bezpieczeństwa narodowego Republiki Kirgiskiej utworzenie wspólnego sztabu operacyjnego oraz powołanie komendanta odpowiedniego obszaru, na którym ogłoszono stan wyjątkowy.Do usuwania skutków sytuacji kryzysowej i zapewnienia bezpieczeństwa obywateli mogą zostać wykorzystane jednostki wojskowe uprawnionych organów władzy państwowej odpowiedzialne za obronność, sprawy wewnętrzne i sytuacje nadzwyczajne Republiki Kirgiskiej, a także jednostki wojskowe tymczasowo rozmieszczone na terytorium Republiki Kirgiskiej. Jednostki te działają zgodnie z przepisami wojskowymi i ustawodawstwem Republiki Kirgiskiej.W przypadku ogłoszenia stanu wyjątkowego dopuszczalne jest wezwanie, na okres do dwóch miesięcy, specjalistów podlegających obowiązkowi wojskowemu, koniecznych do usunięcia skutków klęski żywiołowej, poważnych awarii lub katastrofy, epidemii, epizootii.Dla zbadania przestępstw popełnionych w stanie wyjątkowym, Prokurator Generalny Republiki Kirgiskiej, szefowie organów państwowych właściwych w zakresie spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa narodowego mogą tworzyć wspólne grupy śledczo-operacyjne.W czasie stanu wyjątkowego zachowana jest ciągłość pracy parlamentu. Jeżeli stan wyjątkowy został proklamowany przez Prezydenta, to parlament gromadzi się bez potrzeby zwoływania na posiedzenie, najpóźniej następnego dnia po wprowadzeniu stanu wyjątkowego.Prokuratura Generalna jest kompetentna zmienić terytorialny zakres swojej właściwości; podobnie – Sąd Najwyższy jest władny zmienić właściwość miejscową sądów w sprawach cywilnych i karnych.Wyjątkowe środki działaniaW stanie wyjątkowym dopuszczalna jest czasowa eksmisja obywateli z terenów niebezpiecznych do zamieszkania, z obowiązkowym udostępnieniem im innych stacjonarnych lub tymczasowych pomieszczeń. Można wprowadzić specjalny reżim wjazdu i wyjazdu obywateli. Można zakazać poszczególnym obywatelom opuszczania określonego obszaru, ich mieszkania (domu) przez określony czas; wydalić naruszających porządek publiczny, niemających miejsca zamieszkania na danym terenie, w tym cudzoziemców, do miejsca ich stałego zamieszkania lub poza obszar, w którym ogłoszono stan wyjątkowy. Dopuszczalna jest czasowa konfiskata obywatelom broni palnej i ostrej oraz amunicji, a w przypadku przedsiębiorstw, instytucji i organizacji – także szkoleniowego sprzętu wojskowego, materiałów wybuchowych, substancji i materiałów promieniotwórczych, substancji chemicznych i toksycznych o silnym działaniu. Można wprowadzić zakaz organizowania zgromadzeń, wieców, pochodów ulicznych, manifestacji i pikiet, a także imprez rozrywkowych, sportowych i innych imprez masowych.W reżimie stanu wyjątkowego jest dozwolone zawieszenie działalności partii politycznych, organizacji społecznych, ruchów masowych i innych zrzeszeń społecznych, które utrudniają normalizację sytuacji. Można zakazać tworzenia i działalności obywatelskich formacji zbrojnych nieprzewidzianych w ustawodawstwie Republiki Kirgiskiej.Niedozwolona jest organizacja strajku, a także utrudnianie pracy przedsiębiorstw, instytucji, organizacji. W stanie wyjątkowym dopuszczalna jest ingerencja w swobodę prowadzenia działalności gospodarczej i prawa własnościowe poprzez dokonywanie zmian w planach przedsiębiorstw i organizacji co do produkcji i dostaw wyrobów, ustanawianie szczególnego trybu działania przedsiębiorstw, instytucji i organizacji oraz rozstrzyganie o innych sprawach dotyczących ich działalności gospodarczej. Dopuszczalne jest wykorzystywanie zasobów państwowych przedsiębiorstw, instytucji i organizacji w celu zapobiegania i eliminowania skutków sytuacji nadzwyczajnych. Można powoływać i odwoływać kierowników państwowych przedsiębiorstw, instytucji i organizacji; zakazać zwalniania pracowników i pełniących służbę na ich wniosek, z wyjątkiem przypadków zwolnienia z ważnych powodów. Można zakazać prowadzenia strajków. Dopuszczalne jest zmuszenie zdolnych do pracy i przymusowe wykorzystanie środków transportu do pracy w przedsiębiorstwach, instytucjach i organizacjach, a także w celu eliminowania skutków sytuacji nadzwyczajnych, przy obowiązkowym przestrzeganiu wymogów ochrony pracy.W stanie wyjątkowym kierownicy przedsiębiorstw, instytucji i organizacji mają prawo, w razie potrzeby, przenieść pracowników i pełniących służbę bez ich zgody do pracy nie przewidzianej umową o pracę na okres do jednego miesiąca. Obowiązani są koordynować wszystkie swoje podróże służbowe, wyjazdy, a także wyjazdy urlopowe z szefami sztabu zarządzającego realizacją stanu wyjątkowego (jak komendant obszaru).W czasie stanu wyjątkowego nie stosuje się zasady wybieralności szefów organizacji państwowych, spółek akcyjnych.Można wykorzystywać państwową rezerwę materiałową do zapewnienia realizacji prac priorytetowych z punktu widzenia usuwania skutków sytuacji nadzwyczajnej.W stanie wyjątkowym można ograniczyć lub zakazać obrotu bronią, silnymi substancjami chemicznymi i trującymi, a także napojami alkoholowymi i substancjami zawierającymi alkohol.Można wprowadzić kwarantannę i inne obowiązkowe środki sanitarne i przeciwepidemiczne; godzinę policyjną (godzinę komendancką). W czasie godziny policyjnej obywatelom (w tym pracownikom zagranicznych placówek dyplomatycznych) zabrania się przebywania na ulicach lub w innych miejscach publicznych bez specjalnie wystawionych przepustek i dokumentów tożsamości, a także przebywania poza domem bez takich dokumentów. Osoby, które naruszyły godzinę policyjną są zatrzymywane przez policję lub patrole wojskowe do końca godziny policyjnej, a osoby, które nie mają przy sobie dokumentów – do czasu ustalenia ich tożsamości, nie dłużej jednak niż trzy dni. Zatrzymani mogą być poddawani kontroli osobistej, przeszukaniom rzeczy i pojazdów.Organy władzy publicznej są kompetentne sprawdzać dokumenty w miejscach masowego gromadzenia się obywateli, a w razie potrzeby – gdy posiadają informacje o posiadaniu przez obywateli broni – przeprowadzać przeszukania osobiste, oględziny rzeczy i pojazdów.Można regulować organizowanie imprez prywatnych, jak śluby, urodziny i inne specjalne uroczystości.Dopuszczalne jest ograniczenie lub zabronienie używania urządzeń powielających, radiowo-telewizyjnych, audiowizualnych, przejęcie środków technicznych nagłaśniających, wprowadzenie kontroli nad środkami masowej komunikacji, jeżeli środki te mogą być wykorzystane do zaostrzenia sytuacji na terytorium, na którym ogłoszono stan wyjątkowy. Można wprowadzić szczególne zasady korzystania ze środków łączności. Powtórne naruszenie tych zakazów pociąga za sobą konfiskatę na własność państwa wyposażenia technicznego i zajmowanych pomieszczeń.Nie ma przeszkód prawnych dla ograniczenia ruchu pojazdów, w tym zagranicznych, i dokonywania ich kontroli, z wyjątkiem transportu służb dyplomatycznych i deputowanych Żogorku Kenesza. Za ustawowo określonym odszkodowaniem, dopuszczalne jest przejęcie własności. Można zniszczyć rośliny, zwierzęta i inne rzeczy.Można wprowadzić szczególny reżim przeprowadzania transakcji finansowych.Karalności podlega rozpowszechnianie prowokacyjnych pogłosek, działania prowokujące do naruszenie prawa i porządku lub nawołujące do nienawiści etnicznej, czynne utrudnianie wykonywania przez obywateli i funkcjonariuszy publicznych ich praw i obowiązków ustawowo określonych, a także nieposłuszeństwo zgodnemu z prawem nakazowi lub żądaniu funkcjonariusza organów spraw wewnętrznych, żołnierza lub innych osób wykonujących swoje obowiązki służbowe w zakresie ochrony porządku publicznego na terytorium, na którym ogłoszony jest stan wyjątkowy.Gwarancja praw obywatelskich i osób prawnych w reżimie stanu wyjątkowegoW zakresie naruszeń przepisów stanu wyjątkowego ustawodawca kirgiski przewidział szczególny, przyspieszony, tryb rozpatrywania skarg. Sprawy takie rozpoznaje w ciągu trzech dni sąd rejonowy (miejski) w składzie jednego sędziego lub szef organu spraw wewnętrznych lub jego zastępca lub komendant danego obszaru stanu wyjątkowego.Obywatelom, którzy ponieśli szkodę w stanie nadzwyczajnym lub w związku z wykonywaniem prac mających na celu jego zapobieżenie lub wyeliminowanie, przez odpowiednie organy państwowe, a także przedsiębiorstwa, instytucje, organizacje otrzymują pomieszczenie do mieszkanie lub naprawia się wyrządzoną szkodę materialną, okazuje się pomoc w zatrudnieniu i inną niezbędną pomoc. Warunki i tryb zapewnienia mieszkania lub odszkodowania za szkody oraz udzielenia innej niezbędnej pomocy określa Rząd Republiki Kirgiskiej.Antycovidowe stany wyjątkoweW Republice Kirgiskiej, podobnie jak w znakomitej większości innych państw, wirus COVID-19 uznano za istotne zagrożenie dla obywateli, wymagające podjęcia niestandardowych środków działania. Podobnie, jak w pozostałych państwach, brak było pewności co do istoty stanu faktycznego i prawdopodobnych kierunków jego zmiany. Innymi słowy, działania antycovidowe były podejmowane w środowisku braku wiedzy pewnej i związanym z tym ryzykiem podjęcia błędnych decyzji.Pierwsze antycovidowe działania właściwe dla zarządzania kryzysowego zostały przeprowadzone w styczniu 2020 r. W celu uniemożliwienia przenikania wirusa z Chińskiej Republiki Ludowej, 23 stycznia 2020 r. całkowicie została zawieszona komunikacja lotnicza, drogowa i kolejowa z ChRL. Następnego dnia wprowadzono czasowy zakaz importu mięsa i przetworów mięsnych z ChRL. 3 lutego 2020 r. rząd tymczasowo ograniczył przepływ osób przez granicę kirgisko-chińską, z wyjątkiem pracowników placówek dyplomatycznych Republiki Kirgiskiej i ChRL; Republiki Kirgiskiej powracających na terytorium Republiki Kirgiskiej; obywateli Republiki Kirgiskiej realizujących przewóz towarów (towarów) pojazdami towarowymi; obywateli ChRL powracających do ChRL. Odbywający się ruch przebiegał w pełnym reżimie sanitarnym. 17 marca czasowe ograniczenia w ruchu granicznym zostały rozciągnięte na wszystkie przejścia graniczne i na inne państwa [14]. Zakaz wjazdu na terytorium Republiki Kirgiskiej nie dotyczył (z zachowaniem kwarantanny) kierowców realizujących międzynarodowe przewozy ładunków; załóg, personelu lotniczego statków powietrznych, załogi pociągów; akredytowanych i powołanych pracowników placówek dyplomatycznych; akredytowanych i powołanych pracowników organizacji międzynarodowych; członków rodzin tych osób z wcześniejszym powiadomieniem o ich przybyciu za pośrednictwem Ministerstwa Spraw Zagranicznych; pracowników kirgiskich kolei obsługujących linie kolejowe na terenie Kazachstanu i Uzbekistanu; obywateli innych państw i bezpaństwowców będących członkami rodzin obywateli Republiki Kirgiskiej.W celu zapewnienia ciągłości dostaw międzynarodowych w zakresie zaopatrzenia w podstawowe towary i środki medyczne, w prawodawstwie krajowym wprowadzono tymczasowe zmiany. Uchwałą Rządu Republiki Kirgiskiej z 3 lutego 2020 r. [9] zaaplikowano czasowy zakaz wywozu leków i artykułów medycznych z Republiki Kirgiskiej (w tym: chusteczki higieniczne i inne środki antybakteryjne, środki dezynfekujące, maski medyczne). Jednocześnie import masek medycznych został zwolniony z podatku VAT. Rząd zezwolił na tymczasowe dostarczanie bez państwowej rejestracji leków i wyrobów medycznych znajdujących się na Krajowym Wykazie Leków Podstawowych. 13 marca, na okres do 90 dni, rząd wprowadził ceny urzędowe na podstawowe produkty, jak mąka, chleb, mleko, masło, olej roślinny, mięso, cukier, ryż, makaron, jaja kurze, ziemniaki, węgiel, benzyna, olej napędowy, gaz płynny [10]. 14 marca 2020 r. Minister Edukacji i Nauki zarządził przedwczesne ferie we wszystkich rodzajach placówek oświatowych na okres od 16 marca do 8 kwietnia 2020 r. [13].Rozbudowany pakiet działań antycovidowych, o charakterze rozwiązań właściwych dla stanu wyjątkowego, rząd wprowadził 17 marca 2020 r. Do czasu poprawy sytuacji epidemiologicznej zakażenia koronawirusem rząd zawiesił przeprowadzanie wydarzeń kulturalnych, sportowych, naukowych, rodzinnych, upamiętniających; działalność placówek rozrywkowych; działalność placówek rozrywki dla dzieci, placów zabaw, punktów gastronomicznych zlokalizowanych w centrach handlowo-rozrywkowych; działalność kin, teatrów, muzeów, sal wystawowych i galerii, instytucji kulturalnych, edukacyjnych i innych; działalność punktów gastronomicznych posiadających powyżej 50 miejsc; działalność ośrodków sportu i rekreacji, klubów sportowych, łaźni publicznych, saun, basenów; działalność klubów internetowych oraz zakładów gier komputerowych. Osobom fizycznym, prawnym i innym jednostkom organizacyjnym (niezależnie od formy własności) zakazano organizowania i uczestniczenia w ww. imprezach oraz odwiedzania ww. obiektów do czasu zniesienia ograniczenia. Nakazano im instalowanie środków dezynfekujących, oczyszczaczy powietrza w pokojach i halach, zapewniając pracownikom i gościom środki dezynfekujące, jak również postępowanie zgodne z zaleceniami Ministerstwa Zdrowia Republiki Kirgiskiej [11].Uchwałą Rządu z 22 marca 2020 r. Nr 174 wprowadzony został czasowy zakaz wywozu (eksportu) niektórych rodzajów towarów z Republiki Kirgiskiej, jak mąka pszenna, olej roślinny, ryż, makaron, cukier granulowany, jaja kurze, sól kuchenna jodowana, pasza (siano, słoma, mieszanki paszowe, otręby i pasze zbożowe) [12]. Przeprowadzone operacje antycovidowe zostały podsumowane wprowadzeniem 22 marca przez rząd na terytorium całego państwa reżimu sytuacji wyjątkowej [15].31 marca 2020 r. Rada Bezpieczeństwa poddała ocenie antycovidową działalność organów władzy publicznej. Została ona nisko oceniona. W szczególności zwracano uwagę na daleko idącą bezczynność części członków rządu w zakresie podejmowania niezbędnych działań o charakterze gospodarczym, społecznym i administracyjnym, służących zapobieganiu rozprzestrzeniania się wirusa COVID-19. W rezultacie następnego dnia doszło do dymisji m.in. wicepremiera i ministra zdrowia. W nawiązaniu do wniosków wynikających z ustaleń doktryny rosyjskiej, złowrogi COVID-19 wymagał zjednoczenia wszystkich sił społecznych do walki z jego przejawami i negatywnymi konsekwencjami. Obywatele musieli wystąpić jednolitym frontem, koordynując swoje działania w walce z zagrożeniem zewnętrznym [4: Iwanow 2001: 98], co – zdaniem Rady Bezpieczeństwa – było niezbędne w zaistniałej sytuacji.24 marca 2020 r. Prezydent Sooronbaj Szaripowicz Dżeenbekow wydał trzy dekrety o wprowadzeniu stanów wyjątkowych. Każdym z nich wprowadził stan wyjątkowy na innej części terytorium Republiki Kirgiskiej. Pierwszym z dekretów Prezydent wprowadził stan wyjątkowy w stolicy Kirgizji – Biszkeku [17], drugim – wprowadził stan wyjątkowy na terytorium miasta Osz, regionów Nookat i Kara-Suu w obwodzie oszskim [18], a trzecim – stan wyjątkowy na terytorium miasta Jalal-Abad i rejonu Suzak obwodu Jalal-Abad [19]. Poza obszarami objętymi stanami wyjątkowymi, obowiązywał stan sytuacji wyjątkowej.Co wymaga podkreślenia, bo nie była to praktyka powszechnie stosowana [22: Wlijanije mier 2020: 5], w Republice Kirgiskiej wprowadzenie stanów wyjątkowych odbyło się z zastosowaniem procedury notyfikacji odstępstw od zobowiązań w zakresie praw człowieka i obywatela wynikających z traktatów międzynarodowych [8: Lebiedʹ 2003]. W procedurze prawnie przewidzianej, miało miejsce powiadomienie Sekretarza Generalnego ONZ o wprowadzeniu stanów wyjątkowych czyniących odstępstwa od zobowiązań podjętych przez Republikę Kirgiską jako stronę Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. [7: Kyrgyzstan].Bezpośrednio w dekretach wprowadzających stan wyjątkowy Prezydent przywołał przesłanki swojego działania. Powołał się na ogłoszenie 11 marca 2020 r. przez Światową Organizację Zdrowia rozprzestrzeniania się nowej infekcji koronawirusa COVID-19 jako pandemii. Zarazem odnotował, że w okresie od 18 marca do 23 marca 2020 r. na terenie Republiki Kirgiskiej potwierdzono 16 faktów zarażenia obywateli koronawirusem. Wprowadzenie stanu wyjątkowego było motywowane wolą zapewnienia ochrony życia i zdrowia obywateli, ich bezpieczeństwa i porządku publicznego, a także względem na zapobieganie rozprzestrzenianiu się zakażenia koronawirusem na inne obszary Republiki Kirgiskiej.Na komendanta Biszkeku na okres stanu wyjątkowego został powołany Orozaliew Ałmazbek Kydyrmaevich – wiceminister spraw wewnętrznych Republiki Kirgiskiej. Na okres stanu wyjątkowego komendantem miasta Osz, regionów Nookat i Kara-Suu obwodu Osz został Malik Apsamatowicz Nurdinow – naczelnik Departamentu Spraw Wewnętrznych Obwodu Oszskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Republiki Kirgiskiej. Natomiast komendantem stanu wyjątkowego na terytorium miasta Jalal-Abad i rejonu Suzak obwodu Jalal-Abad został Dzhorobekov Zhenishbek Mamayunusovich – naczelnik Służby ds. Zwalczania Ekstremizmu i Nielegalnej Migracji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Republiki Kirgiskiej.W szerokim zakresie poddano zmianie korzystanie z wolności i praw jednostki na terenach objętych wprowadzeniem stanów wyjątkowych. Została wprowadzona godzina policyjna (godzina komendancka), specjalny reżim wjazdu i wyjazdu obywateli. Ograniczenia w przemieszczaniu się objęły także dziennikarzy. Zostali objęcie systemem akredytacji i przez kilka tygodni przepustki otrzymywali tylko korespondenci mediów państwowych. Jak zapewniał komendant Biszkeku, takie ograniczenia zostały wprowadzone w celu zapewnienia bezpieczeństwa dziennikarzom. Po kilku tygodniach publicznej krytyki ograniczenia działalności dziennikarzy na terenie stanu wyjątkowego, 19 kwietnia w Biszkeku rozpoczęła się akredytacja reporterów niepaństwowych mass mediów.Zakazano poszczególnym obywatelom opuszczania domu (mieszkania) lub miejsca, w którym znajdują się pod obserwacją lub w związku z leczeniem przez określony czas. Zakazano organizowania imprez rozrywkowych, sportowych i innych imprez masowych, a także strajków, zebrań, wieców, marszów ulicznych, manifestacji i pikiet. Postanowiono wydalić (na ich koszt) osoby naruszające porządek publiczny, niemające miejsca zamieszkania na danym obszarze, w tym cudzoziemców, do miejsca ich stałego zamieszkania lub poza obszar, w którym ogłoszono stan wyjątkowy.W celu zapewnienia działalności przedsiębiorstw i organizacji zajmujących się produkcją i dostawą produktów, zezwolono na dokonywanie zmian w ich planach pracy, ustanawianie specjalnego trybu działania przedsiębiorstw, instytucji i organizacji, a także zezwolono na podejmowanie decyzji w innych kwestiach związanych z ich działalnością gospodarczą. Wprowadzono zakaz zwalniania pracowników i pełniących służbę z własnej woli, z wyjątkiem przypadków zwolnienia z ważnych powodów. Zasoby państwowych przedsiębiorstw, instytucji i organizacji państwowych mogły być wykorzystywane do zapobiegania rozprzestrzenianiu się zakażenia koronawirusem.Wprowadzono kwarantannę i dano zgodę na realizację innych obowiązkowych środków sanitarnych i przeciwepidemicznych. Można było angażować zdolnych do pracy obywateli do zapobiegania rozprzestrzenianiu się zakażenia koronawirusem, z zastrzeżeniem obowiązkowego przestrzegania wymogów ochrony pracy i ich zdrowia.Prezydent wyraził zgodę na wprowadzenie kontroli nad środkami masowego przekazu, jeżeli środki te mogą być wykorzystane do eskalacji sytuacji na terytorium, na którym ogłoszono stan wyjątkowy. Można było prowadzić szczególne zasady korzystania ze środków łączności. Środki masowego przekazu zostały zobowiązane do rozpowszechniania informacji przekazanych przez komendanta obszaru stanu wyjątkowego, co miało służyć zapobieganiu eskalacji nadzwyczajnej sytuacji. Biuro komendanta przekazywało informacje ludności poprzez codzienne briefingi i internetowe konferencje prasowe organizowane w centrum prasowym państwowego sztabu ds. zwalczania COVID-19. Jednocześnie (na podstawie zmienionych na okoliczność stanu wyjątkowego przepisów kodeksu karnego, kodeksu wykroczeń i kodeksu naruszeń prawnych - Кодекс КР о нарушениях) doszło do ponad trzykrotnego zwiększenia kary grzywny za działalność mającą na celu naruszenie prawa i porządku lub działania polegającego na naruszeniu porządku publicznego i spokoju osób fizycznych, poprzez rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji, popełnionych na obszarze, na którym ogłoszono stan sytuacji wyjątkowej, stan wyjątkowy lub stan wojenny.Szczególna uwaga została zwrócona na dochowanie rzetelności i rozwagi zawodowej przez internetowe środki masowego przekazu. Miało to związek z ich szerokim oddziaływaniem na duże grupy społeczne i związane z tym zagrożenia dezinformacji i podżegania do niepokojów społecznych.Dopuszczalne stało się ograniczanie ruchu pojazdów, w tym zagranicznych, i dokonywanie ich kontroli, z wyjątkiem transportu służb dyplomatycznych. Podobnie, w ogłoszonym stanie wyjątkowym można było sprawdzać dokumenty w miejscach masowych zgromadzeń obywateli, jak również regulować organizowanie prywatnych wydarzeń, takich jak śluby, urodziny i inne podobne wydarzenia.Dla mieszkańców terenu objętego stanem wyjątkowym wprowadzono następujące dodatkowe obowiązki: podejmowanie działań profilaktycznych mających na celu zapewnienie sobie bezpieczeństwa osobistego; przestrzeganie środków bezpieczeństwa w codziennych czynnościach, zapobieganie naruszeniom, które mogą prowadzić do rozprzestrzeniania się zakażenia koronawirusem; zapoznawanie się z zasadami używania środków ochrony osobistej; pomaganie organom władzy państwowej i organizacjom w zapobieganiu rozprzestrzeniania się zakażenia koronawirusem. Każdy został zobowiązany do informowania odpowiednich organów władzy państwowej o zagrożeniu rozprzestrzeniania się koronawirusa.Wraz z ustaleniem zakresu i charakteru ingerencji w wolności i prawa mieszkańców terenu objętego stanem wyjątkowym, określono nowy reżim działania organów władzy publicznej. Komendant obszaru stanu wyjątkowego został zobowiązany do podejmowania wszelkich działań niezbędnych do zapobiegania rozprzestrzenianiu się zakażenia koronawirusem, zapewnienia bezpieczeństwa, ochrony życia i zdrowia obywateli na terenie objętym stanem wyjątkowym. Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Państwowy Komitet Bezpieczeństwa Narodowego, Sztab Generalny Sił Zbrojnych i inne kompetencyjnie właściwe organy władzy państwowej organy samorządu lokalnego zostały zobowiązane do zapewnienia Komendantowi wszelkiej możliwej pomocy, z zastosowaniem wszelkich dostępnych sił i środków w celu zapewnienia bezpieczeństwa, ochronie życia i zdrowia obywateli, a także zapobiegania rozprzestrzenianiu się koronawirusa na inny obszar Republiki Kirgiskiej.Sąd Najwyższy Republiki Kirgiskiej uzyskał kompetencję zmienienia właściwości miejscowej w sprawach cywilnych, karnych, administracyjnych, w sprawach o wykroczenia, a także materiałów postępowania przygotowawczego na terytorium objętym stanem wyjątkowym na okres stanu wyjątkowego. Z kolei Prokurator Generalny miał zapewnić nadzór nad przestrzeganiem prawa stanu wyjątkowego. W okresie stanu wyjątkowego mógł dokonać zmiany w zakresie właściwości terytorialnej prokuratury na terenie objętym stanem wyjątkowym.Wprowadzenie stanu wyjątkowego zostało zaakceptowane przez parlament.Wraz z upływem czasu, na który został proklamowany antycovidowy stan wyjątkowy, nie doszło do zaprzestania rozprzestrzeniania się wirusa COVID-19 w Republice Kirgiskiej. Wciąż był on uznawany za zagrożenie pandemiczne, które wymaga stanowczej reakcji organów władzy publicznej. O priorytetowym znaczeniu, jakie zagadnieniu ograniczania rozprzestrzeniania się COVIDA-19 przypisywały organy władzy publicznej świadczy fakt, że w celu wypracowania antycovidowej strategii działania, 28 kwietnia 2020 r., pod przewodnictwem Prezydenta Sooronbaja Szaripowicza Dżeenbekowa zwołane zostało posiedzenie Rady Bezpieczeństwa. Podjęto na nim decyzję o rekomendowaniu Prezydentowi przedłużenia obowiązywania stanu wyjątkowego do 10 maja 2020 r. włącznie w miastach Biszkek, Osz, Jalab-Abad i rejonie At-Baszyński obwodu naryńskiego [20][2]. Rządowi zalecono utrzymanie w całym państwie reżimu sanitarnego w postaci zakazu organizowania w całym państwie imprez masowych; zakazu przemieszczania się obywateli między obwodami, miastami, które zostały najbardziej zarażone z wyjątkiem przewozu towarów dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, zakazu wjazdu cudzoziemców na terytorium Republiki Kirgiskiej. Tego samego dnia, Prezydent wydał dekret o zmianie obowiązujących antycovidowych dekretów [21]. W mieście Biszkek przedłużył stan wyjątkowy do godz. 24:00 10 maja 2020 r.; na terytorium miasta Osz - do godz. 24:00 10 maja 2020 r.; w regionach Nookat i Kara-Suu obwodu Osz – do godz. 08.00 30 kwietnia 2020 r.; na terytorium miasta Jalal-Abad – do godz. 24:00 10 maja 2020 r.; rejonu Suzak obwodu Jalal-Abad – do godz. 08.00 30 kwietnia 2020 r.; w mieście Naryn – do godz. 08.00 30 kwietnia 2020 r.; w rejonie At-Baszyński obwodu naryńskiego – do godz. 24:00 10 maja 2020 r.Prolongowanie stanu wyjątkowego zostało zaakceptowane przez parlament.Poza obszarem objętym stanami wyjątkowymi, obowiązywał stan sytuacji wyjątkowej. W kolejnych miesiącach nacisk organów władzy publicznej został położony na niwelowanie negatywnych gospodarczych konsekwencji wprowadzonych ograniczeń antycovidowych. W tym kontekście zwraca uwagę uchwalenie 29 lipca 2021 r. przez parlament ustawy o wprowadzeniu w Republice Kirgizja reżimu sytuacji wyjątkowej jako wyrazu prawotwórczej refleksji nad antycovidowymi doświadczeniami zgromadzonymi przez kirgiskie organy władzy publicznej od początku 2020 r.WnioskiOceniając antycovidowe działania organów władzy publicznej w zakresie ich oddziaływania na wolności i praw obywateli, należy podkreślić ich normatywne umocowanie. Wynikały one z obowiązującej Konstytucji i będącej jej rozwinięciem ustawy o stanie wyjątkowym. Zwraca uwagę proporcjonalność podejmowanych działań i ich celowościowe ukierunkowanie, poczynając nad pojedynczych ograniczeń wolności i praw, poprzez wprowadzenie na terytorium całego państwa reżimu sytuacji wyjątkowej i punktowe (ograniczone do konkretnych miast i regionów) wprowadzenie stanu wyjątkowego. O ile metodologia wprowadzania sytuacji wyjątkowej i stanu wyjątkowego nie budzi zastrzeżeń co do ich umocowania w przepisach Konstytucji, o tyle osiągnięte efekty są niejednoznaczne. W szczególności, nie są znane badania korelacji między podjętymi działaniami a osiągniętymi rezultatami antycovidowymi. Są natomiast znane makroekonomiczne dane z okresu sprzed podjęcia działań antycovidowych i z okresu działań antycovidowych.W ramach działalności antycovidowej władze Republiki Kirgiskiej podjęły podobne działania, co znakomita część państw współczesnych i osiągnęły podobne do nich rezultaty. Inflacja wzrosła z 3 % w 2019 r. do około 10 % w 2020 r. W 2020 r. miał miejsce spadek produkcji o 8,6 %, wzrost bezrobocia i wzrost ubóstwa. Według wyliczeń Banku Światowego wzrosło ono o ponad 50 %, tj. z 20 do 31 % obywateli. Jednym z nielicznych sektorów gospodarki, który w 2020 r. odnotował wzrost o około 1 % było rolnictwo – oparte na gospodarstwach rodzinnych, w których restrykcje antycovidowe nie miały tak rozległego zastosowania, jak w innych sektorach gospodarki kirgiskiej. Tym niemniej trzeba mieć na uwadze, że decydent polityczny podejmował działania w środowisku niepewności co do stanu faktycznego, a zarazem nie wiemy (i w sposób pewny poznać nie możemy), jakie byłyby efekty wybrania alternatywnych środków działania.Bibliografia:1) M. Biejszenow, K. Osmonalijew, Batkienskijesobytija 1999-2000 godow: uroki i wywody [М. Бейшенов, К. Осмоналиев, Баткенские события 1999-2000 годов: уроки и выводы], [w:] A. Ałymbajewa, T. Tagariew [А. Алымбаевa, Т. Тагарев] (red.), Opyt Kyrgyzskoj Riespubliki w uprawlenii krizisnymi situacyjami: uroki dla buduszczego [Опыт Кыргызской Республики в управлении кризисными ситуациями: уроки для будущего], Genewa - Biszkek - Ryga - Sofia 2014.2) A. A. Fomin, Czriezwyczajnoje zakonodatielstwo w Rossijskom gosudarstwie (Tieorietiko-prawowoje issledowanije) [А. А. Фомин, Чрезвычайное законодательство в Российском государстве (Теоретико-правовое исследование)],Saratów 2001.3) I. W. Gonczarow, Obiespieczenijeosnownych praw i swobod grażdan w usłowijach czriezwyczajnogo położenija [И. В. Гончаров, Обеспечение основных прав и свобод граждан в условиях чрезвычайного положения], Moskwa 1998.4) I. N. Iwanow, Czriezwyczajnoje zakonodatielstwo: istorija i sowriemiennostʹ (tieorieticzeskij i istoriko-prawowoj aspiekty) [И. Н. Иванов, Чрезвычайное законодательство: история и современность (теоретический и историко-правовой аспекты)], Sankt Petersburg 2001.5) Konstitucyonnyj zakon Kyrgyzskoj Riespubliki ot 24 oktiabria 1998 goda №135 «O czriezwyczajnom położenii» [Kонституционный закон Кыргызской Республики от 24 октября 1998 года № 135 «О чрезвычайном положении»], https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30234484&pos=2;-106#pos=2;-106 (07.09.2021).6) A. U. Kurbanow, Prawowoje riegulirowanije rieżyma czriezwyczajnogo położenija w Kyrgyzskoj Riespublikie [А. У. Курбанов, Правовое регулирование режима чрезвычайного положения в Кыргызской Республике], Moskwa 2002.7) Kyrgyzstan: Uwiedomlenije w sootwietstwii so statjej 4 (3) Mieżdunarodnogo pakta o grażdanskich i politiczeskich prawach ot 31 marta 2020 goda [Кыргызстан: Уведомление в соответствии со статьей 4 (3) Международного пакта о гражданских и политических правах от 31 марта 2020 года], https://treaties.un.org/doc/Publication/CN/2020/CN.129 (07.09.2021).8) S. W. Lebiedʹ, Mieżdunarodno-prawowyjeosnowy obiespieczenija praw czełowieka w usłowijach czriezwyczajnogo położenija [С. В. Лебедь, Международно-правовые основы обеспечения прав человека в условиях чрезвычайного положения], Moskwa 2003.9) Postanowlenije Prawitielstwa Kyrgyzskoj Riespubliki ot 03.02.2020 № 57 «O wwiedienii wriemiennogo zaprieta na wywoz lekarstwiennych i miedicynskich sriedstw iz Kyrgyzskoj Riespubliki» [Постановление Правительства Кыргызской Республики от 03.02.2020 № 57 «О введении временного запрета на вывоз лекарственных и медицинских средств из Кыргызской Республики»], http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/157481 (07.09.2021).10) Postanowlenije Prawitielstwa Kyrgyzskoj Riespubliki «O wwiedienii wriemiennogo gosudarstwiennogo riegulirowanija cen na otdielnyje widy socyalno znaczimych towarow» ot 13.03.2020 g. № 155 [Постановление Правительства КР «О введении временного государственного регулирования цен на отдельные виды социально значимых товаров» от 13.03.2020 г. № 155], http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/157469 (07.09.2021).11) Postanowlenije Prawitielstwa Kyrgyzskoj Riespubliki «O mierach po priedotwraszczeniju ugrozy wozniknowienija i rasprostranienija koronawirusnoj infiekcyi (COVID-19) na tierritorii Kyrgyzskoj Riespubliki» ot 17.03.2020 g. № 163 [Постановление Правительства Кыргызской Республики «О мерах по предотвращению угрозы возникновения и распространения коронавирусной инфекции (COVID-19) на территории Кыргызской Республики» от 17.03.2020 г. № 163], http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/157444 (07.09.2021).12) Postanowlenije Prawitielstwa Kyrgyzskoj Riespubliki ot 22.03.2020 № 174 «Owwiedienii wriemiennogo zaprieta na wywoz (eksport) otdielnych widow towarow iz Kyrgyzskoj Riespubliki za priedieły tamożennoj tierritorii Jewrazijskogo ekonomiczeskogo sojuza» [Постановление Правительства Кыргызской Республики от 22.03.2020 № 174 «Овведении временного запрета на вывоз (экспорт) отдельных видов товаров из Кыргызской Республики за пределы таможенной территории Евразийского экономического союза»], http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/157473 (07.09.2021).13) Prikaz Ministierstwa obrazowanija i nauki Kyrgyzskoj Riespubliki «Ob ustanowlenii prieżdiewriemiennych kanikuł w obrazowatielnych organizacyjach Kyrgyzskoj Riespubliki» ot 14.03.2020 g. № 282/1 [Приказ Министерства образования и науки Кыргызской Республики «Об установлении преждевременных каникул в образовательных организациях Кыргызской Республики» от 14.03.2020 г. № 282/1], http://continent-online.com/Document/?doc_id=36570172 (07.09.2021).14) Rasporiażenije Prawitielstwa Kyrgyzskoj Riespubliki ot 17.03.2020 № 84-r «O wwiedienii wriemiennogo ograniczenija na wsiech kontrolno-propusknych punktach propuska czeriez Gosudarstwiennuju granicu Kyrgyzskoj Riespubliki na wjezd na tierritoriju Kyrgyzskoj Riespubliki grażdan inostrannych gosudarstw i lic biez grażdanstwa» [Распоряжение Правительства Кыргызской Республики от 17.03.2020 № 84-р «О введении временного ограничения на всех контрольно-пропускных пунктах пропуска через Государственную границу Кыргызской Республики на въезд на территорию Кыргызской Республики граждан иностранных государств и лиц без гражданства»], http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/218021 (07.09.2021).15) Rasporiażenije Prawitielstwa Kyrgyzskoj Riespubliki ot 22.03.2020 g. № 93-r [Распоряжение Правительства Кыргызской Республики от 17.03.2020 КР от 22.03.2020 г. № 93-р], http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/218092 (07.09.2021).16) W. B. Ruszajło, Spiecyalnyje administratiwno-prawowyje rieżymy w Rossijskoj Fiedieracyi [В. Б. Рушайло, Специальные административно-правовые режимы в Российской Федерации], Мoskwa 2004.17) Ukaz Priezidienta Kirgizskoj Riespubliki ot 24 marta 2020 goda UP № 55 O wwiedienii czriezwyczajnogo położenija na tierritorii goroda Biszkiek Kyrgyzskoj Riespubliki [Указ Президентa Киргизской Республики от 24 марта 2020 года УП № 55 О введении чрезвычайного положения на территории города Бишкек Кыргызской Республики], http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru ru/430160 (07.09.2021).18) Ukaz Priezidienta Kirgizskoj Riespubliki ot 24 marta 2020 goda UP № 56 O wwiedienii czriezwyczajnogo położenija na tierritorii goroda Osz, Nookatskogo i Kara-Sujskogo rajonow Oszskoj obłasti Kyrgyzskoj Riespubliki [Указ Президентa Киргизской Республики от 24 марта 2020 года УП № 56 О введении чрезвычайного положения на территории города Ош, Ноокатского и Кара-Суйского районов Ошской области Кыргызской Республики], http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/430162 (07.09.2021).19) Ukaz Priezidienta Kirgizskoj Riespubliki ot 24 marta 2020 goda UP № 57 O wwiedienii czriezwyczajnogo położenija na tierritorii goroda Dżałał-Abad i Suzakskogo rajona Dżałał-Abadskoj obłasti Kyrgyzskoj Riespubliki [Указ Президентa Киргизской Республики от 24 марта 2020 года УП № 57 О введении чрезвычайного положения на территории города Джалал-Абад и Сузакского района Джалал-Абадской области Кыргызской Республики], http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/430164 (07.09.2021).20) Ukaz Priezidienta Kirgizskoj Riespubliki ot 14 apriela 2020 goda UP № 72 O wwiedienii czriezwyczajnogo położenija na tierritorii goroda Naryn i At-Baszynskogo rajona Narynskoj obłasti Kyrgyzskoj Riespubliki [Указ Президентa Киргизской Республики от 14 апреля 2020 года УП № 72 О введении чрезвычайного положения на территории города Нарын и Ат-Башинского района Нарынской области Кыргызской Республики], http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/430166 (07.09.2021).21) Ukaz Priezidienta Kirgizskoj Riespubliki ot 28 apriela 2020 goda № 80, O wniesienii izmienienij w niekotoryje rieszenija Priezidienta Kyrgyzskoj Riespubliki [Указ Президентa Киргизской Республики от 28 апреля 2020 года № 80, О внесении изменений в некоторые решения Президента Кыргызской Республики], http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/430168 (07.09.2021).22) Wlijanije mier po borʹbie s pandiemijej COVID-19 na dostup k prawosudiju w Azierbajdżanie, Kazachstanie,Kyrgyzstanie, Rossii, Ukrainie i Uzbiekistanie. Analiticzeskaja zapiska,Mieżdunarodnaja komissija juristow [Влияние мер по борьбе с пандемией COVID-19 на доступ к правосудию в Азербайджане, Казахстане, Кыргызстане, России, Украине и Узбекистане. Аналитическая записка, Международная комиссия юристов] 2020, s. 5.23) Zakon Kyrgyzskoj Riespubliki ot 5 maja 2021 goda № 59 o Konstitucyi Kyrgyzskoj Riespubliki [Закон Кыргызской Республики от 5 мая 2021 года № 59 o Конституции Кыргызской Республики], http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/112215 (07.09.2021).[1] W okresie wprowadzania w marcu 2020 r. antycovidowego stanu wyjątkowego obowiązywała Konstytucja Republiki Kirgiskiej przyjęta w referendum 27 czerwca 2010 r.[2] W mieście Naryn i rejonie At-Baszyński obwodu naryńskiego stan wyjątkowy został wprowadzony 14 kwietnia 2020 r.Zdjęcie: C.C. 2.0 via Flickr______________________Jacek ZaleśnyWydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu [email protected] ID: https://orcid.org/0000-0002-8231-4454

`