Tokelau znajduje się pod zwierzchnictwem Nowej Zelandii od 1926 roku, najpierw jako terytorium powiernicze, a potem od 1949 roku jako terytorium zależne. Co ciekawe, choć już w 1877 roku terytorium zwane Union Islands stało się brytyjskim protektoratem, sformalizowanym dopiero w 12 lat później, tj. w 1889 roku, nigdy na terenie wysp nie było fizycznej obecności zarządców ani europejskich rezydentów reprezentujących Imperium Brytyjskie. Stąd w opracowaniach znaleźć można komentarze, jakoby administracja kolonialistów uprawiana była powierzchownie, w bardzo małym zakresie, wpływając na codzienne życie mieszkańców koralowych atoli, którzy nie odczuwali zmiany ustroju. Nie powinno dziwić zatem, iż Tokelauczycy oczekiwali podobnej „partnerskiej” relacji z nowym państwem-opiekunem, Nową Zelandią. Formalna suwerenność Tokelau została przekazana rządowi w Wellington, na podstawie Tokelau Act z 29 października 1948 roku[1].W 1. połowie XXI wieku próżno więc dopatrywać się ostatecznego, tj. wiążącego prawnie odseparowania od siebie tych dwóch De facto i de iure luźny związek Nowej Zelandii z Tokelau, bazujący wszak jedynie na akcie wewnętrznym jednego z nich, pozwolił ukształtować relatywnie stabilny oraz niezależny ustrój polityczny, cechujący się wysokim poziomem samodzielności decyzyjnej. Tokelau, obejmujące 3 atole oddalone od siebie o 60 i 90 km, o łącznej powierzchni 12 km² zamieszkane jest przez 1647 osób. Gwarancje praw narodu tokelauńskiego do odrębnych od nowozelandzkich systemów społecznych, sądowniczych oraz gospodarczych odzwierciedlają się m.in. w funkcjonowaniu unikalnych instytucji polityki publicznej, jak krajowe ciało ustawodawcze (parlament wybierany przez radę starszych) czy rada wykonawcza. Systemy transportu morskiego (nie ma możliwości dostania się do tego kraju drogą powietrzną), telekomunikacji czy uchwalanie budżetu realizowane są niezależnie od polityki prowadzonej w Wellington.Tokelau jako wyspiarskie terytorium na Oceanie Spokojnym jest jednym z najbardziej zagrożonych przez skutki globalnego ocieplenia oraz związane z nim zmiany klimatu. W wydanym przez jego władze raporcie[2] z 20 kwietnia 2020 roku czytamy, iż całkowita ilość wszystkich gazów cieplarnianych ze wszystkich źródeł na Tokelau w 2018 roku wyniosła 3,62 kiloton dwutlenku węgla, co odpowiada około 0,005% emisji brutto Nowej Zelandii. Jest to naturalnie znacznie poniżej progu określonego w pkt 37 lit. b Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu.[3]Dalszy wzrost poziomu morza połączony z pogorszeniem się warunków klimatycznych, a przez to brakiem pożywienia, rozpoczął już wewnątrz wyspiarską migrację. Tokelauczycy jako obywatele nowozelandzcy decydują się na wychodźstwo do państwa partnerskiego, z uwagi na wypływające z tego korzyści ekonomiczne. To właśnie one stanowią główny, by nie powiedzieć jedyny powód, dlaczego po wielu latach dekolonizacji na Pacyfiku Tokelau jest wciąż zależne od innego państwa. Pomimo licznych dyplomatycznych nacisków ze strony ONZ, a także Nowej Zelandii Tokelau decyduje się pozostać w ścisłym prawnym powiązaniu ze znacznie bardziej rozwiniętym partnerem. Mieszkańcy tych koralowych atoli w Polinezji od suwerenności wolą bowiem inkasować materialne korzyści wypływające z zależności. Wyrażone jest to w zasiłkach, rozwoju infrastruktury oraz usługach publicznych. Międzynarodowe uznanie jako państwo niezależne oznaczałoby wyjście spod jurysdykcji Nowej Zelandii. To w konsekwencji wiązałoby się z utratą pomocy finansowej docierającej z Wellington.Konsultant w rządzie Tokelau, Fatu Tanasiasi, stwierdził: „Potrzebujemy rozbudowy naszej floty handlowej oraz szkół. Oczekujemy tego samego poziomu opieki zdrowotnej jaka funkcjonuje w państwie suwerennym.[4] Zarówno władze, jak i zwykli mieszkańcy wskazują, iż ich dobrobyt zależy od wsparcia państwa-protektora. Stąd też są oni niechętni względem zmiany statusu prawnomiędzynarodowego. W dyskusji nad państwowością przewija się argument jakoby osiągnięcie suwerenności mogło w konsekwencji przysporzyć szybkich i nieodwracalnych zmian ze szkodą dla narodu.Wreszcie kształtowanie polityki regionalnej, w tym wspólna polityka klimatyczna na Pacyfiku odbywa się także dzięki finansowemu wsparciu rządu nowozelandzkiemu, ale i gospodarczej niezależności, polegającej na sprzedaży licencji połowowych. Tokelau jest też członkiem głównych organizacji IGO i NGO w Oceanii. Niepodległość jest zatem nieopłacalna. Przynajmniej nie w obliczu zmian klimatycznych w 1. połowie XXI wieku.[1] Ustawa weszła w życie 1 stycznia 1949 roku.[2] Tokelau’s Greenhouse Gas Inventory, 1990-2018 dostępne na stronie rządowej Tokelau: https://www.tokelau.org.nz/Bulletin/April+2020/TOKELAUS+GREENHOUSE+GAS+INVENTORY+1990-2018.html[3] Org. tytuł: United Nations Framework Convention on Climate Change, UNFCCC podpisana 9 maja 1992.[4] D. Fickling, Pacific islanders put welfare before independence, “The Guardian” (11.06.2004).
