18 maja 2021 r. Prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski przedstawił Radzie Najwyższej projekt ustawy „o rdzennych narodach Ukrainy” (nr 5506), w którym wskazano, że rdzenną ludnością Ukrainy są grupy etniczne uformowane na terytorium tego kraju, posiadające własny język, kulturę i organy przedstawicielskie oraz świadome tego, iż są mniejszościami narodowymi na Ukrainie, a także nie identyfikujące się, w oparciu o kwestię narodowościową i polityczną, z innym państwem. W projekcie ustalono, że rdzennymi narodami Ukrainy są Tatarzy Krymscy, Karaimi i Krymczanie[1]. Wskazany akt normatywny oddziela zatem wyraźnie ww. społeczności od Rosjan, Polaków, Węgrów, Bułgarów lub Rumunów, czyli przedstawicieli mniejszości narodowych, którzy mają swoje etniczne ojczyzny poza Ukrainą. Istotnym czynnikiem warunkującym odbiór projektu ustawy był fakt, że ww. grupy uformowały się na terytorium Półwyspu Krymskiego.W czerwcu 2021 r. projekt ustawy spotkał się z negatywnymi opiniami przedstawicieli władz rosyjskich[2].Szczególnie, że termin przedstawienia ustawy ukraińskiemu parlamentowi nie był przypadkowy. Tatarzy Krymscy obchodzili bowiem 18 maja 2021 r. rocznicę deportacji z Krymu (odbyła się w 1944 r. na rozkaz Józefa Stalina). Rosyjska Duma przyjęła uchwałę, w której uznano ww. projekt m.in. za próbę obrażania pamięci historycznej. Wskazując tym samym, że ludność rosyjska powinna być zaliczana do kategorii rdzennych mieszkańców Ukrainy. Prezydent Władimir Putin wypowiedział się natomiast w kwestii projektu ustawy m.in. 30 czerwca 2021 r. podczas corocznej telekonferencji z mieszkańcami Rosji. Przywódca rosyjski oznajmił wówczas m.in., że procedowanie projektu ustawy przez ukraiński parlament jest nieprzyjaznym krokiem wobec Rosji. Dodatkowo podkreślił, że Ukraińcy tworzą razem z Rosjanami i Białorusinami jeden naród, który w przeszłości inne państwa próbowały podzielić.1 lipca 2021 r. Rada Najwyższa Ukrainy uchwaliła ww. ustawę (za przyjęciem projektu było 325 z 345 deputowanych obecnych na głosowaniu). Ustawa uzyskała poparcie wszystkich frakcji, z wyjątkiem prorosyjskiej Platformy Opozycyjnej – Za Życie.KomentarzW ukraińskiej konstytucji jest mowa o mniejszościach narodowych i rdzennych narodach. Niemniej w ukraińskim systemie prawnym nie było wcześniej ustawy regulującej prawa rdzennej ludności. Pierwszy projekt ustawy w tej kwestii złożono w Radzie Najwyższej 20 marca 2014 r. Za rdzennych mieszkańców Ukrainy uznano wówczas Tatarów Krymskich, Karaimów i Krymczan. W kwietniu 2017 r. powstał również odrębny projekt ustawy o statusie narodu krymskotatarskiego. Obydwa projekty nie zostały jednak obowiązującym prawem[3]. Przyjęta 1 lipca 2021 r. ustawa zobowiązuje dodatkowo państwo ukraińskie do obrony rdzennych narodów przed aktami przemocy. Ustawa może zatem wspomóc m.in. działania Tatarów Krymskich na arenie międzynarodowej (np. w oparciu o przyjętą przez ONZ „Deklarację praw ludów tubylczych”) do obrony przed potencjalnymi represjami politycznymi na Krymie.W ustawie nie zostali uwzględnieni Gagauzi, którzy nie posiadają własnego państwa. Niniejsza sytuacja spowodowana jest prawdopodobnie przez dwie kwestie. Po pierwsze, Gagauzi zamieszkują głównie na terytorium Mołdawii (około 150 tysięcy osób). Natomiast na Ukrainy żyje ich „jedynie” około 30 tysięcy osób. W związku z tym trudno Kijowowi było uznać tę grupę za społeczność wywodzącą się z Ukrainy. Po drugie, umieszczenie w ustawie grup zamieszkujących tereny Ukrainy, nad którymi obecnie Kijów nie ma kontroli, pozwala na wykorzystanie „karty narodowościowej” w międzynarodowej debacie m.in. o losie ludności Krymu pod rządami Rosji. Władze ukraińskie nie ukrywają bowiem, że ustawa powstała w związku z przejęciem Krymu przez Rosję i działań podejmowanych przez Rosjan wobec dawnych obywateli Ukrainy.Ustawa nie stanowi nadzwyczajnego rozwiązania kwestii narodowościowej w polityce wewnętrznej państwa. Podobne ustawy funkcjonują bowiem w systemach prawnych innych państw, w tym w Rosji, gdzie w 1999 r. przyjęto ustawę „o gwarancjach praw rdzennych nielicznych narodów Federacji Rosyjskiej”.Wpływ przyjętych przepisów prawa na funkcjonowanie ww. grup etnicznych utrudnia fakt, że od 2001 r. na Ukrainie nie przeprowadzono spisu powszechnego ludności. Władze centralne opierają się zatem na historycznych wynikach oraz na konkluzjach badań (wykonanych m.in. w oparciu o dane operatorów telefonii komórkowej) przekazanych w 2020 r. przez rządowy zespół do spraw przeprowadzenia oceny liczby ludności Ukrainy (bez obszarów niekontrolowanych przez władze w Kijowie). Wynika z nich m.in. znaczny spadek liczebności ludności (37 milionów 289 tysięcy w 2019 r.) w porównaniu do wyników spisu z 2001 r. (na Ukrainie żyło wówczas około 48 milionów osób).[1]Brakuje wiarygodnych i aktualnych danych dotyczących liczebności Karaimów i Krymczan. Informacje dotyczące struktury narodowościowej Krymu pochodzą z dwóch spisów ludności, tj. z 2001 r. (przeprowadzonego przez Ukrainców) i z 2014 r. (wykonanego przez Rosjan). W obydwu przypadkach wskazano liczebność m.in. Tatarów Krymskich. Natomiast Karaimów i Krymczan najprawdopodobniej zakwalifikowano do grupy Inne narodowości/pozostali.[2] Odpowiedź strony ukraińskiej, w osobie ministra spraw zagranicznych Dmytra Kułeby, dostępna jest m.in. na stronie internetowej Ukraińskiej Niezależnej Agencji Informacyjnej: Zob. Y. Matyushenko (2021), MFA Ukraine delivers tough response to Putin's criticism of indigenous peoples bill, (online) https://www.unian.info/politics/mfa-ukraine-delivers-tough-response-to-putin-s-criticism-of-indigenous-peoples-bill-11449996.html (dostęp: 01.07.2021 r.).[3] Zob. M. Malski, I. Zińko, Mniejszości narodowe w systemie politycznym [w:] „Studia Europejskie – Studies in European Affairs” 2020, nr 1, s. 101-128.
