Logo Thing main logo

Tag: Liberia

Glosa

Liberia jako ostatni bastion „totalnego” zakazu podwójnego obywatelstwa - wyrok Alvin Teage Jalloh v Olubanke King-Akerele

01.12.2021

Aleksander Wróbel[1]Wyrok Sądu Najwyższego Liberii w sprawie Alvin Teage Jalloh v Olubanke King-Akerele z dnia 23 grudnia 2019 r. – Liberia jako ostatni bastion „totalnego” zakazu podwójnego obywatelstwa.StreszczenieWyrok Sądu Najwyższego Liberii w sprawie Alvin Teage Jalloh v Olubanke King-Akerele z dnia 23 grudnia 2019 r. jest kontynuacją wieloletniej dyskusji, centralne miejsce, w której zajmuje chęć ochrony kultury i ziemi Liberii przed zagranicznymi wpływami. Mimo braku definitywnego rozwiązania problemu skład orzekający rozpatrujący sprawę w swoim uzasadnieniu otworzył drogę do dyskusji, która dotyka nie tylko samego pojęcia podwójnego obywatelstwa, ale i stosunku liberyjskiego społeczeństwa do licznej diaspory w Stanach Zjednoczonych oraz do potrzeby zmiany myślenia o obywatelstwie w imię rozwoju ekonomicznego państwa. Najdobitniejszym efektem analizowanego orzeczenia, jest fakt przeprowadzenia referendum, w ramach, którego poruszono m.in. kwestię podwójnego obywatelstwa.Słowa kluczowe: podwójne obywatelstwo, Liberia, Konstytucja Liberii, Sąd Najwyższy LiberiiAbstractThe judgment of the Supreme Court of Liberia in the case ofAlvin Teage Jalloh v Olubanke King-Akereleof December 23, 2019, is a continuation of Liberia's years of struggle against foreign influence. Despite the lack of a definitive solution to the problem, the adjudicating panel, with its justification, opened the way to a discussion that touches not only the notion of citizenship itself but also the attitude of Liberian society to the diaspora in the United States, to the need to change thinking about citizenship in the name of the country's economic development. The most striking effect of the analyzed ruling is the conduct of a referendum, within which, inter alia, the issue of dual nationality was raised.Key words: dual citizenship, Liberia, Constitution of Liberia, Supreme Court of LiberiaWstępOd wielu lat w społeczeństwie liberyjskim toczy się dyskusja odnośnie do posiadania podwójnego obywatelstwa przez obywateli Liberii oraz konsekwencji naturalizacji w innym państwie. Emocje towarzyszące temu zagadnieniu tym razem znalazły swój wyraz w niedawno przeprowadzonym referendum oraz w uchwale pełnego składu Sądu Najwyższego Liberii w sprawie Alvin Teage Jalloh v Olubanke King-Akerele z dnia 23 grudnia 2019 r.[2]. Orzeczenie to i sam problem traktowania podwójnego obywatelstwa w prawie liberyjskim wymaga poddania wnikliwej analizie nie tylko samego orzeczenia, ale i przepisów, na których Sąd Najwyższy oparł swoje rozstrzygnięcie. Wspomnieć również należy, że debaty toczące się wokół problemu podwójnego obywatelstwa odzwierciedla historyczne zaszłości państwa Liberii i jest tym samym doskonałym przykładem wyzwań, z którymi boryka się to państwo. Centralne znaczenie dla analizy wspomnianego orzeczenia mają dwa przepisy ustawy Liberii o obywatelstwie i cudzoziemcach z dnia 9 maja 1974 r. (dalej: Ustawa o cudzoziemcach i obywatelstwie)[3], a mianowicie § 22.1 oraz § 22.2, oraz wybrane przepisy ustawy zasadniczej.Zgodnie z § 22.1 Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie, osoba zostaje pozbawiona obywatelstwa Liberii, w przypadku, gdy uzyskała ona obywatelstwo innego państwa wskutek osobistego złożenia wniosku o udzielenie obywatelstwa lub wskutek złożenia takiego wniosku przez właściwie umocowanego pełnomocnika. Podobna sytuacja zachodzi, gdy obywatelstwo innego państwa uzyskał rodzic albo opiekun osoby. Wyjątkiem jest sytuacja, w której osoba nie ukończyła 21 lat, chyba, że nie będzie ona na stałe zamieszkiwała Liberii przed ukończeniem 23 roku życia. Analizowany paragraf w pkt. b) określa, że utrata obywatelstwa nastąpi również w przypadku, gdy osoba złoży przysięgę albo deklarację przynależności do innego państwa. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku, gdy osoba wstępuję albo odbywa służbę wojskową w innym państwie, pod warunkiem, że nie otrzymała zgody Prezydenta Liberii na służbę we wskazanych jednostkach wojskowych. Na równi z poprzednimi przypadkami, jest również traktowane oddanie głosu w wyborach czy też referendum w innym państwie. Ostatnim przypadkiem utraty obywatelstwa Liberii, jest zrzeczenie się obywatelstwa przed pracownikiem dyplomatycznym albo konsularnym Liberii.Drugim przepisem relewantnym z punktu widzenia niniejszego opracowania, jest § 22.2 Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie. Stanowi on, że w przypadku spełnienia warunków uregulowanych w § 22.1 Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie osoba zostanie pozbawiona obywatelstwa bez potrzeby wydania decyzji ze strony Rządu w sprawie anulowania albo pozbawienia obywatelstwa.Kolejnym przepisem, jest artykuł 27 Konstytucji, który ustanawia kto może być obywatelem Liberii. Stanowi on w pkt. b, że w celu zachowania i rozwijania kultury i wartości Liberii, tylko osoby czarnoskóre albo pochodzące od czarnoskórych przodków mogą być poprzez urodzenie albo naturalizację obywatelami Liberii. Przepis ten ustanawia klauzulę „czarnoskórego obywatela”.Przepis, o którym należy również wspomnieć, to art. 95 pkt. a Konstytucji Liberii. Stanowi on, że ustawy obowiązujące przed przyjęciem nowej Konstytucji pozostaną w mocy, jeśli są zgodne z przepisami nowej Konstytucji. Zapewnił on ciągłość prawną kraju po przyjęciu nowej ustawy zasadniczej.Idąc dalej ważny z punktu widzenia niniejszego opracowania, jest z pewnością § 20 pkt. a Konstytucji. Stanowi on, że żadna osoba nie może być pozbawienia życia, wolności, własności, uprawnień albo innych praw, bez prawa ich obrony przed sądem lub w ramach innego postępowania.Stan faktycznySkarżący Alvin Teage Jalloh był obywatelem Liberii urodzonym w Liberii, który na stałe przebywał na terytorium Stanów Zjednoczonych oraz miał obywatelstwo Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Chcąc odwiedzić swój ojczysty kraj, zwrócił się on do Ambasady Liberii w mieście Waszyngton z wnioskiem o wydanie liberyjskiego paszportu, ponieważ jego paszport utracił ważność. W odpowiedzi na wniosek A. Jalloha Ambasada, odmówiła wydania mu liberyjskiego dokumentu podróży wskazując, że z uwagi na posiadanie obywatelstwa Stanów Zjednoczonych, A. Jalloh powinien złożyć wniosek wizowy w celu udania się do Liberii zgodnie z ustawą Liberii o obywatelstwie i cudzoziemcach z dnia 9 maja 1974 r. Tym samym Ambasada potwierdziła, że nie jest on już obywatelem Liberii. Skarżący wskazał, że pouczenie wydane przez Ambasadę Liberii, jak również przepisy będące podstawą jego wydania, czyli § 22.1 oraz § 22.2 Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie są niezgodne z Konstytucją Liberii z dnia 6 stycznia 1986 r.[4] (dalej: Konstytucja), co za tym idzie należy je uchylić. A. Jalloh wskazał, że jego ojciec oraz matka urodzili się w Liberii, co więcej on również urodził się w Liberii dnia 23 marca 1975 r. Jednocześnie skarżący podkreślił, że § 22.1 oraz § 22.2 Ustawy były przyjęte o wiele wcześniej niż Konstytucja i wraz z przyjęciem ustawy zasadniczej w roku 1986 utraciły moc obowiązującą z uwagi na ich sprzeczność z art. 20 pkt a Konstytucji [Jalloh v Olubanke King-Akerele].W odpowiedzi na skargę do Sądu Najwyższego Rząd Liberii, który de facto był pozwanym, stwierdził, że skargę dotyczącą zgodności z Konstytucją przepisów Ustawy może złożyć jedynie obywatel Liberii, którym Alvin Jalloh nie jest. Co więcej, złożona przez Jalloha skarga jest niezasadna i tym samym wspomniane przepisy ustawy nadal obowiązują i nie naruszają prawa do rzetelnego procesu wyrażonej w art. 20 pkt. a Konstytucji. W związku z tym Rząd Liberii podkreślił, że Konstytucja dopuszcza możliwość przyjęcia ustaw, na podstawie których obywatel Liberii może być pozbawiony obywatelstwa [Jalloh v Olubanke King-Akerele].Uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy odnosząc się do argumentów obu stron, argumentował w pierwszej kolejności, że skarżący posiada legitymację do złożenia skargi z uwagi na fakt, że naruszono jego prawa i interesy. Tym samy Sąd Najwyższy nie przychylił się do uzasadnienia Rządu odnośnie do dopuszczalności złożenia skargi [Jalloh v Olubanke King-Akerele].Odnosząc się do regulacji Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie, Sąd Najwyższy w pierwszej kolejności poddał analizie §. 22.1. Dotyczy on bezpośrednio osób urodzonych w Liberii, które jednak uzyskały obywatelstwo innego Państwa i z uwagi na ten fakt, powinny one utracić automatycznie obywatelstwo Liberii. Ze stanu faktycznego sprawy bezpośrednio wynika, że taka sytuacja zachodzi w przypadku Alvina Jalloha, którego miejscem urodzenia jest Liberia, ale uzyskał on obywatelstwo Stanów Zjednoczonych. Sąd Najwyższy wskazał, że stosowanie do § 22.1 oraz § 22.2 Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie bezpośrednio naruszają one interes skarżącego, a co za tym idzie jest on uprawniony do złożenia skargi przeciwko Rządowi Liberii. W dalszej kolejności Sąd Najwyższy poddał dokładnej analizie wspomniane przepisy, podkreślając, że § 22.1 Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie przewiduje mechanizm automatycznej utraty obywatelstwa, po spełnieniu odpowiednich warunków. Sąd wskazał, że Jalloh podniósł, że był on urodzony w Liberii i jego rodzice byli obywatelami Liberii ze wskazaną narodowością Liberii, czyli od urodzenia był obywatelem Liberii. Potwierdzeniem tego fakt, był akt urodzenia wydany przez Ministerstwo Zdrowia [Jalloh v Olubanke King-Akerele].Rząd podniósł, że nie neguje faktu posiadania obywatelstwa przez powoda od urodzenia, ale z drugiej strony twierdzi, że utracił on je wraz z przyjęciem obywatelstwa Stanów Zjednoczonych i tym samym nie przysługuje mu prawo do zwracania się ze skargą do sądu. Sąd Najwyższy, wskazał jednak, że prawo to przysługuje, z uwagi na fakt, że posiadanie obywatelstwa i jego pozbawienie na podstawie wspomnianych przepisów prowadzi do naruszenia interes prawnego. Skład orzekający podkreślił, że bez wątpienia naruszeniem interesu, jest sytuacja, w której odpowiednie stosowanie przepisów ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie prowadzi do pozbawienia obywatelstwa [Jalloh v Olubanke King-Akerele].Kolejną kwestią, która została poddana analizie przez Sąd Najwyższy, jest pytanie o zgodność § 22.1 i § 22.2 Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie z Konstytucją Liberii, a mianowicie z art. 95 pkt a Konstytucji. Jednym z pierwszych aspektów poddanych analizie, jest fakt, że ustawa o cudzoziemcach i obywatelstwie, była przyjęta przed uchwaleniem Konstytucji z 1986 r., co oznacza, że ustawa ta może być niezgodna z nią. Sąd podkreślił, że Ustawa o cudzoziemcach i obywatelstwie, została przyjęta w 1973 r., co za tym idzie, była przyjęta przed nową Konstytucją. Sąd Najwyższy uznał, że § 22.2 Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie nie jest zgodny z Konstytucją Liberii, a konkretnie z art. 20 pkt a Konstytucji. Z drugiej strony, poddając analizie § 22.1 Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie, zdaniem Sądu Najwyższego zawiera jedynie wyliczenie sytuacji, których zaistnienie prowadzi do utraty obywatelstwa. Samo wyliczenie i ten paragraf w związku z powyższym nie są sprzeczne z Konstytucją [Jalloh v Olubanke King-Akerele].Sąd Najwyższy podkreślił, że § 22.2 Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie jest niezgodny z Konstytucją, ponieważ zamyka drogę dochodzenia swoich praw. Konstytucja przewiduje, że osoba musi być wysłuchana i mieć prawo obrony swoich praw przed pozbawieniem prawa lub uprawnienia i tym samym § 22.2 Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie wprowadza automatyzm bez możliwości odwołania się do postępowania przed sądem albo innym organem. Sąd Najwyższy podkreślił, że prawo do sądu, jest jedną podstawowych zasad w systemie prawnym Liberii ustanowionym w sprawie Wolo v. Wolo, 5 LLR 423 (1937). W sprawie tej Sąd Najwyższy wskazał, że prawo do sądu, czyli prawo do sprawiedliwego procesu i wysłuchania przed tym jak osoba doświadczy negatywnych skutków prawnych – kary, przysługuje każdej osobie. Zasada ta zgodnie z założeniami Konstytucji Liberii obowiązuje zarówno przy postępowaniach przed sądami, jaki i organami administracji publicznej. Tym samym prawo, które pozbawia osobę m.in. obywatelstwa bez gwarancji dostępu do możliwości dochodzenia swoich praw, jest niezgodne z Konstytucją Liberii i na podstawie art. 2 Konstytucji powinno być uznane za niezgodne z ustawą zasadniczą. Artykuł 2 pkt.2 Konstytucji stanowi, że wszystkie prawa, umowy międzynarodowe, rozporządzenia, zarządzenia i prawa zwyczajowe niezgodne z Konstytucją, zostaną pozbawione mocy wiążącej. Zgodnie z tym przepisem, to właśnie Sąd Najwyższy, jest uprawniony do badania i stwierdzania niezgodności z konstytucją wspomnianych aktów prawnych [Jalloh v Olubanke King-Akerele].Sąd Najwyższy, odniósł się jednocześnie do samego pojęcia obywatelstwa w Konstytucji, wskazując, że jeśli osoba jest obywatelem Liberii na podstawie art. 27 pkt a, to może ona korzystać z uprawnień wynikających z faktu posiadania obywatelstwa, takich jak posiadanie nieruchomości na terytorium Liberii. Tym samym znaczenie dostępu do sądu w tym przypadku, jest równoznaczne z możliwością dochodzenia praw wynikających z faktu posiadania obywatelstwa. Jednocześnie podkreślono, że zarówno Ministerstwa, jak i Ambasada nie są uprawnione do wydawania decyzji o pozbawieniu obywatelstwa [Jalloh v Olubanke King-Akerele].Co ciekawe Sąd Najwyższy odwołał się do prawa obowiązującego w Stanach Zjednoczonych, podkreślając, że pierwowzorem dla liberyjskich rozwiązań, były rozwiązania przyjęte właśnie w Stanach Zjednoczonyc. Sąd Najwyższy Liberii, podkreślił, że automatyzm utraty obywatelstwa, jest rozwiązaniem zaczerpniętym z prawa Stanów Zjednoczonych i rozwiązanie to było przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczoncych w 1967 r. m.in. w sprawie Afroyim v. Rusk, 387 U.S. 253 (1967). Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych wskazał w tej sprawie, że obywatel nie może być pozbawiony obywatelstwa bez uprzedniego aktu zrzeczenia się i tym samym utrata obywatlestwa nie może być procesem automatycznym [Jalloh v Olubanke King-Akerele].Używając argumentu prawnoporównawczego, Sąd Najwyższy wskazał, że orzecznictwo Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych i fakt wpływu prawa Stanów Zjednoczonych na prawo Liberii, wskazuje na potrzebę upatrywania w nich rozwiązań wzorcowych. Z tego wynika, że również i w prawie liberyjskim osoba nie może być pozbawiona obywatelstwa bez odpowiedniej procedury i z naruszeniem prawa do sądu. Tym samym Sąd Najwyższy postanowił o utrzymaniu w mocy § 22.1 Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie. Jednocześnie uznał za niezgodny z Konstytucją § 22.2 Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie [Jalloh v Olubanke King-Akerele].W związaku z tym, Sąd Najwyższy nie podważył podstaw utraty obywatelstwa, a jedynie wskazał, że proces pozbawienia obywatelstwa należy uznać za niekonstytucyjny i powininen on zadoścuczynić zasadzie prawa do sądu. Pokdreśla się, że takie rozwiązanie otwiera drogę do reewaluacji funkcjonujących rozwiązań dotyczących podwójnego obywatelstwa [Bashar, A.I. 2021: 218].Skutki orzeczenia Sądu Najwyższego.Od początku swego istnienia w ustawodawstwie Liberii, podwójne obywatelstwo było naturalnym zjawiskiem. Wynikało to z faktu, że państwo było założone przez uwolnionych niewolników ze Stanów Zjednoczonych, niewolników, jak również zamieszkujących te tereny Afro-Liberyjczyków [Bashar, A.I. 2021: 218]. Jednakże wskutek dążenia do ochrony państwowości Liberii stopniowo zrezygnowano z podwójnego obywatelstwa.Rozwiązania dotyczące obywatelstwa Liberii są od wielu lat poddawane krytyce, co nie oznacza jednak, że nie mają również i swoich zwolenników. Przeciwnicy wprowadzenia podwójnego obywatelstwa podkreślają, że eliminacja tego zakazu stworzy zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa, jego kultury oraz historii i jest rozwiązaniem niepatriotycznym [D. Wa Hne, Jr.].Z kolei zagorzali przeciwnicy podkreślają potrzebę rezygnacji również i z „klauzuli czarnoskórego obywatela” uregulowanej w art. 27 pkt. b Konstytucji Liberii wskazując, że jest on rasistowski. Zakłada on, że obywatelem Liberii może być jedynie osoba czarnoskóra. Podnoszone są głosy, że rozwiązanie to, nie sprzyja ekonomicznemu rozwojowi państwa i Liberia jest jednym z niewielu państw obok m.in. Sierra Leone, praktykującym takie rozwiązanie. Podkreśla się jednak, że zniesienie tego przepisu może zaszkodzić społeczeństwu liberyjskiemu, ponieważ przy jego braku obcokrajowcy mogą łatwo zdominować gospodarkę państwa. Często podnoszonym przykładem, są już dokonane inwestycje zagraniczne i ekspansywne zachowanie zagranicznych inwestorów. Przeciwnicy zniesienia podwójnego obywatelstwa obawiają się, że może to doprowadzić do sytuacji, w której obywatele urodzeni w Liberii będą dyskryminowani we własnym państwie i z czasem przestaną być właścicielami własnej ziemi [D. Wa Hne, Jr.].Stanowisko to jest spójne z dążeniami pierwszych obywateli Liberii. Obawiali się oni powtórzenia losu Afroamerykanów w Stanach Zjednoczonych czy też na Karaibach i odpowiedzią miało być wprowadzanie tak zwanej „klauzuli czarnoskórego obywatela”. Sprawiło to, że Liberia znacznie wyprzedziła inne państwa afrykańskie w dążeniu do utworzenia niezależnego państwa rządzonego przez Afroamerykanów[5].Próby zmiany Ustawy o cudzoziemcach i obywatelstwie były podejmowane jeszcze w 2008 r. Podnoszono wtedy, że emigracja Liberyjczyków najczęściej była wymuszona wydarzeniami w kraju. Obywatele Liberii przebywając w innym państwie, musieli dostosować się do nowej kultury, w celu otrzymania wszystkich uprawnień musiały one ubiegać się o obywatelstwo, co z kolei doprowadzało do pozbawienia ich obywatelstwa Liberii. Podkreślano, że jest przede wszystkim niesprawiedliwe rozwiązanie. Nowelizacja ta nie została przyjęta z uwagi na jej ogólnikowy charakter, co budziło wiele kontrowersji [Pailey, R.N. 2021:10].W wyniku orzeczenia zaproponowano wprowadzenie zmian do prawa, a mianowicie znowelizowanie art. 28 Konstytucji Liberii. Zaproponowano dopuszczenie podwójnego obywatelstwa, zakładając jednocześnie szereg ograniczeń dla tego rodzaju obywateli. Jednym z centralnych ograniczeń był zakaz zajmowania i bycia obieranym na stanowiska państwowe m.in. ministra, sędziego Sądu Najwyższego, chyba że obywatel zrzeknie się drugiego obywatelstwa.Jednym z najważniejszych efektów orzeczenia Sądu Najwyższego było włączenie pytania o podwójne obywatelstwo do referendum ogólnopaństwowego. W głosowaniu obywatele nie opowiedzieli się jednak za zmianami w tym zakresie. Częściowo podkreślano, że może to być skutek rozpatrywania tej kwestii z propozycją zmiany okresu kadencji prezydenta na krótszy okres. W grudniu 2020 r. obywatele Liberii nie opowiedzieli się za proponowanymi zmianami, w tym również za dopuszczeniem podwójnego obywatelstwa. W ramach referendum za zmianą dotyczącą przyzwolenia ustawodawczego na podwójne obywatelstwo opowiedziało się 51.5 % głosujących, co nie było wystarczającą ilością głosów [Agence France-Presse 2021].Nie bez znaczenia jest również fakt, że referendum samo w sobie budziło wiele kontrowersji, a mianowicie w niektórych częściach kraju wyniki referendum dostarczono dopiero kilka miesięcy po jego odbyciu się, co wynikało z przemocą i nadużyciami w trakcie głosowania. Zjawisko to, jak wskazywano było pokłosiem powracania kraju do normalności po epidemii Eboli oraz wewnętrznych konfliktów zbrojnych [Agence France-Presse 2021].Kwestia rozwiązania problemu podwójnego obywatelstwa, „klauzula czarnoskórego obywatela” była również elementem kampanii wyborczej Prezydenta Liberii Georga Manneha Weah. Podkreślał on, że istniejące rozwiązania wstrzymują rozwój państwa wyłączając aktywnie działających Liberyjczyków mieszkających poza granicami państwa [Pailey, R.N. 2019].PodsumowanieKwestia obywatelstwa Liberii oraz nierozłącznie z nim związanego zakazu posiadania podwójnego obywatelstwa jest przedmiotem wieloletnich dyskusji. Orzeczenie Sądu Najwyższego w sprawie Alvin Teage Jalloh v Olubanke King-Akerele wykazało, że w dyskusji tej pojawiają się nowe argumenty przemawiające za potrzebą zmiany obowiązujących rozwiązań przez ustawodawcę Liberii. Kwestie obywatelstwa budzą jednak wiele emocji i są przedstawiane jako jeden instrumentów ochrony Liberii przed zagranicznymi wpływami.Zarówno orzeczenie Sądu Najwyższego, jak i argumenty przemawiające za i przeciw zniesieniu zakazu podwójnego obywatelstwa, wskazują, że potencjalne rozwiązanie powinno zadośćuczynić potrzebie utworzenia poczucia bezpieczeństwa dla społeczeństwa Liberii, z jednoczesnym dążeniem do zmian, które przyciągną wykształcone osoby pochodzenia liberyjskiego zamieszkujące w innych państwach.Literatura:Wa Hne, Jr., Dual Citizenship and Dual Currency, źródło: http://crc.gov.lr/2press.php?news_id=12&related=7&pg=sp dostęp: 20.07.2021 r.Pailey, R.N. Development, (Dual) Citizenship and Its Discontents w: Africa: The Political Economy of Belonging to Liberia, 2021 r.Alvin Teage Jalloh v Olubanke King-Akerele (n 2), 2019.Bashar, A.I. On automatic loss of citizenship: Looking into the Alvin Teage Jalloh v Olubanke King‑Akerele case through the lens of international law, Jindal Global Law Review (2021) 12(1):215–225.Agence France-Presse, Liberians Reject Plan for Shorter Terms, Dual Citizenship, April 1, 2021 Court House News Service, źródło: https://www.courthousenews.com/liberians-reject-plan-for-shorter-terms-dual-citizenship/Pailey, R.N. The struggles for Liberian citizenship Why has Liberia not enacted dual citizenship or repealed a constitutional ‘Negro clause’?, 29 Jan 2019, Aljazeera opinions, źródło: https://www.aljazeera.com/opinions/2019/1/29/the-struggles-for-liberian-citizenship dostęp: 22.07.2021 r.[1] Doktor, LL.M. Uppasalla Universitetet; ORCID:0000-0001-5314-5906[2] Oryg. Alvin Teage Jalloh v Olubanke King-Akerele (n 2), 2019.[3] Oryg. Alien and Nationality Law from 15th May 1973, Liberian Codes Revised, Vol. II: Page 103.[4] Constitution of the Republic of Liberia, 1986, źródło: https://www.constituteproject.org/constitution/Liberia_1986.pdf dostęp: 25.07.2021 r.[5] R. N. Pailey, Development, (Dual) Citizenship and Its Discontents w: Africa: The Political Economy of Belonging to Liberia, 2021 r., s. 5.

`