Aleksander Wróbel[1]Wyrok Sądu Najwyższego Ghany w sprawach John Dramani Mahama vs. Electoral Comission (J1/05/2021) [2021] GHASC 12 (04 March 2021)z dnia 4 marca 2021 r.[2]oraz National Democratic Congress v. Electoral Commission of Ghana z dnia 19 Marca 2020 r. f, JI/9/2020[3] – niekończąca się opowieść o systemie wyborczym w Ghanie.Źródło: https://www.dw.com/en/ghana-opposition-seeks-to-overturn-akufo-addos-election-win/a-56096712StreszczenieW 7 grudnia 2020 r. w Ghanie odbyły się wybory prezydenckie. Wyborom tym towarzyszyło wiele dyskusji. Ich wyrazem były mi.in. postępowania przed Sądem Najwyższym Republiki Ghany dotyczące nieprawidłowości dotyczących ogłoszenia wyników wyborów oraz potrzeby przeprowadzenia II tury wyborów, jak również trudności związane z identyfikacją obywateli przy wpisie na listę wyborców i przy oddawaniu głosów. Orzeczenia te obrazują wieloletnie wątpliwości wokół funkcjonowania wyborów w Ghanie, w szczególności transparentności działań podjętych przez organy wyborcze.Słowa kluczowe: wybory prezydenckie Ghana, Sąd Najwyższy Ghany, Komisja Wyborcza Ghany.AbstractPresidential elections were held in Ghana on December 7, 2020. Number of controversies accompanied these elections. Mentioned squabbles were expressed, among others, by proceedings before the Supreme Court of the Republic of Ghana regarding irregularities regarding the announcement of the election results and the need to conduct the second round of elections. These rulings illustrate many years of doubts surrounding Ghana's electoral system, particularly the transparency of actions taken by the electoral authorities.Key words: presidential elections in Ghana, Supreme Court of Ghana, Electoral Commission of Chana.WstępNiniejsze opracowanie dotyczy rozwoju wydarzeń prawnych towarzyszących wyborom w Republice Ghany w grudniu 2020 r. Na samym początku warto wspomnieć, że były to 19 wybory poczynając od 1992 r. Wykazały one dominację dwóch partii politycznych, które wysuwały kandydatów na prezydentów. Jednocześnie system wyborczy w Ghanie od wielu lat boryka się z trudnościami, które każdorazowo aktualizują się w okresie wyborczym. Szczególną uwagę przy okazji wyborów udziela się Komisji Wyborczej Ghany (oryg. Electoral Commission of Ghana). Wątpliwości budzi aspekt procedowania i funkcjonowania tej instytucji. Wyrazem tych problemów, jest m.in. mianowanie nowej przewodniczącej oraz jej zastępców przez prezydenta Nana Akufo-Addo. Wywołało to proces stopniowej utraty zaufania dla działań podejmowanych przez Komisję Wyborczą [Agbele, F. i Saibu, G. 2019: 6].Sytuacja nasiliła się, kiedy to w roku 2020 Komisja Wyborcza w osobie przewodniczącej zaproponowała utworzenie nowego rejestru osób uprawnionych do oddania głosu w wyborach prezydenckich i parlamentarnych. Miał to być system biometrycznej kontroli osób oddających głos. Tożsamość wyborców miano potwierdzać skanując ich twarz. W założeniu miało to umożliwić uniknięcie nadużyć wyborczych takich, jak np. oddawanie głosów przez osoby, które nie posiadają obywatelstwa Ghany. Zarzucano jednak, że zmiana systemu nie wyeliminuje problemu, a jedynie będzie sprzyjać dalszym manipulacjom wyborczym na rzecz urzędującego prezydenta, ponieważ utrudni oddawanie głosów oraz doprowadzi do tworzenia skupisk wyborców przy lokalach wyborczych [Agbele, F. i Saibu, G. (2019): 6].Należy podkreślić, że próba wprowadzenia biometrycznego głosowania była podejmowana już przy wyborach w roku 2012 oraz 2016. Poprzednio tworzenie nowego systemu zakończyło się jednak niepowodzeniem. Podkreślano, że miał to być system tańszy, bardziej precyzyjny i bezpieczniejszy i co najważniejsze miał on wyłączyć możliwość powtórnego oddania głosu przez te same osoby oraz możliwość zewnętrznej ingerencji w system wyborczy. Praktyka wykazała jednak, że liczne luki w systemie, takie jak np. możliwość dopuszczenia do głosowania nieuprawnionych osób, niedopuszczenie do wpisu na listę wyborczą przez osoby uprawnione, a w niektórych przypadkach brak możliwości oddania głosu, sprawiły ze system ten nie spełniał założonych celów [Adams, S. i Asante, W., (2019): 48].Wybrane przepisy prawneW ramach analizowanych orzeczeń Sąd Najwyższy odniósł się do wybranych przepisów Konstytucji Republiki Ghany z 28 kwietnia 1992 r.[4].Pierwszym z nich był art. 63 ust. 3 Konstytucji, który stanowi, że prezydentem Ghany zostanie obrana osoba, która w wyborach otrzyma więcej niż 51 % ilości oddanych ważnych głosów w wyborach. Idąc dalej, Sąd oparł się na art. 63 ust. 4 oraz 5 Konstytucji Ghany. Stanowi on, że w przypadku, gdy w wyborach uczestniczy więcej niż dwóch kandydatów i żaden z nich nie otrzyma odpowiedniej ilości głosów, powinni oni uczestniczyć w kolejnej turze wyborów, która odbędzie się w terminie 21 dni od poprzedniej tury.Kolejnym przepisem na który Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, jest art. 64 ust. 1 Konstytucji. Reguluje on, że ważność wyborów prezydenckich może być podważona przez obywatela Ghany, który złoży odpowiednią skargę do Sądu Najwyższego w terminie 21 dni od ogłoszenia wyników wyborów. Kolejnym przepisem, jest art. 68 a Konstytucji, który stanowi, że pozwanymi w ramach tego postępowania, jest Komisja Wyborcza oraz prezydent elekt.Idąc dalej, orzeczenia zawierały odwołanie się do art. 42 Konstytucji, który reguluje, że prawo do głosowania i wpisu na listę wyborców każdego obywatela Ghany, który ukończył 18 lat i jest zdrowy na umyśle.Ostatni przepis to art. 43 Konstytucji stanowi, że Komisja Wyborcza Ghany składa się z Przewodniczącego, dwóch zastępców oraz 4 członków. Są oni mianowani przez Prezydenta. Ostatnim przepisem, który ma znaczenie z punktu widzenia badanych orzeczeń, jest art. 45 a Konstytucji, który stanowi, że Komisja Wyborcza sporządza listę wyborców.Stan faktycznyPrzy okazji niedawnych wyborów w Ghanie odżyły dyskusje dotyczące konkretnych rozwiązań w prawie wyborczym Ghany. Efektem narastających nieporozumień było złożenie przez jednego z kandydatów na prezydenta – Johna Dramani Mahama skargi przeciwko Państwowej Komisji Wyborczej, wynikiem czego było postępowanie przed Sądem Najwyższym Ghany. Jednocześnie jedna z największych partii politycznych Ghany - Narodowy Kongres Demokratyczny (oryg. National Democratic Congress; NDC) złożyła skargę na Komisję Wyborczą w związku z tworzeniem i zmianami w ramach list wyborczych. W pierwotnej wersji skarga dotyczyła również kwestii uznania aktów urodzenia za podstawę weryfikacji tożsamości osób oddających głos.W przypadku Narodowego Kongresu Demokratycznego, podniesiono, że Komisja Wyborcza naruszyła Art. 45 a Konstytucji, który stanowi on, że Komisja jest uprawiona do tworzenia list wyborczych. Jak podniosła wspomniana partia uprawnienie tworzenia list jest w praktyce jednorazowe. Natomiast późniejsze działania Komisji mają na celu jedynie weryfikacje listy. Z kolei, inny głos, który również pojawił się w skardze, to fakt, że Komisja Wyborcza może jedynie uzupełniać i wprowadzać korekty do istniejącej listy, tym samym nie jest ona uprawniona do utworzenia nowej listy [NDC v. EC, 2020]. Kolejno NDC podniosło, że zgodnie z Konstytucją Ghany, a konkretnie art. 51 w zw. z art. 42, sprawdzanie i tworzenie list wyborczych powinno być dokonywane w świetle ochrony prawa wyborczego każdego obywatela uprawnionego do udziału w wyborach. W dalszej kolejności NDC podkreśliło, że obywatel, który uzyskał identyfikator wyborczy pozyskał już uprawnienie do głosowania, które nie może być arbitralne odebrane. Co więcej wyłączenie istniejących identyfikatorów do głosowania ustanawiając obowiązek ubiegania się o nowe, uznać należy zdaniem NDC za niezgodne z Konstytucją. Dodatkowo przy zmianie identyfikatorów do głosowania poprzednie dokumenty uprawniające do głosowania powinny być respektowane przy wyborach [NDC v. EC, 2020].Tym samym partia podkreśliła, że w wyniku powstałych błędów działania podjęte przez Komisję Wyborcza uznać należy za niezgodne z prawem i tym samym nieskuteczne. W tym przypadku Komisja Wyborcza jako organ centralny administracji publicznej powinna wykonywać swoje obowiązki zgodnie z literą prawa [NDC v. EC, 2020].Sąd Najwyższy nie odniósł się do zarzutów podniesionych przez NDC, ponieważ odrzucił skargę. Jednakże dyskusję przeniesiono na łamy Parlamentu Ghany.W drugiej skardze złożonej przez jednego z kandydatów na prezydenta, podniósł on potencjalne błędy przy przeliczaniu stosunku głosów oddanych na prezydenta elekta do ogólnej ilości głosów ważnie oddanych. Wskazał on dalej, że mimo zauważenia błędu Komisja Wyborcza nie dopuściła przedstawicieli do analizy powstałego błędu oraz dokonania poprawy błędu jeszcze przed ogłoszeniem wyników wyborów. Korekty dokonano po ogłoszeniu wyborów w formie sprostowania na stronie Komisji Wyborczej. Tym samym naruszono przepisy prawa wyborczego Ghany [Mahama vs. EC: 2021].Komisja Wyborcza w odpowiedzi na skargę wskazała, że prezydent elekt na podstawie dokonanych wyliczeń zdobył więcej niż 51% ważnych głosów w wyborach z dnia 7 grudnia 2020 r. Dodatkowo w odpowiedzi na skargę podkreślono, że w pierwotnych wynikach wyborów pojawiły się błędy w obliczeniach, które zostały niezwłocznie poprawiony i w ostatecznej wersji wyniki wyborów prezydenckich, po sprostowaniu dokonanym 9 grudnia 2020 r. były pozbawione błędów [Mahama vs. EC: 2021].Drugim pozwanym w ramach skargi, był z mocy prawa prezydent elekt. Wskazał on w odpowiedzi, że skarga jest bezpodstawna. Co więcej, podkreślił on, że NDC nie wskazał wyliczeń, które podważą wyliczenia przedstawione przez Komisję Wyborczą. Dodatkowo podkreślił on, że Komisja Wyborcza dokonała korekty błędów, które wkradły się przy wyliczeniach i w ciągu 2 dni od ogłoszenia wyników zamieściła odpowiednie sprostowanie na swojej stronie internetowej [Mahama vs. EC: 2021].Uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego. Jak już wspomniano pięrwszą skargę Sąd Najwyższy odrzucił z uwagi braki formalne. Z kolei w stosunku do skargi kandydata na prezydenta Mahamy, Sąd Najwyższy wskazał w uzasadnieniu, że skarżący był kandydatem w wyborach prezydenckich i tym samym miał prawo do złożenia skargi. Sąd napisał, że skarga dotyczy potrzeby przeprowadzenia drugiej tury wyborów z uwagi nieuzyskanie 51% głosów [Mahama vs. EC: 2021].W wyroku skład orzekający podniósł, że Komisja Wyborcza zgodnie z art. 43 Konstytucji Ghany jest organem odpowiadającym za organizację wyborów do parlamentu Ghany oraz za organizację wyborów prezydenckich we wszystkich okręgach wyborczym państwa, w 38,622 lokalach wyborczych. Sąd podkreślił, że w ramach wyborów w 2020 r. Komisja Wyborcza ogłosiła, że kandydat na prezydenta Addo Dankwa Akufo-Addo uzyskał największa ilość głosów i tym samym wygrał wybory [Mahama vs. EC: 2021].Sąd Najwyższy napisał w uzasadnieniu, że skarżący, nie podważa samej procedury liczenia głosów przez lokalne komisje wyborcze i tym samym ostatecznej ilości oddanych głosów przedstawionych przez Komisję wyborczą. Konsekwentnie skarżący nie przedstawił danych, które podważałyby wyliczenia Komisji Wyborczej. Mahama stwierdził jednak, że głosy podliczone i przedstawione przez Komisję wyborczą nie uprawniają do stwierdzenia, że prezydent elekt uzyskał wymaganą większość głosów, która zgodnie z art. 63 ust. 3 Konstytucji powinna wynosić 51 %. Prowadzi to do wniosku, że decyzja Komisji Wyborczej dotycząca rozstrzygnięcia wyborów prezydenckich nie jest ważna i wybory powinny być kontynuowane w drugiej turze zgodnie z art. 63 ust. 4 Konstytucji [Mahama vs. EC: 2021].Sąd Najwyższy podkreślił, że liczenie głosów i ustalanie czy przekroczono uregulowaną w Konstytucji większość głosów na konkretnego kandydata ma doniosłe znaczenie dla wyborów. Komisja Wyborcza podlicza głosy oddane na każdego kandydata i zestawia je z ogólną ilością ważnie oddanych głosów. Skład orzekający komentował, że Mahama wpardzie podniósł nieprawidłowość w procesie obliczania stosunku procentowej ilości głosów oddanych na prezydenta elekta w zestawieniu do ogólnej liczby oddanych głosów, ale nie przedstawił dowodów [Mahama vs. EC: 2021].Sąd odniósł się również do wyborów z 2012 r., w których w ramach skargi wyborczej wnioskowano o unieważnienie 4 milionów głosów z uwagi na braki w podpisach na kartach do głosowania, brak biometrycznej weryfikacji w niektórych lokalach wyborczych. Skład orzekający podkreślił, że skarga Mahamy z 2021 r. w żadnym stopniu nie dotyczy ważności oddanych głosów albo też prawidłowości przeprowadzenia wyborów. Tym samym skarga dotyczyła jedynie potrzeby przeprowadzenia drugiej tury wyborów [Mahama vs. EC: 2021].Sąd Najwyższy podkreślił, że skarżący zgłosił 3 świadków, z których świadczenia jednego zostały uznane przez Sąd Najwyższy za relewantne dla sprawy, odnośnie do kolejnych dwóch skład orzekający podkreślił, że ich zeznania były luźnie związane ze sprawą [Mahama vs. EC: 2021].Odnosząc się do zarzutu dotyczącego niedopuszczenia przez Komisję Wyborczą do prac nad poprawkami dotyczącymi błędów w przeliczeniach osób przedstawiających Mohamy, skład orzekający wskazał, że skarżący nie podał podstaw prawnych, z których wynika takowy obowiązek, a też i Sąd Najwyższy stwierdził, że ustawodawstwo nie zawiera odpowiedniej podstawy prawnej [Mahama vs. EC: 2021].Sąd Najwyższy w kwestii potrzeby przeprowadzenia drugiej tury wyborów wskazał, że wątpliwości mogło potencjalnie budzić głosowanie w okręgu Techiman, w którym najdłużej obliczano głosy. Sąd wskazał, że przy ogłoszeniu wyników wyborów przewodnicząca Komisji Wyborczej wskazała, że oddano 13,434,574, natomiast w rzeczywistości oddano 13,121,111 głosów. Skład orzekający podkreśił, że ten błąd miał centralne znaczenie dla skargi w danej sprawie. W rzeczywistości ilość głosów oddanych na kandydatów wynosiło odpowiednio - 6,730,413 na prezydenta elekta oraz 6,214,889 na skarżącego. Przy czym błąd ten został sprostowany dnia 9 grudnia 2020 r. W ramach korekty błędu dokonano ponownego przeliczenia. Po ponownym przeliczeniu prezydent elekt nadal uzyskał 51% ważnych głosów wyborców [Mahama vs. EC: 2021].Na końcu Sąd Najwyższy odniósł się do kwestii wpływu podniesionych przez skarżącego zaurztów na wynik wyborów. Skarżący wskazał, że Komisja Wyborcza faworyzowała prezydenta elekta poprzez doliczenie mu 5,662 głosów w 32 okręgach. Jeden ze świadków powołanych przez skarżącego zeznał, że do naruszenia doszło jednak w 26 okręgach, a nie w 32, jak pierwotnie stwierdzono i głosów dolicznonych było około 4,693, a nie 5,662. Przy czym skarżący nie wskazał konkretnych urzędników wyborczych, którzy doliczyli wspomniane głosy. Sąd Najwyższy podkreślił, że są to poważne zarzuty, które mogą mieć wpływ na wybory, jednakże Mahama nie dostarczył również i w tym przypadku wystarczających dowodów na poparcie swoich twierdzeń. Skład orzekający rozpatrzył jednak kwestię czy doliczenie 4,693 głosów miałoby wpływ na wynik wyborów. W orzeczeniu wskazano, że nawet w przypadku doliczenia wspomnianej ilości głosów miałoby to nieznaczny wpływ na wynik wyborów tym samym nie byłoby podstawą do stwierdzenia nieważności wyborów, ponieważ prezydent elekt uzyskałby wymaganą przez ustawę zasadniczą ilość głosów [Mahama vs. EC: 2021].Z kolei w drugim orzeczeniu dotyczącym skargi NDC, jak już wspomniano, Sąd Najwyższy 23 czerwca 2020 r. rostrzygnął kwestie skargi dotyczącej wyłączenia istniejących identyfikatorów do głosowania, jako podstawy rejestracji na liście wyborców. W tej konkretnej sprawie Sąd Najwyższy ostatecznie odrzucił skargę NDC [NDC vs. EC: 2020]. Tym samym skład orzekający pozostawił otwartym konflikt pomiędzy największymi partiami a Komisją Wyborczą o możliwość tworzenia listy wyborców na podstawie zmienionych przepisówSkutki orzeczeń Sądu Najwyższego.Dyskusje wokół potrzeby reformy systemu wyborczego w Ghanie nie są nowym zjawiskiem. Podkreśla się, że jest to proces, który trwa nieprzerwanie od 1992 r. W ciągu tych lat centralnym katalizatorem rozmów była Komisja Wyborcza. Szczególnie wrażliwym elementem jej działalności był proces konstruowania list wyborczych, weryfikację wyborców oraz podliczania głosów. Szczególne trudności pojawiały się przy utworzeniu systemu, który wyłączy oddanie głosu prze osoby do tego nieuprawnione.W wyborach w 1992 r. kwestia ta pozostawała w gestii urzędników wyborczych, co jednak nie sprawdziło się. Rozwiązania, które obowiązywały jeszcze na początku XXI wieku, były przyjęte w 1966. Zaproponowano wtedy proces potwierdzania tożsamości głosujących poprzez wskazanie dokumentu ze zdjęciem dla wybranych regionów Ghany, z kolei w pozostałych częściach państwa weryfikacja odbywała się na podstawie dokumentu, który zawierał odcisk palca. System ten funkcjonował przez długi czas z pewnymi modyfikacjami wprowadzonymi na początku XXI w. Poczynając od 2004 r. dane z dokumentu ze zdjęciem, zestawiano z danymi w rejestrze. Dopiero od 2012 r. wprowadzono system biometrycznej weryfikacji i rejestracji obywateli na liście wyborców, jak się jednak okazało problemem, była implementacja założeń systemu przez urzędników wyborczych [Adams, S. i Asante, W. 2019: 46-47].Komentowane orzeczenia wykazują, że prawo wyborcze, w szczególności w zakresie funkcjonowania Komisji Wyborczej Ghany i tym samym list wyborczych, potwierdzania tożsamości obywateli itd. są nadal aktualne. [Songhai Advisory, Ghana’s Election… 2020].Po odrzuceniu skargi NDC, członkowie tej partii podnosili w mediach, że propozycje Komisji Wyborczej dotyczące wyłączenia identyfikatorów do głosowania wprowadzonych w 2012 r. doprowadziły do przedłużania procesu rejestracji obywateli i co najgorsze mogły potencjalnie sprawić, że przed lokalami wyborczymi zbierać się będą ogromne ilości osób, co jest szczególnie groźnym zjawiskiem w dobie pandemii COVID-19 [Asaase Yaa, 2020].Przy okazji tej skargi, w mediach podnoszono, że rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego nie rozwiązało istniejących trudności natury prawnej, ale wręcz wzmocniło wątpliwości towarzyszące legislacji wyborczej w Ghanie [Songhai Advisory; Ghana’s Election…].Przy okazji dyskusji wokół analizowanych orzeczeń podnoszono, że wykonywanie funkcji przez Komisję Wyborczą i Sąd Najwyższy budzi wątpliwości. W przypadku Komisji Wyborczej, przewodnicząca i zastępcy byli mianowani przez prezydenta elekta. Idąc dalej, prezydent Akufo-Addo mianował również 11 z 16 sędziów Sądu Najwyższego. Z kolei pozostałych 3 wskazał proprezydencki Rząd [Songhai Advisory; Ghana’s Election…].W przypadku Sądu Najwyższy należy mieć jednak na uwadze, że poczynając od 1992 r. budował on mocną pozycję w kwestii organu stojącego na straży wyborów. Sąd Najwyższy niezwykle aktywnie podchodził do kwestii rozwiązywania wszelakich wątpliwości dotyczących wyborów. Ma to na celu przeciwdziałanie rozwiązywaniu tych problemów na ulicach Ghany. Dobitnym przykładem mocnej roli Sądu Najwyższego są orzeczenia z 2016 r., które stwierdziły nieprawidłowości związane z pracą Komisji Wyborczej i wzmocniły system wyborczy Ghany [Owusu-Mensah, I., Rice, J., 2018: 62].Wydaje się, że szczególnie aktualnymi w ramach kontrowersji związanych z ostatnimi wyborami w Ghanie i zarzutów w stronę Komisji wyborczej, są również uwagi w zakresie potrzeby usprawnienia systemu wyborczego Ghany, a przede wszystkim te dotyczące pracy Komisji Wyborczej. Podkreśla się, że Komisja Wyborcza powinna dążyć do jak najdalej idącej przejrzystości swego działania nie tylko przed partiami politycznymi i politykami, ale również przed opinią publiczną. Starania takie pozwolą na zdobycie zaufania obywateli Ghany i zbudowania pozycji Komisji Wyborczej jako organu stojącego na straży wyborów [Van Gyampo, R.E., (2017); 107].Podsumowując system wyborczy i układ sił politycznych w Ghanie wyróżnia się na tle innych państw w regionie, ponieważ jest on stabilny. Wyrazem tego są zmieniające się rządy oraz różnorodność partii politycznych. Jednakże utrzymanie i rozwijanie stabilnej demokracji z pewnością wymaga ciągłej rewizji tych rozwiązań systemowych, które budzą emocje wśród obywateli. Tym elementem z punktu widzenia Ghany, bazując na wspomnianych orzeczeniach, jest z prawo wyborcze oraz pozycja organów odpowiadających za wybory.Literatura:Agbele, F. i Saibu, G., Managing Elections under Covid-19 Pandemic Conditions: The Case of Ghana, International Institute for Democracy and Electoral Assistance, 2021 Stockholm.Adams, S. i Asante, W., Biometric election technology, voter experience and turnout in Ghana, Journal of African Elections, Volume 18 No 1.Songhai Advisory, Ghana’s Hung Parliament and Contested President to Be Sworn In, 6th of January, 2021, źródło: https://www.songhaiadvisory.com/blog/2021/1/6/ghanas-hung-parliament-and-contested-president-to-be-sworn-in dostęp (25.09.2021 r.)Modern Ghana, NDC, EC Divided Over Supreme Court Ruling On New Register, 25th of June 2020, źródło:https://www.modernghana.com/news/1011914/ndc-ec-divided-over-supreme-court-ruling-on-new.html dostęp (24.09.2020 r.)Asaase Yaa, NDC v. Electoral Commission and Attorney General: Mahama’s verdict, Asaase Radio, 26 czewrca 2020 r. , źródło:https://asaaseradio.com/ndc-versus-electoral-commission-and-attorney-general-mahamas-verdict/ (dostęp: 26.09.2021 r.)Songhai Advisory, Ghana’s Election Result Upheld as Supreme Court Dismisses Opposition Petition, 4 marca 2021, źródło:https://www.songhaiadvisory.com/blog/2021/3/4/ghanas-election-result-upheld-as-supreme-court-dismisses-opposition-petition (dostęp: 26.09.2021 r.).Van Gyampo, R.E., (2017), The State of Electoral Reforms in Ghana, Africa Spectrum, 52, 3, 95–109.Owusu-Mensah, I., Rice, J., The judiciary and democracy in ghana’s fourth republic, Journal of African Elections, Volume 17 No 2[1] Doktor, LL.M. Uppasalla Universitetet; ORCID:0000-0001-5314-5906[2] Oryg. Mahama v. Electoral Commission and Another from 4 of Mrach 2021 (J1/05/2021) [2021].[3] Oryg. National Democratic Congress v. Electoral Commission of Ghana from 19 of March 2020, JI/9/2020[4] Oryg. Constitution of the Republic of Ghana from 28th of April 1992, published 30 December 1996.Źródło zdjęcia: C.C. viaFlickr
